Ortadoğu Bölümünün Kuruluşu ve Kahire Konferansı’nda Emir Abdullah’ın Geçici Süreliğine Ürdün’e Yönetici Atanması

Yıl 2022, Sayı: 55, 42 - 58, 02.05.2022

Can Deveci

Öz

İngiltere, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu topraklarını müttefiklerine vaat etmiştir. Bu vaat Osmanlı Devleti’nin bölgede yenilmesi ve idari yapısının sona erdirilmesine dayanmıştır. Fakat savaş ertesinde İngiltere’nin müttefiklerine verdiği sözler bir karmaşa ortaya çıkarmıştır. Bu karmaşa Ortadoğu’da ekonomik masraflarının artmasıyla neticelenmiştir. Bu nedenle İngiliz bürokratlar stratejilerine dair riskler taşıyan bu süreci düzeltebilmek için politika arayışına girişmiştir. Bu amaçla İngiltere’nin bölgeye dair stratejilerini idare etme amacıyla Sömürgeler Bakanlığı altında Ortadoğu Bölümü kurulmuştur. Bölüm doğrudan Winston Churchill başkanlığında çalışmalarına başlamış ve 12-30 Mart 1921 tarihleri arasında Kahire Konferansı’nı düzenlemiştir. Konferans sonrasında bölgenin sınırları İngiltere’nin çıkarları çerçevesinde belirlenmiştir. Kahire Konferansı’nda Ürdün’ü kimin yöneteceği konusu da tartışılmıştır. Kahire Konferansı toplantı tutanakları ve arşiv belgelerine dayanarak hazırlanan bu çalışmada Ortadoğu Bölümünün hangi amaçlarla kurulduğu açıklanmıştır. Ayrıca Kahire Konferansı’nda Ürdün’le ilgili oturumlarda ortaya atılan fikirler ele alınmıştır. Buna ek olarak Emir Abdullah’ın Ürdün’e geçici vali atanma süreci hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu Bölümü, Kahire Konferansı, Emir Abdullah, Ürdün

Establishment of the Middle East Department and Appointment of Amir Abdullah to Jordan for a Temporary Period at the Cairo Conference

Öz

England promised the Middle East lands of the Ottoman Empire to its allies during the First World War. This promise was based on the defeat of the Ottoman Empire in the region and the termination of its administrative structure. However, after the war, England faced with the confusion about the promises he made and the increase in its economic costs in the Middle East. British bureaucrats started to seek policy in order to correct this process, which carries risks regarding their strategies. The Middle East Department was established under the Colonial Office to manage Britain's strategies for the region. The Department began its work under the direct chairmanship of Winston Churchill and held the Cairo Conference between 12-30 March 1921. After the conference, the borders of the region were determined within the framework of the interests of England. Discussions on who will govern Jordan at the Cairo Conference were also among the topics discussed. In this study, the purposes for which the Middle East Bureau was established will be explained. In addition, the ideas put forward in the sessions about Jordan at the Cairo Conference will be discussed. In addition, information will be given about Emir Abdullah's appointment as a temporary governor of Jordan.

Anahtar Kelimeler

Middle East Department, Cairo Conference, Amir Abdullah, Jordan

Kaynakça

• Kaynakça Arşiv Belgeleri: TNA, FO 371/3384, 23 October 1918. TNA, FO 371/5040, 24 September 1920. TNA, FO 141/586/2 1921. TNA, FO 371/5121 1920. TNA, FO 371/5122, 22 August 1920. TNA, FO 686/78, 3 March 1921.
• TNA, FO 371/6375, March 1921. TNA, FO 371/6343, 31 March 1921. TNA, FO 7371/6372, 7 June 1921.
• TNA, CO 935/1, June 1921. TNA, CO 732/1, 7 April 1921. TNA, CAB 24/4/14, 17 October 1917.
• TNA, CMD (British Command Paper) 675. Misc No. 11 1920.
• Government of Palestine Report.(1922). Report on Palestine Administration July 1920-December-1921. London: Printed & Published by His Majesty’s Stationery Office (HMSO).
• Yayımlanmış Arşiv Belgeleri: Bourne, Kenneth.,Watt, D.C., Bidwell, Robin Leonard.(1985). British Documents On Foreign Affairs Turkey, Iran, And The Middle East,1918-1939. University Publications Of America.
• Butler, Rohan., Bury, J.P.T. (1958 ). Documents on British Foreign Policy 1919-1939. London: Her Majesty’s Stationary Office.
• Foreign Relations of the United States. (1943). The Paris Peace Conference 1919. Washington: Usa Goverment Printing Office.1943.
• Gilbert, Martin.(1977). Winston Churchill Documents. London: Heinemann. Vol. IV.
• Hurewitz, J.C. (1987). Diplomacy in the Near and Middle East A Documentary Record 1535-1956. England: Archive Editions. Vol. II.
• Kitap-Makaleler Adelson, Roger. (1995). London and the Invention of the Middle East Money, Power and War 1902-1922. London: Yale University Press.
• Cambridge Archive Editions.(1987). The Middle East Intelligence Handbooks Palestine and Transjordan, Oxford: Printed By CPI Antony Rowe.
• Chirol, Valentina.(1903). The MiddleEast Question or Some Problems of Indian Defence. London: John Murray.
• Gilbert, Martin. (2011). Churchill Bir Yaşam. Süha Sertabiboğlu (Çev.). İstanbul: İş bankası Kültür Yayınları.
• Fraser,T.G.,Mango,Andrew.,Mcnamara,Robert.(2011).Modern Ortadoğu’nun Kuruluşu. Füsun Doruker (Çev.). İstanbul. Remzi Kitabevi.
• Fieldhouse, D.K.(2018). Ortadoğu'da Batı Emperyalizmi 1914-1958. Merve Şahin (Çev.). İstanbul: Tarih & Kuram Yayınevi.
• Fromkin, David. (2008). Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922. Mehmet Harmancı (Çev.). İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Karasapan, C. Tevfik. (1942).Filistin ve Şark-ÜL-Ürdün. İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası.
• Kedourie, Elie.(1987). England and the Middle East. London: Mansell Publishing Limited.
• Klieman, A. S. (1970). Foundations Of British Policy İn The Arab World The Cairo Conference Of 1921. London: The Johns Hopkıns Press.
• Kral Abdullah b. Biz Osmanlıya Neden İsyan Ettik?. Halit Özkan (Çev.). İstanbul: Klasik yayınevi.
• Meyer, Karl.,Brysac,Shareen Blair.(2008). Ortadoğu Tarihi Kral Yaratanlar. Emine Eminel (Çev.). Ankara: Akılçelen Kitaplar.
• Miller, David Hunter.(1924). My Diary atConference of Paris With Documents, Newyork.
• Olcay, Osman.(1981). Sevres Antlaşmasına Doğru Çeşitli Konferans ve Toplantıların Tutanakları ve Bunlara İlişkin Belgeler. Ankara: SBF Yayınları.
• Polat, Ü. G. (2010). Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 26 (76). 97-132 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/44072/543193
• Smuts, J.C. (1918). The League Of Nations A Practical Suggestion, London: Wyman&Sons Ltd.
• Temperley, H. W. V.(1924). History of Paris Peace Conference, London: Oxford University Press.
• Tomar Cengiz, "ÜRDÜN", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/urdun#2-tarih (18.11.2021).
• Yerasimos, Stefanos. (1994). Milliyetler ve Sınırlar Balkanlar, Kafkasya ve Orta Doğu. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wilson, M.C.(1987). King Abdullah Britain And The Making Of Jordan. Newyork: Cambridge University Press.
• Gazete: The Times. Aug 29, 1902. The Times. 9 Nov 1917. The Times. 20 April 1920. The Times 25 August 1920. The Times 14 March 1921.
• İnternet Siteleri Getrude Bell arşivi: http://gutenberg.net.au/ebooks04/0400461h.html#images. Erişim Tarihi: 30.09.2021.
• Newcastle Üniversitesi Getrude Bell koleksiyonu: http://gertrudebell.ncl.ac.uk/. Erişim Tarihi: 30.09.2021.