Orta Karadeniz’de Bir Anadolu Selçuklu Kenti: Kalehisar’dan Bezemeli Mimari Parçalar Üzerine Çözümlemeler

Yıl 2022, Sayı: 55, 214 - 245, 02.05.2022

Mustafa Kemal Şahin

Öz

Kalehisar’ da 2019 yılında beş parça halinde ele geçen bezemeli mimari parçalar ile bunun bir anlamda kanıtlayıcı olan, Çorumlu Dergisinde yayımlanan diğer bezemeli mimari parçalar Kalehisar’daki bezeme sanatının gelişmişliğini yansıtması yanı sıra Amasya- Kayseri ve diğer sanatsal çevreler ile ilintilerinin sağlanması Mimari, seramik- çini- sikke gibi verilerin dışında bezemeli mimari parçaların ele geçmesi Kalehisar’ı daha da önemli durumuma getirmekle birlikte sanatsal yönden de güçlü bir merkez olduğunu kanıtlıyor. İleride yapılacak çalışmalara da bu yönden katkı sağlamakla birlikte, var olan veya ortaya çıkarılacak olan mimari yapılar içinde güçlü düşüncelerin oluşmasını sağlıyor.

Anahtar Kelimeler

Bezeme, Evren, İnsan

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akyurt, Y. (1940). “Beyşehir Kitabeleri ve Eşrefoğlu Camii ve Türbesi”, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, S.IV., İstanbul: 91-129.
• Ali Kemali (1992), Erzincan –Tarihi, Coğrafi, Toplumsal, Etnoğrafi, İdari, İhsai İnceleme Araştırmaları Tecrübesi-, 2. Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları. Apaydın, H. (2002). “Burçların Dini Tutum ve Davranışlarla İlişkisi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C.2, S.3, 2002, 183-206.
• Bakırer, Ö. (1981). Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı I-II, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Bayat, A. H. (1991). “Birgi Ulu Camii Minberi”, Vakıflar Dergisi, S.XXII, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 133-150.
• Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Baykara, T. (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerinde Araştırmalar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bozer, R. (1992). 15. Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi (Sanat Tarihi) Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bulut, M. (2017). “Geometrik Sistemin Çözümlenmesi –Selçuklu Örnekleri Üzerine Bir Girişim-“, Sanat Tarihi Dergisi, S.XXVI/1, Nisan/April, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 27-44.
• Cahen, C. (1992). Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), Çev. Y. Yücel- B. Yediyıldız, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Cırlot, J.E (2001). A Dictionary of Symbols, Translated from the Spanish by Jack Sage, London: Routledge. www.docdroid.net/PO1nPgq/dictionary-of-symbols-juan-eduardo-cirlot-pdf Çaycı, A. (2002). Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol, Konya: Palet Yayınları.
• Çelik, A. (2019). “Âlemin ve Ademin Dört Ana Unsuru: Gârib-Nâme’de ‘Anâsır-ı Erbaa’”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Muhammed Nur Doğan Özel Sayısı-, C.2, S.1, Nisan 2019, 312-339. https://dergipark.org.tr/tr/pub/estad/issue/43513.
• Çetin, Y. (2003). “Nahcivan Mümine Hatun Kümbeti”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Yıl:2003, Sayı:11, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınları, 17-24
• Demiriz, Y. (2017). İslam Sanatında Geometrik Süsleme –Bir Envanter Denemesi-, İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Denktaş, M. (2007). “Karatay Hanı”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. Hakkı Acun, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 359-379.
• Duran, R- Baş, A. (2018). “Oğuzların Kayı Boyu Damgasının Anadolu Türk Mimari Süslemesinde Motif Olarak Kullanılması Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), 43, Bahar 2018, 523-535. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/38506/510711.
• Dursun, Ş. (2009). Anadolu Selçuklu Dönemi Kayseri Türbelerinde Taş Süslemeciliği, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dursun, Ş. (2014). Şükrü., “Süsleme Özellikleriyle Develi’de İki Türbe Seyyid-i Şerif ve Hızır İlyas Türbeleri”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, S.33, Vol.7, Issue: 33, 513-529, www.sosyalarastirmalar.com Issn:1307-9581.
• Eravşar, O. (2007). “Evdir Han”, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. Hakkı Acun, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 419-433. Erkiletlioğlu, H. (2001). Kayseri Kitabeleri, Kayseri: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
• Gündoğdu, H- Bayhan, A.A- Aktemur, A.M- Tığcı, S- Arslan, M. (2009). Kültür Varlıkları ile Kemah, Ankara: Kariyer Matbaası.
• Gülensoy, T. (1985). “Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları ve Folklorumuzdaki İzleri, “II. Uluslar arası Türk Halk Edebiyatı Semineri, 7-9 Mayıs 1985, Eskişehir, 105-127.
• Kafesoğlu, İ. (1980). “Anadolu Selçuklu Devleti Hangi Tarihte Kuruldu?”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S.10-11, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 1979-1980, 1-28.
• Kara, D. (2020). “Erzincan-Kemah Togay (Tuğa) Hatun Türbesi”, Canan Parla Armağanı –Sanat Tarihi, Arkeoloji, Tarih ve Filoloji Araştırmaları-, Ed. M. Erol Altınsapan- B. Yelda Olcay Uçkan, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 195-205.
• Karaçay, A. (2007). Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Ed. Hakkı Acun, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 211-235.
• Kındığılı, M.L. (2019). “Kemah Mezar Anıtları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.23 (Özel Sayı), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları, 2169-2192.
• Kocabaş, H. (2016). İnsan Karakterinin Oluşumunda BURÇLAR, İstanbul: Çınaraltı Yayınları.
• Koçyiğit, F. (2014). “Amasya Gökmedrese Cami Üzerine Bir Değerlendirme- An Evaluation on Amasya Gok Madrasah Mosque”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, S.35/Vol.7, Issue:35, 423-431. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/an-evaluation-on-amasya-gok-madrasah-mosque.pdf
• Kuban, D. (1968). “Anadolu- Türk Şehri: Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerine Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, S.VII, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 53-73. Kurtişoğlu, G.A. (2015). Anadolu Selçuklu Dönemi Ahşap Minberleri, Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Kurtişoğlu, G.A.(2014). “Anadolu Selçuklu Dönemi Minberlerinde Geometrik Kurgu”, III. Uluslar arası Türk Sanatları, Tarihi ve Folkloru Kongresi –Sanat Etkinlikleri, “Dr. Yaşar Erdemir Armağanı, Ed. Doç. Dr. Osman Kunduracı- Ahmet Aytaç, Delhi/Hindistan (India), 217-222. https://www.academia.edu/24622769.
• Kuzucular, K. (2001). “Amasya Kenti’nin Erken Türk Dönemi Sonunda Oluşan Fiziksel Yapısının İrdelenmesi”, I. Uluslar arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler-II, Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 61-82.
• Kürkçüoğlu, E. (2013). “Anadolu’nun Parlayan Yüzü; Kayılar”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı/ Number 51, Aralık/December 2013, 135-148. dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbd/issue/2808/37728.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Sanatında Geometrik Süsleme –Selçuklu Çağı-, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mülayim, S. (1983). “Geometrik Kompozisyonların Çözümlemesine Bir yaklaşım (Niğde Sungur Bey Camisi Ahşap Kapı Kanatları Üzerine Bir Deneme)”, Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, S.1, , İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 51-69. Mülayim, S. (1999). Değişimin Tanıkları –Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi-, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Schmeider, G. (1980). Gerd., Geometrische Bauornamente Der Seldschuken in Kleinasien, Germany: Hurbert-Co. Göttingen.
• Oral, M.Z. (1962). “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, S.V, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 23-77.
• Önkol, Ç.E. (2016). “Anadolu Selçuklu Dönemi Taçkapıları Süsleme Şeritlerinde Tezyinat”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 3, S.5, Mart/2016, 114-131. dergipark.org.tr/tr/download/article-file/160613
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Dönemi Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Özcan, K. (2006). Koray., “Anadolu’da Selçuklu Kentler Sistemi ve Mekansal Kademelenme (1)”, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, 23.2, 2006/2, 21-62. open.metu.edu.tr/bitstream/handle/11511/50981/21_62.pdf
• Sönmez, S.E. (2020). Serap Ekizler., Anadolu Selçuklu Sanatının Geometrik Dili –Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Geometrik Desen Analizleri-I-II-III, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Sümer, F. (1960). “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?”, Belleten, XXIV/96, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 567-594.
• Sümer, F. (1999). Tarihi -Boy Teşkilatı- Destanlar OĞUZLAR (TÜRKMENLER), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şahin, M.K. (2001). “Tercan- Mama Hatun Külliyesi'ndeki Taşçı İşaretleri", Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı -Sanat Yazıları- ,Ed. Mustafa Denktaş- Yıldıray Özbek, Kayseri Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, 2001, s. 509-536.
• Şahin, M.K. (2004). “Samsun- Çarşamba Yaycılar Köyü Camii”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4,Sayı-2, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları, 15-36.
• Şahin, M.K.(2006a). “Anadolu Selçuklu Döneminin Önemli Yapıtlarından Çakallı Han Üzerine Bazı Düşünceler”, Geçmişten Geleceğe Samsun-2006, Bildiriler, 1. Kitap, Yayına Haz. Doç. Dr. Cevdet Yılmaz, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi yayınları, 427-447.
• Şahin, M.K. (2006b). “Aydın Müzesi'nde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XV/1, Nisan 2006, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 125-165.
• Şahin, M.K. (2007). “Pervane Muineddin Süleyman ve Oğullarının Yaptırdığı Yapılar Üzerine Bazı Gözlemler”, Prof. Dr. Oluş Arık ve Prof. Dr. Rüçhan Arık'a Armağan, Konya Kitabı X, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Özel Sayı, Ed. Prof. Dr. Haşim Karpuz- Doç. Dr. Osman Eravşar, Konya: 543-578.
• Şahin, M.K. (2008). "Çorum- Merkez Cemilbey Köyünde Bir Selçuklu Camisi", Uluslararası Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Çorum Sempozyumu, 23-25 Kasım 2007, II. C., Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 641-655.
• Şahin, M.K. (2010). “Amasya Müzesi’nde Bulunan Anadolu’da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler”, Çorum Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi- The Journal of Çorum for Historical and Cultural Studies, Yıl:2010, C.1, S.2, Ankara: 53-70.
• Şahin, M.K. (2012a). “’Selçuklular Zamanında Türkiye’ Kitabında Geçen Yapılar Üzerine Sayısal Saptamalar”, Uluslar arası Katılımlı XV. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Anadolu Üniversitesi Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt 2, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 701-715.
• Şahin, M.K. (2012b). "Samsun Müzesi'nde Bulunan Anadolu'da Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler", Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim 2011, C.III, Ed. M. Aydın- B. Şişman- S. Özyurt- H. Atsız, Samsun Valiliği Yay., Samsun, 2012, 603-633.
• Şahin, M.K. (2014a). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Camileri-I Boyuna (Derinlemesine/Dikine) Düzenlemeli Camiler (Anadolu Selçuklu Devleti’nin Yıkılışına Kadar), Ankara: Merdiven Yayınları. Şahin, M.K. (2014b). “Orta Karadeniz Bölgesinde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Yapıların Çözümlemeli Plan İrdelenmesi”, I. Uluslar arası Selçuklu Sempozyum Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet (Bildiriler II), 27-30 Eylül 2010- Kayseri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 369-419.
• Şahin, M.K. (2017a). “Akhisar Müzesi’nde Bulunan Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Sikkeler”, Sanat Tarihi Yazıları –Prof. Dr. Kerim Türkmen Armağanı-, Ed. Dr. S. Murat Topçu- Dr. Remzi Aydın, Konya: Çizgi Kitabevi, 359-384.
• Şahin, M.K- Varis, S. (2017b) “Eskişehir/Seyitgazi Kümbet Köyünde Bulunan Himmet Baba/Kümbet Dede Kümbeti Üzerine Yeni Düşünceler”, XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 02-05 Kasım 2016Ed. Doç. Dr. Ela Taş- Arş. Gör. Rumeysa Işık Yayla- Arş. Gör. Murat Alkan, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 622-652.
• Şahin, M.K. (2021). “2019 Yılı Kalehisar Yüzey Araştırmasında Elde Edilen Yeni Bulgular”, 24. Uluslar Arası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Kitabı, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Yayınları, 670-699.
• Şahin, T. Erzincan Tarihi, C.1, Erzincan: Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı Yayınları.
• Şimşirgil, A. (2014). KAYI-VI –Osmanlı Tarihi-, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Şimşirgil, A. (2015). KAYI I-II-III-IV-V-VII –Osmanlı Tarihi-, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tarlakazan, B. Erhan – Tıngır Merve. (2018). “Selçuklu İzleri Taşıyan Kimi Belediye Amblemlerindeki Sembolleri Tarih, Kültür ve Tasarım Açısından İncelenmesi-”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), XI-I, 111-128. dergipark.org.tr/tr/download/article-file/493055.
• Taş, İ. (2017). Türk Düşüncesinde Kozmogoni Kozmoloji, Konya: Palet Yayınları.
• Temiz, M- Çayan, S- Çiftyürek, S. (2020a). “Hatay İli Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması 2018” 41. Uluslar arası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 17-21 Haziran 2019 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C.2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 529-550
• Temiz, M- Çayan, S- Çiftyürek, S. (2020b). “2018 Yılı Bulgularına Göre Kırıkhan ve Hassa Mezar Taşlarında Damga, İdeogram ve Simgeler”, TURKMES 2019 Tam Bildiriler, Kayseri: Kimlik Yayınları, 504-554. (Users/Asuspro/Downloads/2018_YILI_BULGULARINA_GORE_KIRIKHAN_VE_H.pdf)
• Tuncer, O.C. (1986). Anadolu Kümbetleri-I Selçuklu Dönemi, Ankara: Güven Matbaası.
• Tuncer, O.C. (1991). Anadolu Kümbetleri –Beylikler ve Osmanlı Dönemi-, C.2, Ankara: Güven Matbaası.
• Ünal, R.H. (2001). “Cami ve Mescitler, Ulu Camii”, Birgi Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, Yay. Haz. Rahmi Hüseyin Ünal, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yavaş, A. (2015). Anadolu Selçuklu Veziri Sâhib Ata Fahreddîn Ali’nin Mimari Eserleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yazar, T. (2007). Nahcivan’da Türk Mimarisi (Başlangıçtan 19. Yüzyılın Sonuna Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, D. (2013). “Zodyak: Burçlar Kuşağının Fonksiyonu”, RUH ve MADDE, Yıl:54, S.643, Ağustos 2013, 44-49.