Baraj Göllerinde Arazi Kullanım Planlamasındaki Çevresel Hassasiyet Analizi: Burdur Gölü Kapalı Havzasında Karaçal Baraj Gölü Havzası Örneği

Yıl 2022, Sayı: 56, 221 - 238, 02.09.2022

Yıldırım Atayeter , Kadir Temurçin , Onur Yayla

Öz

Çeşitli bölgelerde yapılan baraj gölü alanları temelde çevresindeki su potansiyelini toplama ve suyu koruyarak uygun tarım olanakları sağlama ya da elektrik üretimi amacıyla inşa edilmektedir. Bu su toplama alanları aynı zamanda topoğrafyanın aşınımı için genel kaide seviyesini oluşturmaktadır. Bu suni su toplama havzası artık bu alanı kaide seviyesi olarak kabul eden aşındırıcı kuvvetlerin aynı saha ve yakın çevresinde biriktirme koşullarına geçmesini de temin etmektedir. Barajlarda su ve toprağın korunması ve sürdürülebilir kılınması için çevresel hassasiyet analizleri önemli bir araçtır. Potansiyel çevresel hassasiyet fiziki coğrafyanın erozyona karşı doğal duyarlılığı olarak çevrenin dinamik dengesini oluşturmaktadır. Arazi kullanımının fiziki parametreler ile entegrasyonu yapılarak bu sahada beşeri şartlara da tesir eden çevresel hassasiyet ortaya konulmaktadır. Bu çalışmada Burdur kapalı havzasındaki Karaçal baraj gölü havzasının ve çevresinin çevresel hassasiyet analizi yapılmıştır. Çalışmada ArcMap 10.4.1 yazılımı kullanılmıştır. Bu yazılım ile Harita Genel Müdürlüğü (HGM)’nün 1/25000 ölçekli topoğrafya haritaları sayısallaştırılmış, bu vektör verilerden Sayısal Yükseklik Modeli (SYM=DEM) DEM haritaları üretilmiştir. Elde edilen bu veriler Ağırlıklı Toplam (Weighted Sum) modeli ile analiz edilmiştir.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda bu sahanın Potansiyel Çevresel Hassasiyetinin (PÇH) %70 değeri ile yüksek olduğu tespit edilmiştir. Çalışma sahasının sadece %10’luk kesiminde bu değer düşük çıkmıştır. Arazinin Ortaya Çıkan Çevresel Hassasiyetinin (OÇH) ise %45’nin yüksek olduğu %23’ünün ise düşük olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen yüksek PÇH ve OÇH değerleri Karaçal baraj gölü çevresinde beşeri faaliyetlerin kontrollü bir şekilde yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Beşeri faaliyetlerin aşınım ve birikim süreçlerinin dinamik şartlarını dikkate almadan devam ettirilmesi durumunda baraj gölünün işlevselliğinin kısa sürede ortadan kalkma tehdidi ile karşı karşıya kalacağı sonucu da çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevresel hassasiyet, Arazi kullanımı, Baraj gölleri, Burdur

Kaynakça

• An, Q., Wu, Y., Taylor, S., ve Zhao, B. (2009). Influence of the Three Gorges Project on saltwater intrusion in the Yangtze River Estuary. Environmental Geology, 56(8), 1679–1686. doi:10.1007/s00254-008-1266-4
• Annandale, G. W., Morris, G. L., ve Karki, P. (2016). Extending the life of reservoirs: sustainable sediment management for dams and run-of-river hydropower. The World Bank: Washington, D.C.
• Anjinho, P. da S., Barbosa, M. A. G. A., Costa, C. W. ve Mauad, F. F. (2021). Environmental fragility analysis in reservoir drainage basin land use planning: A Brazilian basin case study. Land Use Policy, 100, 104946. doi:10.1016/j.landusepol.2020.104946
• Anonim (1996). Burdur İli Arazi Varlığı (toprakları, problemleri, arazi sınıfları, arazi kullanma durumu, önemli tarım arazileri). T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları: Ankara.
• Atalay, İ. (2006). Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası. Meta Basım Matbaacılık: İzmir.
• Bai, L., Wang, N., Jiao, J., Chen, Y., Tang, B., Wang, H., … Wang, Z. (2020). Soil erosion and sediment interception by check dams in a watershed for an extreme rainstorm on the Loess Plateau, China. International Journal of Sediment Research. doi:10.1016/j.ijsrc.2020.03.005
• Briak, H., Mrabet, R., Moussadek, R. ve Aboumaria, K. (2019). Use of a calibrated SWAT model to evaluate the effects of agricultural BMPs on sediments of the Kalaya river basin (North of Morocco). International Soil and Water Conservation Research. doi:10.1016/j.iswcr.2019.02.002
• Caniani, D., Lioi, D., Mancini, I. ve Masi, S. (2015). Hierarchical Classification of Groundwater Pollution Risk of Contaminated Sites Using Fuzzy Logic: A Case Study in the Basilicata Region (Italy). Water, 7(12), 2013–2036. doi:10.3390/w7052013
• Caniani, D., Labella, A., Lioi, D. S., Mancini, I. M. ve Masi, S. (2016). Habitat ecological integrity and environmental impact assessment of anthropic activities: A GIS-based fuzzy logic model for sites of high biodiversity conservation interest. Ecological Indicators, 67, 238–249. doi:10.1016/j.ecolind.2016.02.038
• Campos, J. A., da Silva, D. D., Moreira, M. C. ve de Menezes Filho, F. C. M. (2021). Environmental fragility and land use capacity as instruments of environmental planning, Caratinga River basin, Brazil. Environmental Earth Sciences, 80(7), 1-13.
• Costa, O. Y., Raaijmakers, J. M., ve Kuramae, E. E. (2018). Microbial extracellular polymeric substances: ecological function and impact on soil aggregation. Frontiers in microbiology, 9, 1636.
• Cürebal, İ. ve Ekinci, D. (2006) Kızılkeçili Deresi Havzasında CBS Tabanlı RUSLE (3d) Yöntemiyle Erozyon Analizi, Türk Coğrafya Der 47: 115-130.
• Dikerler, T. (2007). Çevresel Hassasiyet İndeksi ve İstanbul Boğazı’na Uygulanması (Doctoral dissertation, Fen Bilimleri Enstitüsü). İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü: İstanbul.
• Fural, Ş., Cürebal, İ. ve İnan, F. (2019). Elmalı'da (Antalya) yağışın tetiklediği sel, taşkın ve çamur akıntısı afetlerinin jeomorfolojik analizi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (3), 49-61.
• Gao, J. H., Jia, J., Kettner, A. J., Xing, F., Wang, Y. P., Li, J., … Gao, S. (2015). Reservoir-induced changes to fluvial fluxes and their downstream impacts on sedimentary processes: The Changjiang (Yangtze) River, China. Quaternary International. doi:10.1016/j.quaint.2015.03.015
• Guo, C., Jin, Z., Guo, L., Lu, J., Ren, S. ve Zhou, Y. (2020). On the cumulative dam impact in the upper Changjiang River: Streamflow and sediment load changes. CATENA, 184, 104250. doi:10.1016/j.catena.2019.104250
• Gouveia, I. C. M. C. ve Ross, J. L. S. (2019). Fragilidade ambiental: uma proposta de aplicação de geomorphons para a variável relevo. Revista do Departamento de Geografia, 37, 123-136.
• Harita Genel Müdürlüğü. 1/25.000 ölçekli M24d4 paftası.
• Huang, X., Gao, L., Yang, P. ve Xi, Y. (2018). Cumulative impact of dam constructions on streamflow and sediment regime in lower reaches of the Jinsha River, China. Journal of Mountain Science, 15(12), 2752–2765. doi:10.1007/s11629-018-4924-3
• İkiel, C., Ustaoğlu, B. ve Koç, D.E. (2020) Trakya Yarımadası’nda Erozyon Duyarlılık Analizi / Erosion Susceptibility Analysis of Thrace Peninsula, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi / Journal of Geomorphological Researches, 2020 (4): 1-14
• Loretto Arriagada, M., Rojas, O., Arumí, J. L., Munizaga, J., Rojas, C., Farias, L. ve Vega, C. (2018). A new method to evaluate the vulnerability of watersheds facing several stressors: A case study in mediterranean Chile. Science of The Total Environment. doi:10.1016/j.scitotenv.2018.09.237
• Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü. 1/100.000 ölçekli M24-N24 paftaları.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü. Uzun yıllar Sıcaklık ve Yağış verileri (1970-2020).
• Oliveira-Andreoli, E. Z., de Moraes, M. C. P., da Silva Faustino, A., Vasconcelos, A. F., Costa, C. W., Moschini, L. E., ... Lorandi, R. (2021). Multi-temporal analysis of land use land cover interference in environmental fragility in a Mesozoic basin, southeastern Brazil. Groundwater for Sustainable Development, 12, 100536.
• Özden, Ş. ve Özden, M. (1997) Türkiye Toprak Erozyon Tahmin Modeli. TURTEM, Başbakanlık Türkiye Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak ve Gübre Araştırma Enst. Müd. Yayınları, Ankara.
• Padedda, B.M., Sechi, N., Lai, G.G., Mariani, M.A., Pulina, S., Sarria, M., Satta, C.T., Virdis, T., Buscarinu, P. ve Lugliè, A., (2017). Consequences of eutrophication in the management of water resources in Mediterranean reservoirs: a case study of Lake Cedrino (Sardinia, Italy). Glob. Ecol. Conserv. 12, 21–35. https://doi.org/10.1016/j. gecco.2017.08.004.
• Ross, J.L.S., (1994). Análise Empírica da fragilidade dos ambientes naturais e antropizados. Revista do Departamento de Geografia 8, 63–74. https://doi.org/10.7154/RDG. 1994.0008.0006.
• Ross, J.L.S., (2012). Landforms and environmental planning: potentialities and fragilities. Revista do Departamento de Geografia 38–51. https://doi.org/10.7154/RDG.2012. 0112.0003. Volume Especial 30 Anos
• Santos, P. P., Reis, E., Pereira, S. ve Santos, M. (2019). A national scale flood susceptibility model based on multicriteria analysis. Science of The Total Environment. doi:10.1016/j.scitotenv.2019.02.328
• Silva Lira, K. C., Francisco, H. R. ve Feiden, A. (2022). Classification of environmental fragility in watershed using Fuzzy logic and AHP method. Sociedade & Natureza. 1-17. DOI: 10.14393/SN-v34-2022- 62872
• Sunkar, M., ve Uysal, A. (2014). Anamur (Dragon) Çayı'nın (Mersin) Hidrografik Özellikleri ve Ekonomik Potansiyeli. Coğrafya Dergisi, (28), 69-93.
• Tomaselli, V., Tenerelli, P. ve Sciandrello, S. (2012). Mapping and quantifying habitat fragmentation in small coastal areas: a case study of three protected wetlands in Apulia (Italy). Environ Monit Assess 184, 693–713. https://doi.org/10.1007/s10661-011-1995-9
• Tadesse, L., Suryabhagavan, K. V., Sridhar, G. ve Legesse, G. (2017). Land use and land cover changes and Soil erosion in Yezat Watershed, North Western Ethiopia. International soil and water conservation research, 5(2), 85-94.
• Valle, I. C., Francelino, M. R. ve Pinheiro, H. S. K. (2016). Mapping of Environmental Fragility in the Aldeia Velha River Basin, State of Rio de Janeiro, Brazil. Floresta e Ambiente, 23(2), 295-308.
• Vick, E. P. ve Bacani, V. M. (2019). Prediction of the future scenario of the expansion of areas of forestry into the brazilian cerrado using a cellular automata Markov Chain model. Mercator (Fortaleza), 18.
• Yetmen, H., Elmastaş, N., Özcanlı, M., ve Benek, S. (2020).Ahlat İlçesi (Bitlis) kıyı akiferinde yeni bir problem: Yeraltı suyu tuzlulaşması. Türk Coğrafya Dergisi, (75), 71-80.
• Yousaf, W., Mohayud-Din-Hashmi, S. G., Akram, U., Saeed, U., Ahmad, S. R., Umar, M. ve Mubashir, A. (2018). Erosion potential assessment of watersheds through GIS-based hypsometric analysis: a case study of Kurram Tangi Dam. Arabian Journal of Geosciences, 11(22). doi:10.1007/s12517-018-4059-4
• Wu, H., Zeng, G., Liang, J., Chen, J., Xu, J., Dai, J., Sang, L., Li, X. ve Ye, S. (2017). Responses of landscape pattern of China’s two largest freshwater lakes to early dry season after the impoundment of Three-Gorges Dam. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 56, 36–43. doi:10.1016/j.jag.2016.11.006
• Zhang, S., Fan, W., Li, Y. ve Yi, Y. (2017). The influence of changes in land use and landscape patterns on soil erosion in a watershed. Science of the Total Environment, 574, 34-45.
• https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover/clc2018 (Erişim Tarihi: 20.01.2022)