Yaşlılara Yönelik Dijital Yetkinlik Envanterinin Geçerlik ve Güvenilirlik Çalışması

Yıl 2022, Sayı: 57, 98 - 122, 01.01.2023

Çağlar Özbek Özgür Ulubey Müge Adnan Nurhayat Kocatürk Kapucu

Öz

Yaşlılar günümüzde neredeyse tüm toplumlarda dezavantajlı gruplar olarak nitelendirilmektedir. Yaşlıların toplumsal alanda yaşadıkları dezavantajlılık, dijital dünyada katlanarak devam etmektedir. 21. yüzyılın genel karakterine uygun olarak, yaşanılan dönemin, bireyleri birer dijital vatandaş olarak görme eğilimi, yaşlıların da dijital yetkinliklerini kazanması yönünde politikalarla desteklenmelidir. Bu araştırma 65 yaş üstü kadınların dijital yetkinliklerinin belirlenmesi amacıyla araştırmacılar tarafından geliştirilen dijital yetkinlik envanterinin geçerlik ve güvenirlik değerlerinin belirlendiği betimsel bir çalışmadır. Yaşlı kadınların dijital yetkinlik düzeylerinin belirlenmesinin amaçlandığı bu araştırmanın çalışma grubunu 65 yaş üstü kadınlar oluşturmuştur. Muğla ilinde yaşayan 65 yaş ve üstü kadınların dijital yetkinlik düzeylerinin belirlenmesi ve bu yetkinliklerinin yetişkin ve yaşlı eğitimi ilkeleri doğrultusunda tasarlanan eğitim yoluyla artırılmasını temel alan çalışma, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Tazelenme Üniversitesi’ne devam eden 270 kadınla yapılan bir ön (pilot) çalışma sonrasında şekillenmiştir. Envanterin geliştirilmesi ve geçerlik güvenirlik çalışmalarının yapılması sürecinde Ağustos-Eylül 2020 tarihlerinde 65 yaş ve üstü 270 kadından veri toplanmıştır. Veriler, COVID-19 pandemisi nedeniyle telefon görüşmeleri yoluyla toplanmış ve görüşmeciler tarafından gerçek zamanlı olarak elektronik formlara işlenmiştir. Bu veriler üzerinde yapılan açımlayıcı faktör analizi (AFA) sonucunda envanterde 24 madde ve dört ölçek yer almıştır. Ölçekler, bilgi okuryazarlığı (üç madde), iletişim ve işbirliği (on bir madde), güvenlik (beş madde) ve problem çözme (beş madde)’dir. Envanterin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları için IBM-SPSS 21 kullanılarak Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) Testi, Bartlett Sphericity Testi, madde toplam korelasyon, Cronbach Alpha güvenirlik katsayıları kullanılmıştır. Analiz sonucunda ölçeklerin 65 yaş üstü kadınların dijital yetkinliklerinin belirlenmesinde kullanılabileceği sonucunda varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yaşlılık, yaşlanma, yaşlı kadınlar, dijital yetkinlik

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

120K476

Teşekkür

Bu araştırmanın verileri, TÜBİTAK tarafından desteklenen 120K476 no’lu “65 Yaş Üstü Kadınlara Sosyal İzolasyon Altında Gerekli Dijital Yetkinliklerin Kazandırılması” başlıklı araştırma projesine dayanmaktadır. Destekleri için TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Aiken, L. R. (1997). Questionnaires and inventories, surveying, opinions and assessing personality. The USA: John Willey & Sons Inc.
• Aldemir, C., & Avşar, M. N. (2020). Pandemi döneminde dijital vatandaşlık uygulamaları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 148-169.
• Avrupa Birliği Resmi Gazetesi (2018). Hayat boyu öğrenme için anahtar yetkinliklere ilişkin 22.05.2018 tarihli konsey tavsiye kararı, (2018/C – 189/01).
• Birleşmiş Milletler - United Nations / Department of Economic and Social Affairs (2019). World Population Ageing 2019.
• Büyüköztürk, Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayınları.
• Carretero, S., Vuorikari, R., & Punie, Y. (2017). DigComp 2.1: The digital competence framework for citizens with eight proficiency levels and examples of use, JRC Working Papers JRC106281, Joint Research Centre.
• Cohen, R. J., & Swerdlik, M. E. (2013). Psikolojik test ve değerlendirme, testler ve ölçmeye giriş (E. Tavşancıl, Çev. Ed.). Ankara: Nobel.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik. Ankara: Pegem Akademi.
• DeVellis, R. F. (2014). Ölçek geliştirme, kuram ve uygulamalar (T. Totan, Çev. Ed.). Ankara: Nobel.
• Dünya Sağlık Örgütü - World Health Organization (WHO). (2018). Aging and Health.
• Eubanks, V. E. (2007). Trapped in the digital divide: The distributive paradigm in community informatics. The Journal of Community Informatics, 3(2).
• Field, A. (2018). Discovering statistics using IBM SPSS Statistics. The USA: Sage
• Görgün-Baran, A., & Kurnaz, Z. (2019). Yaşlıların sosyo-ekonomik düzeylerine göre sosyal ilişkilerinin aktif yaşlanma açısından analizi, Geriatri ve Gerontolojiye Disiplinlerarası Yaklaşım. Editör: Akdemir, N., Ankara: Türkiye Klinikleri.
• Görgün-Baran, A., Koçak-Kurt, Ş., & Serdar-Tekeli, E. (2017). Yaşlıların dijital teknolojileri kullanım düzeyleri üzerine bir araştırma, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 45, 1-24.
• Gürsoy Çuhadar, S., & Lordoğlu, K. (2016). Demografik dönüşüm sürecinde Türkiye’de yaşlanma ve sorunlar. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54, 63-80.
• Kalaycı, Ş. (2005). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayıncılık.
• Kurniawan, S. (2006). An exploratory study of how older women use mobile phones. Lecture Notes in Computer Science, 4206, 105-122.
• Neves, B. B., Amaro, F., & Fonseca, J. R. S. (2012). Coming of (old) age in digital age: ICT usage and non-usage among older adults. Sociological Research Online, 18(2).
• Niehaves, B., & Plattfaut, R. (2014). Internet adoption by the elderly: Employing IS technology acceptance theories for understanding the age-related digital divide. European Journal of Information Systems, 23, 708–726.
• Özdamar, K. (2013). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi 1. cilt. Eskişehir: Nisan Yayınevi.
• Özen, S., & Özbek, Ç. (2017). Çalışma yaşamında yaşlılık: Yaşlı çalışanlar ve insan kaynakları uygulamaları. Çalışma ve Toplum, 2(53): 51-76.
• Rosenthal, R. L. (2008). Older computer-literate women: Their motivations, obstacles and paths to success. Educational Gerontology, 34(7), 610-626.
• Selwyn, N., Gorard, S., Furlong, J., & Madden, L. (2003). Older adults’ use of information and communications technology in everyday life. Ageing and Society, 23(5), 561-582.
• Shapira, N., Barak, A., & Gal, I. (2007). Promoting older adults’ well-being through internet training and use. Aging and Mental Health, 11(5), 477-84.
• Şeker, H., & Gençdoğan, B. (2014). Psikolojide ve eğitimde ölçme aracı geliştirme. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. The USA: Pearson Education. Tufan, İ. (2016). Antik çağdan günümüze yaşlılık ve yaşlanma. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Tuna, M., & Tenlik, Ö. (2017). Türkiye'de ve dünyada yaşlanma. Gerontoloji Kapsam, Disiplinlerarası İş Birliği, Ekonomi ve Politika (Cilt 1). Editörler: Durak, M. ve Tufan, İ. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Vroman, K. G., Arthanat, S., & Lysack, C. (2015). Who over 65 is online? Older adults’ dispositions toward information communication technology. Computers in Human Behavior, 43(1), 156-166.
• World Health Organization (WHO). 2018. Aging and Health.