XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Sincar Sancağı’nın Demografik ve Ekonomik Durumu

Yıl 2022, Sayı: 57, 12 - 27, 01.01.2023

D. Volkan Karaboğa

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1173792

Öz

Tarih boyunca birçok seyyahın dikkatini çeken Sincar, günümüzde Irak toprakları içerisinde yer almaktadır. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı topraklarına katılarak, sancak statüsü ile idari yönden Diyarbekir Eyaleti’ne bağlanmıştır. 16. yüzyılın ilk yarısında, 1518 ve 1523 senelerinde olmak üzere sancakta iki tahrir gerçekleşmiştir. 1518 yılında sancağın şehir merkezinde mahalle yapılanmasının bulunmadığı, Müslim ve gayrimüslim nüfusun bir arada yaşadığı görülmekte iken, 1523 yılında sancak merkezi, mahallelere ayrılmış, Müslim ve gayrimüslim nüfus ayrı mahalle ünitelerinde kaydedilmiştir. Diğer taraftan şehirde yaşayan şahısların adlarına bakıldığında önemli bir kısmının Arapça olduğu, hatta gayrimüslim nüfus arasında dahi Arapça isimlerin yaygın olduğu tespit edilmiştir. Nitekim bu durum, Müslim ve gayrimüslim nüfus arasındaki sosyal etkileşimin üst seviyede olduğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir.
Ekonomik faaliyetler açısından bakıldığında sınaî ve ticari hayatın çok canlı olmadığı sancakta, tarım ve hayvancılığın sancak ekonomisine önemli derecede katkı sağladığı bilinmektedir. Bu çalışmada, 1518 ve 1523 yıllarına ait arşiv kayıtlarının ışığı altında, Sincar Sancağı’nın nüfus, yerleşme ve sosyo-ekonomik özelliklerine dair bilgiler ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sincar, Sancak, Demografi, Ekonomi, Üretim

Teşekkür

Teşekkürler

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi BOA. TD 64. BOA. TD 998.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı TKGM, TD 97.
• Salnameler Musul Vilayet Salnamesi. H.1308/M.1891.
• Araştırma ve İnceleme Akgündüz, Ahmed. (1991). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, C.III, İstanbul: OSAV.
• Barkan, Ö. Lütfi. (1997). Çiftlik. İslam Ansiklopedisi, C.III, 392-397.
• Bayartan, Mehmet. (2005). Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, S.13, 93-107.
• Braudel, Fernand. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Mehmet Ali Kılıçbay (Çev.). İstanbul. Devellioğlu, Ferit. (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügât. Ankara.
• Ebü’l-Fidâ. (2017). Ebü’l- Fidâ Coğrafyası, Ramazan Şeşen (Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ergenç, Özer. (1984). Osmanlı Şehrindeki <Mahalle> nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine, Osmanlı Araştırmaları, C. IV, .69-78.
• Evliya Çelebi. (2012). Seyahatname. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı (Haz.). 4. Kitap, C.1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gümüşçü, Osman. (2015). Coğrafya’ya Davet, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• İbn Batuta. (2015). İbn Batuta Seyahatnamesi, Mümin Çevik (Haz.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İbn Havkal. (2017). 10. Asırda İslâm Coğrafyası, Ramazan Şeşen (Terc.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• İlhan, M. Mehdi. (1992). Bıyıklı Mehmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.VI, İstanbul, 116-117.
• İnalcık, Halil. (1995). İstanbul: Bir İslâm Şehri. İbrahim Kalın (Çev.). İslâm Tetkîkleri Dergisi –Nihad M. Çetin Hatıra Sayısı, C.IX, 243-268.
• _________ . (1959). Osmanlılar’da Raiyyet Rüsûmu. Belleten, C.XXIII/S.92, 575-608.
• Karaca, Behset. (2003). Osmanlı Devleti’nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesini Fethi ve Burada Uyguladığı İdari Sistem. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, 57-72.
• Karaca, B. Karaboğa, D. V. (2019). Osmanlı Medeniyeti, Yerleşmesi ve İskânına Etki Eden En Önemli Kurumlardan Biri Olan Tekke ve Zaviyeler: Hamid Sancağı Örneği. History Studies,11/5, 1585-1606.
• Kitapçı, Zekeriya. (1993). Saadet Asrında Türkler İlk Türk Sahâbe Tabiî ve Tebea Tabiîleri, Konya.
• Kunt, İ. Metin. (1978). Sancaktan Eyalete, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar. (1978). Zâviyeler (Dini, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme). Vakıflar Dergisi, S.12, 247-269.
• Plessner, M. (1988). Sincar. İslam Ansiklopedisi, C.X, İstanbul, 676.
• Sahillioğlu, Halil. (1990). Osmanlı Döneminde Irak’ın İdari Taksimatı. Mustafa Öztürk (Çev.). Belleten, C.54/S.211, 1233-1257.
• Strange, Guy Le. (2015). Doğu Hilafetinin Memleketleri, Adnan Eskikurt – Cengiz Tomar (Terc.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi
• Şemsettin Sâmi. (1306). Kâmûsu’l-A’lâm, C.IV, İstanbul. 2653-2654. ____________ . (2004). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ünal, Mehmet Ali. (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• ______________. ( 2013). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• ______________. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• ______________. (2017). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• ______________. (2004). Diyarbekir’de Osmanlı Hakimiyeti’nin ve Diyarbekir Beylerbeğliği’nin Kurulması. I.Uluslar arası Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbekir Sempozyumu Bildirileri, Diyarbakır. 567-573.