2012-2019 Yılları Arasında İznik Roma Tiyatrosu’nda Bulunan Bizans Sırlı Seramiklerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 54, 49 - 66, 30.12.2021

Zeynep Adile Meriç , Aygün Ekin Meriç

Öz

İznik Roma Tiyatrosu’nda 2012-2019 yılları arasında yapılan kazı çalışmalarında çok sayıda Bizans sırlı seramiği bulunmuştur. Tiyatro’nun çeşitli noktalarından Osmanlı Dönemi seramikleri ve üç ayak gibi fırın malzemeleriyle birlikte ele geçen bu seramikler özgün ve çeşitli süslemeleriyle dikkat çekmektedir. Tiyatro’da bulunan Bizans sırlı seramikleri hamur tiplerine göre beyaz ve kırmızı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. 9. yüzyıldan 12.yüzyıla kullanım alanı bulunan beyaz hamurlu seramikler içerisinde “Baskı Teknikli” ve “Sıraltına Çok Renkli Boyalı” alt gruplar yer almaktadır. 12. yüzyıldan 14. yüzyıl sonuna kadar olan dönemde sıklıkla kullanılan kırmızı hamurlu seramikler içerisinde üretim ve bezeme tekniklerine göre alt gruplandırmalar yapılmıştır. Tiyatro’da bulunan kırmızı hamurlu seramik grupları ise “Zeuksippus Tipi”, “Astar Boyama (Slip) Teknikli” ve “Yeşil/kahverengi Kazıma ve Boyalı” seramiklerden oluşmaktadır. Bu örnekler içerisinde buluntu yoğunluğunu çeşitli bezemelere sahip sgraffito teknikli Zeuksippus Tipi seramikler oluşturmaktadır. Bu grup içerisinde bitkisel, geometrik motiflere sahip, figürlü ve monogramlı örnekler yer almaktadır. İznik’te Bizans Döneminde seramik üretiminin olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmektedir. Tiyatro alanı üzerinde her ne kadar Osmanlı Dönemine ait seramik fırınları ve fırın malzemeleri ile çok sayıda yarı mamul örnekler bulunsa da Bizans Dönemi adına için bunu söylemek zordur. Ancak bu çalışmada da ele alınan Tiyatro’da bulunmuş çok sayıdaki özgün ve çeşitli bezeme repertuvarına sahip Bizans sırlı seramikleri İznik’teki Bizans Dönemi seramik üretimini destekleyen önemli örneklerdir.

Anahtar Kelimeler

Sırlı Seramik, İznik, Zeuksippus Tipi Seramikler, Seramik Üretimi

Kaynakça

• Armstrong, P. (2001). From Constantinople to Lakedaimon: Impressed White Wares. British School at Athens Studies, Vol. 8, MOSAIC: Festschrift for A. H. S. Megaw, 57-67.
• Aslanapa, O., Yetkin, Ş., & Altun, A. (1989). İznik Çini Fırınları Kazısı II. Dönem 1981-1988. İstanbul.
• Böhlendorf Arslan, B. (2004). Glasierte Byzantinische Keramik Aus Der Türkei. Teil I-III. İstanbul: Ege Yayınları.
• Büyüme, U., (2018). Whıte Clay Ceramics of Parion Theater Dating from Byzantine Period. C.Başaran ve H.E. Ergürer (Ed.). Parion Studies I içinde (s. 153-165). Ankara: İÇDAŞ A.Ş.
• Catalouge des Poteries Byzantines et Anatoliennes du Musée de Constantinople (2014). İstanbul: Arkeopera (İlk baskı 1910).
• Çömezoğlu Uzbek, Ö., (2019). Adramytteion Bizans Dönemi Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar. B.Öztürk-H.S.Öztürk-K.Eren-B.B.Aykanat ve H.Azeri (Ed.). Filiz Dönmez-Öztürk Anısına Makaleler Anadolu Arkeolojisi, Epigrafisi ve Eskiçağ Tarihine Dair Güncel Araştırmalar içinde (s. 141-163). İstanbul: Homer Kitabevi ve Yayıncılık.
• Dark, K. (2001). Byzantine Pottery. Tempus.
• Demirsar Arlı, V. B. (1996). İznik Çini Fırınları Kazısı'nda bulunan figürlü seramiklerin değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirsar Arlı, V. B. (2018). Geçmişten Günümüze İznik Çini Fırınları Kazısı ve Buluntuları Üzerinden Bir Değerlendirme. Filiz Yenişehirlioğlu (Ed.). XI.AIECM3 Uluslararası Orta Çağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri içinde (s. 189-197). Ankara: VEKAM.
• Demirsar Arlı, V. B. ve Altun, A. (2008). İznik Çini Fırınları Kazısı 2007 Yılı Çalışmaları. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt (26-30 Mayıs 2018, Ankara). Ankara, 359-377.
• Doğer, L. (1996). Bizans Sırlı Seramiklerinde Monogramlar. Antika&Dekorasyon ve Sanat Dergisi, 36, 122-124.
• Doğer, L. (1999). İzmir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Balık Figürlü Sgraffito Bizans Seramikleri. Arkeoloji ve Sanat, 93, 38-42.
• Doğer, L. (2000). İnsan Figürlü Bizans Sırlı Seramik Repertuvarına Yeni Bir Örnek. Sanat Tarihi Dergisi, X, 57-76.
• Doğer, L. (2007). Byzantine Ceramics: Excavation at Smyrna Agora (1997-98 and 2002-03). B. Böhlendorf-Arslan-A. O. Uysal ve J.Witte-Orr (Ed.). Byzas 7 içinde (s. 97-123). İstanbul: Ege Yayınları.
• Doğer, L. (2012). Dasklyeion II Hisartepe / Dasklyeion Kazısı Bizans Seramikleri, Prof. Dr. Tomris Bakır'a Armağan. İstanbul: Ege Yayınları.
• Doğer, L. ve Armağan, E. (2014). Bizans Döneminde Prousa (Bursa) ve Çevresinde Gündelik Beslenme Üzerine Bir Deneme. Sanat Tarihi Dergisi, XXIII/2, 13-48.
• Ekin Meriç, A., Öz, A. K., Köşklük Kaya, N., Kaya, F. H., & Kardoruk, N., (2017). İznik Roma Tiyatrosu 2016 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt (22-26 Mayıs 2017, Bursa). Bursa, 285-301.
• Ekin Meriç, A., Öz, A. K., Köşklük Kaya, N., Kaya, F. H., & Kardoruk, N., (2018). İznik Roma Tiyatrosu 2017 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt (07-11 Mayıs 2018 Çanakkale). Çanakkale, 293-310.
• Ekin Meriç, A., Öz, A. K., Köşklük Kaya, N., Kaya, F. H., & Kardoruk, N., (2019). İznik Roma Tiyatrosu 2018 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt (17-21 Haziran 2019 Diyarbakır). Diyarbakır, 265-285.
• Ekin Meriç, A., (2019). İznik Tarihini Simgeleyen Bir Anıt: Antik Roma Tiyatrosu. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 2, 339-355.
• François V., (1997). Les ateliers de céramique byzantine de Nicée/Iznik et leur production (Xe-début XIVe siècle). Bulletin de Correspondance Hellénique, Volume 121, 411-442.
• François V., (2011). İyileşmek ve iblislerden korunmak: Konstantinopolis’ten İstanbul’a toprak kaplar. Annie Pralong (Ed.) Bizans. Yapılar, Meydanlar, Yaşamlar içinde (s. 247-264). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• François V., (2017). La vaisselle de terre à Byzance: catalogue des collections du musée du Louvre, Somogy Editions.
• Hayes, J. W., (1992). Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol 2, Washington: Princeton University Press.
• İnanan, F., (2014). Zeuksippus Tipi Seramiklerin Anadolu’daki dağılımları. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:15, Sayı:26, 149-166.
• Mercangöz, Z. (2013). Bizanslı Ustalar. Latin Patronlar/Byzantine Craftsmen. Latin Patrons. İstanbul: Ege Yayınları.
• Mercangöz, Z. ve Doğer, L. (2009). Kuşadası Kadıkalesi/Anaia Bizans Sırlı Seramikleri. I. Odtü Arkeometri Çalıştayı Türkiye Arkeolojisi’nde Seramik ve Arkeometrik Çalışmalar Bildiriler Kitabı içinde (s. 83-102). Ankara: ODTÜ Arkeometri Anabilim Dalı.
• Morgan, C. H., (1942). The Byzantine Pottery, (Corinth, Vol. XI), Cambridge: Harvard University Press.
• Özkul Fındık, N., (2001). İznik Roma Tiyatrosu Kazı Buluntuları (1980-1995) Arasındaki Osmanlı Seramikleri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özkul Fındık, N., (2007). Slip Painted Iznik Ceramics. B. Böhlendorf-Arslan-A. O. Uysal ve J.Witte-Orr (Ed.). Byzas 7 içinde (s. 531-544). İstanbul: Ege Yayınları.
• Özkul Fındık, N., (2014). İznik Sırlı Seramikleri Roma Tiyatrosu Kazısı (1980-1995). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Özügül, A., (2017). İznik Tiyatro Kazısı 2015. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt (23-27 Mayıs 2016, Edirne). Edirne, 317-332.
• Parman, E., (1980). Ayasoluk’ta bulunan sırlı Bizans keramikleri. Bedrettin Cömert’e Armağan, Ankara, 321-340.
• Parman, E. (2007). Kâse. A. Ödekan (Ed.). Kalanlar. 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans/The Remnants. 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey içinde (s. 94). İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• Sanders, G. D. R. (1995). Byzantine Glazed Pottery at Corinth to C.1125. (Phd Thesis), University of Birmingham, School of Antiquity, Birmingham.
• Spieser, J. M., (1996). Byzantinische Keramik Aus Der Stadtgrabung Von Pergamon. De Gruyter.
• Vroom, J., (2014). Byzantine to Modern Pottery in the Aegean: An Introduction and Field Guide. Brepols Pub. Waksman, Y. ve François, V. (2004). Vers une redéfinition typologique et analytique des céramiques du type Zeuxippus Ware. Bulletin de Correspondance Hellénique, Volume 128-129, 629-724.
• Yalman, B., (1981). İznik Tiyatro Kazısı 1980. 3. Kazı Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 31-34.
• Yalman, B., (1986). İznik Tiyatro Kazısı 1985. 8. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt (26-30 Mayıs 1986, Ankara) Ankara, 233-257.
• Yalman, B., (1988). İznik Tiyatro Kazısında Bulunan Seramik Fırını. Sanat Tarihi Yıllığı, 13, 153-197.
• Yalman, B., (2007). 2006 Yılı İznik Tiyatro Kazısı. 29. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt (28 Mayıs - 1 Haziran 2007 Kocaeli). Kocaeli, 37-54.
• Yücel Eravşar, E. E., (2004). İnsan Figürlü Sırlı Bizans Seramikleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zeyrek İ. N., (2005). Bir Grup İznik Ortaçağ Seramiğinde Bezeme Elemanı Olarak Kullanılan Kuş-sürüngen Motifinin Sembolizmine Giriş. B.Karasu-A.Türedi Özen-F.Soykal Alanyalı ve R.Yamaçlı (Ed.). SERES III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri Bildiriler Kitabı içinde (s. 537-545). Eskişehir: Türk Seramik Derneği Yayını.