Pasarofça Müzakereleri ve Sınır Tahdidinde Yaşanan Diplomatik Krizler

Yıl 2022, Sayı: 55, 292 - 307, 02.05.2022

Reyhan Şahin Allahverdi

Öz

18. yüzyılın başında Osmanlı ile Venedik arasında başlayan ve daha sonra Avusturya’nın dahil olduğu savaşın sonunda, 1718’de bu devletlerle yaptığı Pasarofça Antlaşması, Osmanlı tarihinde Lale Devri olarak anılan döneminde de başlangıcı olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı-Avusturya-Venedik arasındaki yeni durumu belirlemek diğer bir ifadeyle sınır görüşmeleri yapmak üzere bir araya gelen murahhaslar ve arabulucuların kaleme aldığı bazı yazışmalar ele alınmıştır. Bu yazışmalar Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde kayıtlı müteferrik evrak arasından ve dönemin kaynaklarından seçilmiştir.
Bu evrak arasında en mühimi iki devlet arasında arabuluculuk görevini üstlenen, İngiltere’nin İstanbul elçisi Robert Sutton’un görevi sona erdikten sonra bizzat padişaha yazdığı rapordur. Bir diğer önemli rapor ise Bosna sınırını belirlemek üzere görevlendirilen Adana beylerbeyi Mustafa Paşa’nın Bosna’da sınır çizilirken meydana gelen olayları anlattığı takrirdir.
Antlaşma zemini oluştuktan sonra muhatap devletler arasında antlaşma şartlarını müzakere etmek için Osmanlı Devleti adına Şıkk-ı sani Defterdarı Silâhtar İbrahim Efendi görevlendirilmiş; Avusturya Kont Wirmond, Venedik Carlo Ruzzini tarafından temsil edilmişlerdir. Hollanda elçisi Jacob Colyer ve İngiltere elçisi Sir Robert Sutton arabulucular olarak Pasarofça’da bir araya gelmişlerdi. 5 Haziran-18 Temmuz 1718 tarihleri arasında yapılan müzakereler sonunda Pasarofça Antlaşması imzalanmıştır. Müzakereler sırasında yapılan bu yazışmalardan müzakerelerin gidişatı, sınırların tespiti ve yaşanan krizlere dair malumat elde etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Avusturya, Osmanlı Devleti, Pasarofça, Belgrad, Bosna

Kaynakça

• KAYNAKÇA Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emirî, Sultan Ahmed III. (BOA, AE.SAMD.III) 232-22217.
• Bab-ı Asafî Amedi Kalemi, Dosya Envanteri Sistemi (BOA, AMD. DES. I) 1-55; 1-59; 1-67; 1-73; 1-83.
• Cevdet, Dahiliye (BOA, C. DH.) 260-12957. Name-i Hümâyûn Defterleri (BOA, NMH. d.) 6. Mühimme Defteri (BOA, MD) 124.
• Abou-el-Haj, Rifa’at. (1999). Karlofça'da Osmanlı Diplomasisi. Yasemin Saner Gönen (Çev.). Toplum ve Tarih Dergisi, C.XXXII/S.191, 38-44; C. XXXII/ S.192, 359-365.
• Ahmet Refik. (1918). Pasarofça Muahedesi Akd Edilirken. Yeni Mecmua, S. 35, 169-172.
• __________(1332). Pasarofça Muahedesi’den Sonra Viyana’ya Sefir İʻzâmı. TOEM, C.VII/ S.40, 211-227.
• Berridge. Geoffrey. (2009). British Diplomacy in Turkey, 1583 to the Present: A Study in the Evolution of the Resident Embassy, Leiden: Martinus Nijhoff Publishers.
• Bulut, Mehmet. (2001). Ottoman-Dutch Economic Relations in the Early Modern Period 1571-1699, Hilversum Verloren. (1999). Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç Sempozyumu, İsmail Soysal (Haz.). Ankara: TTK Yayınları.
• Erdbrink, G.R. Bosscha. (1975). At the Threshold of Felicity: Ottoman-Dutch Relations During the Embassy of Cornelis Calkoen at the Sublime Porte 1726- 1744, Ankara: TTK Yayınları.
• ______________ . (1983). The Activities of the Dutch Ambassadar in Istanbul, Jacobus Colyer as a Mediator Between the Sublime Porte and its Enemies, (1688-1699), VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. III, Ankara: TTK Yayınları, 1593-1597.
• ______________. (1986). An Eighteenth Century Ottoman Turkish-Dutch Letterbook and some of its Implications. Osmanistische Studien Zur Wirtscha{ts und Sozialgestichte, in Memoriam Vanco Boskou, Haruassowitz Wiesbaden, 34-45.
• Hammer, J. Von. (1991). Büyük Osmanlı Tarihi, C. XIII, Mümin Çevik-Erol Kılıç (Haz.), Vecdi Bürün (Çev.). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Huywood, C.J. (1985). 1689-1698 Yılları Arasında İngiliz-Türk Diplomatik İlişkileri. Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984, Ankara: Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Iorga. Nicolae. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. IV, Erhan Afyoncu (Haz.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kurat. A. Nimet. (1952). Türk İngiliz Münasebetlerine Kısa Bir Bakış, Ankara: TTK.
• _____________. (1953a). Despatches Of Sir Robert Sutton, Ambassador In Constantinople, 1710-14, London: Royal Historical Society.
• _____________. (1953b). Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi Yayınları.
• Kurtaran, Uğur. (2009). Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), Kahramanmaraş: Vefa Kitap.
• Kütükoğlu, Mübahat. (1974). Osmanlı İngiliz İktisadî Münasebetleri, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Lady Mary Montague. (2014). Şark’tan Mektuplar, Selçuk Ünlü (Çev.). Palet Yayınları: Konya.
• Mehmed Raşid. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, C. II, Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur, Baki Çakır, A. Zeki İzgöer (Haz.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî, C. IV, Nuri Akbayar (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• (1234). Muahedât Mecmuası, C. II, İstanbul: Hakikat Matbaası 1294.
• Özcan, Abdülkadir. (2007). Pasarofça Antlaşması. TDV İslam Ansiklopedisi, C.XXXIV, 177-181.
• Pelidija, Enes. (2011). The Enfluence of The Peace of Passarowitz on Bosnia”, The Peace of Passarowitz 1718, Charles Ingrao, Nikola Samardzç (Eds.), Indiana: Purdue Unversity Press, 111-130.
• _____________. (1989). Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Bosna’da Toplu Göç Hareketleri, Çevren Dergisi, C. XVI/S.72, 31-34.
• Popovic, Michajlo R. (1893). Der Friede von Carlowitz 1699, Leipzig.
• Tukin, Cemal. (1994). Pasarofça. MEB İslam Ansiklopedisi, C. IX, 514-523.
• (1976). Türk-Macar Kültür Münasebetleri Işığı Altında II. Rákóczi Ferenc ve Macar Mültecileri Sempozyumu, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Unat, F. Reşit. (1968). Osmanlı Sefirleri ve Sefâretleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. (1988). Osmanlı Tarihi, C. IV/I, Ankara: TTK Yayınları.
• Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin. (2003). Kuruluştan Tanzimat’a Osmanlı Diplomasi Tarihi Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.I/S.2, 423-489.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. V, Nilüfer Epçeli (Çev.), Erhan Afyoncu (Ed), İstanbul: Yeditepe Yayınları. http://www.historyofparliamentonline.org/volume/1715-1754/member/stanyan-abraham-1670-1732 (Erişim 28 Temmuz 2016/ Accessed in July 28, 2016).