Hadrianopolis Antik Kenti’nden Bir Grup Erken Bizans Dönemi Sütun Başlığı

Yıl 2022, Sayı: 55, 183 - 200, 02.05.2022

Ercan Verim

Öz

Hadrianopolis Antik Kentindeki Erken Bizans Dönemi sütun başlıklarının tanıtıldığı bu çalışmanın amacı, kazılarda ortaya çıkan veya kent içi ve çevresinde tespit edilen sütun başlıklarını detaylı şekilde açıklamaktır. Kent ve çevresinde bulunan sütun başlıkları, günümüze kadar yapılan bazı bilimsel yayınlara konu olmuş, ancak bunlar Bizans sanatı ve mimarisi açısından yeterince değerlendirilmemiştir. Ayrıca, 2017-2020 yılları arasında, yeni kazı alanlarında çok sayıda sütun başlığı ele geçmiş ve bunlar herhangi bir yayına konu olmamıştır. Geçmişten günümüze kadar Hadrianopolis kent sınırlarında ele geçen sütun başlıklarının tanımı ve sınıflandırılması için hazırlanan bu çalışmada, Erken Bizans Dönemi’ne tarihlenen sütun başlıkları, üslup ve biçimsel özelliklerine göre değerlendirilmiştir. Kentte bulunan sütun başlıkları yivli, impost ve ion impost olmak üzere üç farklı tiptedir. Hepsi yerel üretim olan bu sütun başlıkları mermer, granit ve kireçtaşından yapılmıştır. Çalışmaya konu olan sütun başlıklarından herhangi biri in situ durumda tespit edilmemiştir. Buna rağmen yapı içi veya hemen yakınında ortaya çıkarılan sütun başlıkları, bulundukları yapının tarihi, mimari ve süsleme özellikleri hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Bu yayında, özellikle sağlam veya kısmen sağlam olan sütun başlıklarına yer verilmiştir. Kazılarda ortaya çıkan ve sütun başlığına ait olduğu düşünülen impost, volüt, abaküs, bilezik ve kalathos parçalarının restorasyon çalışmaları halen devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadrianopolis, Erken Bizans Dönemi, Sütun Başlığı, Bizans Sanatı, Bizans Mimarisi

A group of Early Byzantine column capitals from the Hadrianopolis Ancient City

Öz

In this study, the Early Byzantine column capitals of Hadrianopolis Ancient City, is to explain the column capitals that revealed during excavations or were founded in and around the city. Column capital that founded around the city, has been the subject of some scientific puplications to present day. However, it hasn’t been adequately appreciated in terms of Byzantine Art and Byzantine Architecture. In addition, between 2017-2020, a large of column capital were discovered at the new excavation zones and they were not the subject of any puplications. In this study, which was prepared for the definition and classification of the column capitals discovered in the city borders of Hadrianopolis from the past to the present day, the columns capitals dated to the Early Byzantine Period were evaluated according to their stylistic and formal characteristics. Column capital of Hadrianoupolis can be categorized into three types; fluted, Impost and Ionic-Impost. All the columns capitals are local production and made of marble, granite and limestone. Any of column capitals that subject to the study haven’t been determined in situ. Although the columns capitals uncovered inside or around the buildings provide important clues about the history, architecture and ornamental features of buildings in which they are located. In this puplication, columns capitals that are particularly firm or partially firm are included. The restoration of Impost, volute, abacus, bracelet and calathos fragments, which were discovered during the excavations and are thought to belong to the column capitals, is still ongoing.

Anahtar Kelimeler

Hadrianopolis, Early Byzantine Period, Column Capital, Byzantine Art, Byzantine Architecture

Kaynakça

• Alp, A. O. (2006). Pisidia Bölgesi Roma Dönemi Bezemeli Mimari Elemanları. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alp, A. O. ve Uzun, M. C. (2021). Geç Antik Çağ / Erken Bizans Dönemi Sütun Başlıkları Üzerine Bir Tipoloji Denemesi. 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Bildirileri Kitabı. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları.
• Alten, W. V. (1913). Geschichte des altchristlichen Kapitells. München-Leipzig: Delphin-Verlag.
• Arnold, D. (2003). The Encylopedia of Ancient Egyptian Architecture. Cairo: American University in Cairo.
• Arslan, A. (2014). Konya Çevresi Bizans Dönemi Mimari Plastiği. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytekin, F. (2019). Bursa Arkeoloji Müzesi Bizans Dönemi Mimari ve Litürjik İşlevli Yapısal Elemanları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beard, A. K. (2017). A Group of Seven Column Capitals from Roman Ancyra: A Unique Composite Style. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü.
• Belke, K. (1996). Tabula Imperii Byzantini 9: Paphlogonien und Honorias. Wien: Verlag Der Österrichischen Akademie Der Wissenschaften.
• Betsch, W. E. (1977). The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinople. Doktora Tezi, Michigan: University of Pennsylvania.
• Cumalıoğlu, A. (2011). Hadrianopolis ve Çevresi Geç Antik – Erken Bizans Mimari Plastik Örnekleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelikbaş, E. ve Verim, E. (2021). Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin Bema ve Apsis Mozaikleri. JMR, 14, 79-99.
• Dalton, O. M. (1911). Byzantine Art and Archaeology, Oxford: Clarendon Press.
• Deichmann, F. W. (1956). Studien zur Architektur Konstantinopels im 5. und 6. Jahrhundert nach Christus. Baden-Baden: Deutsche Beiträge zur Altertumsswissenschaft.
• Dennert, M. (1997). Mittelbyzantinische Kapitelle: Studien zu Typologie und Chronologie. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.
• Dimitrov, Z. (2014). Early Byzantine Architectural Elements from Lyutibrod and Its Region. Niš and Byzantium XII içinde (s. 185-192). Niš.
• Drakoulis, D. P. (2012). Regional transformations and the settlement network of the coastal Pontic provinces in the Early Byzantine period. G. R. Tsetskhladze, E. Laflı, J. Hargrave ve W. Anderson (Ed), The Black Sea, Paphlagonia, Pontus and Phrygia in Antiquity: Aspects of archaeology and ancient history içinde (s. 79-95). Oxford: Archaeopress.
• Eliüşük, M. (2021). Hamam B. V. Keleş, E. Çelikbaş ve A. Yılmaz (Ed), Karabük – Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i (2010-2014 Sezonları) içinde (s. 33-44). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Eyice, S. (1973). Tuzla’nın Değirmenaltı Mevkiinde Bir Bizans Kalıntısı. Sanat Tarihi Yıllığı, V, 27-78.
• Fıratlı, N. (1990). La sculpture byzantine figürée au musée archéologique d’Istanbul. Paris: Librairie d’Amerique et d’Orient.
• Hakan, G. (2009). Kocaeli Müzesindeki Bizans Devri Mimari Plastikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hoddinott, R. F. (1963). Early Byzantine Churches in Macedonia and Southern Serbia: a study of the Origins and the Initial Development of East Christian Art. New York: St. Martin’s Press INC.
• Kautzsch, R. (1936). Kapitelstudien: Beiträge zu Einer Geschichte des Spätantiken Kapitells im Osten vom Vierten bis ins Siebente Jahrhundert. Berlin/Leipzig: Verlag von Walter de Gruyter & Co.
• Keleş, V., Çelikbaş, E. ve Yılmaz, A. (2014). “Paphlagonia Hadrianopolis’i”. H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz (Haz.), Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40. Yılı içinde (271-290). Ankara: Ankara Ofset Basım Matbaacılık.
• Keskin, E. (2010). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Keskin, E. (2014). Çorum İli ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemine Tarihlenen Taş Eserler Üzerinde Görülen Bezemeler, Çorum ve Kültür içinde (s. 233-239). Çorum: T.C. Çorum Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Kılavuz, B. N. ve Çelikbaş, E. (2013). “Paphlagonia Hadrianopolis’i”, Tarihi Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 159-214.
• Krautheimer, R. (1965). Early Christian and Byzantine Architecture, Middlesex: Penguin Books Ltd.
• Niewöhner, P. (2021). Byzantine Ornaments in Stone: Architectural Sculpture and Liturgical Furnishings. Berlin/Boston: De Gruyter.
• Özmen, İ. G. (2013). Kayseri ve Niğde Müzeleri’nde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi; Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztaşkın, G. K. ve Sertel, S. (2017). Olympos Bizans Dönemi Sütun Başlıkları ve Kaideleri. B. Y. Olcay Uçkan (Ed.), Olympos I: 2000 – 2014 Araştırma Sonuçları içinde (s. 79-116). İstanbul: Akmed.
• Parman, E. (2002). Ortaçağ’da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Taş Eserleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Peschlow, U (2004). Kapitell. G. Schöllgen, E. Brakmann, A. Dihle, J. Engemann, K. Hoheisel, W. Speyer ve K. Thraede (Ed.), Reallexikon für Antike und Christentum, Band XX içinde (s. 57-123). Stuttgart: Anton Hiersemann.
• Peschlow, U (2015). Ankara: Die bauarchäologischen Hinterlassenschaften aus rönischer und byzantinischer Zeit. Wien: Phoibos Verlag.
• Pralong, A. (2003). Material Archéologique Errant. B. Geyer ve J. Lefort (Ed.). La Bithynie au Moyen Âge, Réalités Byzantines 9 içinde (s. 225-286). Paris: P. Lethielleux.
• Russo, E. (2008). The Ionic Impost Capitals of the Church of St. John in Ephesus. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı Bildiri Kitabı Cilt I içinde (s. 221-234). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi.
• Severin, H. G. (2010). Ägyptische Spätantike: Marmorne Vorbilder in Kalkstein kopiert. Eastern Christian Art, Vol. 7, 91-96.
• Sewing, K. (2020). A New Pilgrimate Site of Late Antique Ephesus. M. Ivanova ve H. Jeffrey (Ed.), Transmitting and Circulating the Late Antique and Byzantine World içinde (s. 78-101). London: BRILL.
• Sodini, J. P. (1977). Remarques sur la sculpture architecture d’Attique, de Béotie et du Péleponnèse à l’époque paléochrétienne. Bulletin de correspondance hellénique, Vol. 101, 423-450.
• Söğüt, B. (2017). Attauda (Hisar) Antik Kenti. CEDRUS, V, 241-260.
• Tschilingirov, A (1978). Die Kunst des christlichen Mittelalters in Bulgarien 4. Bis 18. Jahrhundert. Berlin: Union Verlag Berlin.
• Türker, A. Ç. (2014). Çanakkale’den Ion-Impost Sütun Başlıkları. Olba, Vol. XXII, 337-368.
• Vemi, V. (1989). Les Chapiteaux Ioniques à imposte de Grèce à l’époque paléochrétienne. Athenes: Ecole française d’Athènes/Paris: De Boccard.
• Verim, E. (2019). Paphlagonia’da Bir Piskoposluk Merkezi: Hadrianopolis Antik Kenti. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Verim, E. (2020). Paphlagonia Hadrianopolis’i Kilise A Mimarisi Üzerine Yeni Bir Değerlendirme. SAKTAD, 3 (3), 383-407.
• Verim, E. (2021a). Dört Nehir Kilisesi (Kilise B). V. Keleş, E. Çelikbaş ve A. Yılmaz (Ed.), Karabük – Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i (2010-2014 Sezonları) içinde (s. 45-88). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Verim, E. (2021b). Chora Kilisesi (Kilise A). V. Keleş, E. Çelikbaş ve A. Yılmaz (Ed.), Karabük – Eskipazar Paphlagonia Hadrianoupolis’i (2010-2014 Sezonları) içinde (s. 89-152). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Verim, E. ve Çelikbaş, E. (2021). Hadrianoupolis Antik Kenti Erken Bizans Dönemi Sütun Başlıkları. 25. Uluslararası Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Konya: Dizgi Ofset Matbaacılık.
• Wiegand, T. (1906). Milet: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen seit dem Jahre 1899. Berlin: Walter de Gruyter GmbH.
• Yegül, F. K. (1974). Early Byzantine Capitals from Sardis. A Study on the Ionic Impost Type. Dumbarton Oaks Paper, Vol. 28, 265-274.
• Zollt, T. (1994). Kapitellplastik Konstantinapolis vom 4. Bis 6. Jahr hundert n. Chr.: Mit einem Beitrag zur Untersuchung des ionischen Kämpferkapitells. Bonn: Dr. Rudolf Habelt Gmbh.