Orta Bizans Dönemi Kabartma Yüzlü Sütun Başlığı Örneğinde Bezeme Unsurlarının Tipolojik İşlevselliği

Yıl 2022, Sayı: 56, 83 - 92, 02.09.2022

Muhsine Eda Armağan

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1135490

Öz

Orta Bizans dönemi sütun başlıkları, antik prototiplerin kanonik unsurlarının Geç Antik-Erken Bizans dönemine aktarımı ve dönemin özgün başlık tipolojisinden modellenen çeşitlemelerle kendi döneminin büsbütün yeni biçim ve yönelimden doğan yaratımlardır. Tipolojik açıdan, örneğin Korinth başlığı tanımı altında alt başlıklarla ayırt edilmesi gereken özel biçimler mevcuttur. Pamukkale Arkeoloji Müzesi’nin Hierapolis taş eser koleksiyonunda bulunan kabartma yüzlü üç sütun başlığı da bu tipin tamamen başkalaşmış örneklerindendir. Bölge, müze araştırmaları ve Orta Bizans dönemi başlık sınıflandırmasına ait kataloglarda yayınlanmış olan bu başlıkların tekrar ele alınmasının sebebi, farklı mimari unsurlara da uygulanmış olan motiflerin başlıklara aktarımını incelemektir. Çalışmada başlıkların şüpheye yer bırakmayacak şekilde Laodikeia’yla ilişkisi ve ait olabilecekleri yapı bilinmediğinden mimari bağlamı üzerinden sonuçlara gidilememektedir. Başlıklar, klasik bir Korinth başlığından geriye kalan abakus, taşıyıcılığını yitirmiş volüt ve dört yaprağa sahiptir. Yapraklar Korinth-palmet tipi başlıklara benzer bir yapıdadır. Başlıkların en dikkat çekici özelliği, abakus yumrusuyla birleşerek aşağıya uzayan kabartma yüzlerdir. Bunların özel bir sembolik çağrışımı barındırdıklarını düşünmek mümkünse de ispatlamak zordur. Bir seri oluşturan bu başlıklarda, farklı bezemelerin bir araya getirildiği karma bir biçim söz konusudur. Bu biçimdeki üç başlık, Orta Bizans döneminin bölgesel bir başlık çeşitlemesi olarak bir yapı özelinde üretilmiş örneklerdir.

Anahtar Kelimeler

Hierapolis, Frigya, Orta Bizans, Kabartma yüz, Sütun başlığı

Kaynakça

• Armağan, M. E. (2010). Kadıkalesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Aydın, A. (2016). “Tarsus Müzesi’ndeki Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi Mimari Elemanlar”, ed. S. Durugönül, içinde Tarsus Müzesi Taş Eserleri Heykeltıraşlık ve Mimari Plastik Eserler, İstanbul, 185-240.
• Barsanti, C. (1988). “Scultura anatolica di epoca mediobyzantina”, içinde Storia dell’Arte e della Cultura Artistica Bizantina: Atti della giornata di studio del Gruppo. Nazionale di coordinamento, C.N.R. Roma, 1986, Milion 1, 275-306.
• Bouras, C. (2005). “Unfinished Architectural Members in Middle Byzantine Greek Churches”, ed. J.J.Emerick-D.M. Deliyannis, Archaeology in Architecture: Studies in Honor of Cecil Striker, Mainz, 1-9.
• Buchwald, H. (1966). “Eleventh Century Corinthian-Palmette Capitals in the Region of Aquileia”, The Art Bulletin 48/2, 147-158.
• Buckler, W. H.-Calder, W. M. (1939). Monumenta Asiae Minoris Antiqua VI, The Manchester University Press.
• Dennert, M. (1997). Mittelbyzantinische Kapitelle: Studien zu Typologie und Chronologie (Asia Minor Studien 25), Bonn.
• Dennert, M. (1998). Zum Vordbildcharakter justinianischer Bauplastik für die Spätantike und Byzantinische Bauskulptur, Ed. U. Peschlow-S. Möllers. Spätantike und Byzantinische Bauskulptur, Beiträge eines symposions in Mainz, Februar 1994, Stuttgart. Steiner (Forschungen zur Kunstgeschichte und christlichen Archäeologie Bd. 19).
• Karabacak, E. (2019). “Bir Orta Bizans Dönemi Sütun Başlığı ve Kullanım Yeri Üzerine Tartışmalar”, TÜBA-KED 20, 29-40.
• Gavrilović, A. Đ. (2016). The representation of Constantinople on the folio 145r/b of the manuscript of Madrid Skylitzes ‘Synopsis of Histories’, in: Niš and Byzantium. Fourteenth international symposium Niš. 3-5 June 2015, ed. M. Rakocija, 371-380.
• Harris, C. M. (1977). “Mascaron, mask”, Illustrated Dictionary of Historic Architecture, New York, 347.
• Hjort, Ø. (1979). “The Sculpture of Kariye Camii”, Dumbarton Oaks Papers 33, 199-289.
• Joviet-Levy, C. (2017). “Bezirana kilisesi (Cappadoce). Un exceptionnel décor paléologue en terres de Rūm. Nouveau témoignage sur les relations entre Byzance et le sultanat”, ЗОГРАФ 41, 107–142.
• Kautzsch, R. (1936). Kapitellstudien, Berlin/Leipzig.
• Mercklin, E. von (1962). Antike Figuralkapitelle, Berlin.
• Niewwöhner, P. (2013). Niewöhner, P. (2013) Neue spät- und nachantike Monumente von Milet und der mittelbyzantinische Zerfall des anatolischen Städtewesens, Archäologischer Anzeiger 2, 165-233.
• Panagiotidi, M. (1970-72). “Chapiteaux Byzantins a décoration animale”, The Deltion of the Christian Archaeological Society 6, 82-129.
• Parman, E. (2002). Orta Çağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Eskişehir.
• Peschlow, U. (1986). Eine wiedergewonnene byzantinische Ehrensäule in Istanbul. içinde Feld, O., Peschlow, U. (Ed.), in: Studien zur spätantiken und byzantinischen Kunst. Festschrift für F.W. Deichmann. Monographien des Römisch-germanisches Zentralmuseum Bd. 10, 1 Bonn, 23-33.
• Peschlow, U. (1992). Betrachtungen zur Gotensäule in Istanbul, içinde Tesserae. Festschrift J. Engemann. Jahrbuch für Antike und Christentum. Ergänzungsband 18 (Münster 1991 [1992]) 215-228.
• Peschlow, U. (2002). “Kapitell” içinde Reallexikon für Antike und Christentum 20, 57-123.
• Ötüken, Y. (2001). “Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısından Seçme Küçük Buluntular”, V. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler. 19-20 Nisan 2001, Ankara, 361-84.
• Temple, Ç. (2013). Konya/Ikonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.