Eski Önasya'da Tanrı, Kral ve Peygamber Unvanı Olarak "Çoban"

Yıl 2022, Sayı: 57, 123 - 138, 01.01.2023

Ahmet Selim Baysal

Öz

Eski Önasya halkları, iktidarlarının meşruiyetinin tanrılar tarafından verildiğini iddia eden liderler tarafından yönetilmişlerdir. Liderler siyasi, dini ve askeri alanlarda en yüksek otoritelerin tanrılar ve tanrıçalar olduğunu ve kendilerinin insanlarla tanrılar arasında bir aracı pozisyonunda olarak tanrıların ilahi iradesini yeryüzünde pratikleştirdiklerini iddia etmişlerdir. Bu kapsamda tanrılar her şeyin sahibi, koruyucusu ve yeryüzündeki disiplinin sağlayıcısı olarak her şeye müdahale eden etkin birer aktörlerdir. Erkek veya dişil tanrıların her birisinin kendi sorumluluk alanları vardır. Tanrılara vekalet eden liderler ve onlara bağlı etkili kişiler, hedefledikleri amaçlara ulaşmak için insanları propaganda mesajları ile ikna edip yönlendirmek istemişlerdir.
Yöneticilerin amaçlarına hizmet eden propaganda mesajları profesyoneller tarafından oluşturulmuştur. Mesajlar genellikle basit, herkese uygulanabilir ve etkili nitelikte argümanlar olarak hedef kitlelere ulaştırılmıştır. Bu argümanlardan birisi de, sürünün sahibi, koruyucusu ve geliştiricisi olan “çoban” unvanıdır. Çoban unvanı binlerce yıl boyunca krallar ve peygamberler tarafından propaganda amacıyla kullanılmış, onların taraftarları da sürüye benzetilmişlerdir. Toplumların belirli hedeflere kanalize edilmesi ve disiplin altına alınması için, insanlar bu düşünceyi benimsemeleri için ikna edildiler. Böylece iktidar sahipleri “çoban kral” veya “çoban peygamber” gibi kolay anlaşılabilir mesajlardan oluşan etkili ikna yöntemleri ile halkların denetimini ve yönetimini kolaylaştırmışlardır. Bu inanç ve pratikler antik toplumlarda yaygın olarak yer bulmuş ve binlerce yıllık bir gelenek olarak devam etmiştir. Sumer, Babil, Asur, Urartu, Hitit, Yahudi, Hristiyan ve İslam toplumlarında bu konuda yakın benzerlikler görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İktidar, Meşruiyet, Propaganda, Teokrasi, Kraliyet İdeolojisi.

Kaynakça

• Akurgal, E. (2015). Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Altuntaş, H., Şahin, M. (2011). Kuran-ı Kerim Meali, 12. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Black, J., Cunningham, G., Robson, E., Zolyomi, G. (2004). The Literature of Ancient Sumer, New York: Oxford University Press.
• Budge, E. A. W., King, L. W. (1902). The Annals of the Kings of Assyria: The Cuneiform Texts with from the Original Documents in British Museum, Volume I (AKA I), London: Oxford Universty Press.
• Darga, A. M. (1992). Hitit Sanatı, İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Yayınları.
• Edzard, D. O. (1997). The Royal Inscriptions Of Mesopotamia Early Periods, Volume 3/1, Gudea And His Dynasty (RIME 3/1), Toronto-Buffalo-London: University Press of Toronto.
• Frayne, D. (1990). The Royal Inscriptions of Mesopotamia, Volume IV: Old Babylonian Period, (2003-1595 BC) (RIME 4), Toronto-Buffalo-London: University Press of Toronto.
• Frayne, D. (2007), The Royal Inscriptions of Mesopotamia, Volume I: Presargonic Period (2700–2350 BC), Toronto-Buffalo-London: University Press of Toronto.
• Holtz, S. E. (2014). Writings from the Ancient World: Neo-Babylonian Trial Records, Editor: Theodore J. Lewis, Atlanta: Society of Biblical Literature.
• Jakobsen, T. (1939). The Sumerian King List (SKL), Assyriological Studies, No: 11, Editors: John Albert Wilson-Thomas Gerorge Allen, The Oriental Institute Of The University Of Chicago, Chicago-Illinois: The University Of Chicago Press.
• Jastrow, M. (1910). “Another Fragment of the Etana Myth” Journal of the American Oriental Society, March 1910, Vol. 30, No. 2, pp. 101-131, URL: https://www.jstor.org/stable/3087600 (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• Kataja, L. and Whiting, R. M. (1995). Grants, Decrees and Gifts of the Neo-Assyrian Period (State Archives of Assyria, 12 / SAA 12), Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.
• Kramer, S. N. (1990). Tarih Sumer’de Başlar, Çeviren: Muazzez İlmiye Çığ, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil) (2019), İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Livingstone, A. (1989). Court Poetry and Literary Miscellanea (State Archives of Assyria, 3 / SAA 3), Helsinki: Helsinki University Press.
• Öz, M. (2007). “Reâyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 490-493.
• Pekşen, O. (2017). Eski Mezopotamya'da Din-Siyaset İlişkisi (Sumer-Akad-Babil), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Singer, I. (2002). Hittite Prayers, Editörler: Harry A. Hoffner, Jr., Atlanta: Society of Biblical Literature.
• Tosun, M., Yalvaç, K. (1989). Sumer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi-Saduqa Fermanı, 2. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünsal, V. (2013) Eski Anadolu’da Teokratik Devlet Düzeni (Hitit ve Urartu), Ankara: Berikan Yayınevi.
• Weidner, E. (1954). “Hochverrat gegen Nebukadnezar II. Ein Grosswürdenträger vor dem Königsgericht” Archiv für Orientforschung (AfO), Wien: Institut für Orientalistik, 17. Bd., 1954-1956, pp. 1-9. URL: https://www.jstor.org/stable/41624484 (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• Akad Kralı Naram-Sin’in Zafer Steli: Musée du Louvre, Paris. URL: https://collections.louvre.fr/en/ark:/53355/cl010123450 (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• CTH (Catalog der Texte der Hethiter / Hitit Metinleri Kataloğu): URL: https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/CTH/index.php?lang=DE (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• Eski Babil Kralı Hammurabi’nin Kanun Steli: Musée du Louvre, Paris. URL: https://collections.louvre.fr/en/ark:/53355/cl010174436 (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• Kiş Kralı Etana’nın Göğe Yükselişini Tasvir Eden? Silindir Mühür: British Museum, Londra. URL: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1945-1013-24 (Erişim Tarihi 25.06.2022).
• Uruk Kralı Çoban Dumuzi’nin Yeraltı Cehennemine Götürülmesini Tasvir Eden? Silindir Mühür: British Museum, Londra. URL: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1933-0408-1 (Erişim Tarihi 25.06.2022).