The Sanjak of Alaiye According to Censuses in the 19th Century

Yıl 2014, Sayı: 32, 67 - 96, 19.01.2015

Mehmet Ak

Öz

The population of the Sanjak of Alaiye was recorded in terms of tax and military resources by the censuses held in the Ottoman Empire in the 19th century. According to the registry of the population held for the Sanjak of Alaiye between the years 1830 and 1844, it is possible to determine the distribution of social and ethnic groups as well as their geographical and administrative situations. There is important data about educational backgrounds, business, commercial relations, professional groups and the disablement status of individuals in the registries. A considerable Yoruk population lived in the Sanjak as well and they lived in the rural areas according to the distribution of population in rural and urban areas. A few nonmuslims, most of whom were craftsmen and merchants, lived especially in the center of Alaiye, and there were also abdals and copts. The population of Alaiye increased during the period it protected its Sanjak status. The distribution of the population was presented in detail via tables according to various periods. Seamanship was important among the native people. The demarch (muhtarlık) institution was instigated in 1829 together with arrangements in the administrative field. As soon as it was put into action, it was applied in Alaiye as well. Alaiye was one of the first regions where soldiers were registered to the military organization of mansure which was established after the janissaries had been abolished. Natives in certain areas of the Sanjak demanded education very much in the 19th century. In addition, wealthy people of the region lived in luxury with “Kapı halkı” (the people who were servants of the wealthy).

Anahtar Kelimeler

Alaiye, Manavgat, İbradi, Population, Census of Population

19. Yüzyıl Nüfus Sayımlarına Göre Alaiye Sancağı

Öz

Osmanlı Devletinde 19. yüzyılda yapılan nüfus sayımları çerçevesinde Alaiye sancağı nüfusu da vergi ve asker kaynağı bakımından kayıt altına alınmıştır. Alaiye sancağı için 1830 ile 1844 yılları arasında tutulan nüfus defterlerine göre nüfusun coğrafi ve idari durumu ile sosyal ve etnik gruplara dağılımını belirlemek mümkündür. Defterlerde eğitim-öğretim, ticaret ve ticari ilişkiler ile meslek grupları ve kişilerin özür durumuna dair önemli veriler bulunmaktadır. Nüfusun kent ve kırsal mekanda dağılımı açısından halk genelde köylerde yaşadığı gibi sancak içerisinde dikkate değer bir Yörük nüfusu bulunmaktadır. Az da olsa abdal ve kıbti nüfusu yanında özellikle Alaiye merkezde çoğunluğu zanaat ve ticaretle uğraşan bir miktar gayrimüslim yaşamaktadır. Alaiye, sancak statüsünü koruduğu dönem içerisinde belirli bir nüfus artış seyri izlediği gibi nüfus dağılımı belirli dönemlere göre tablolarla ayrıntılı bir şekilde gösterilmiştir. Denizciliğin yöre insanı arasında önemli bir yeri bulunmaktadır. İdari alandaki düzenlemeler ile 1829 yılında muhtarlık teşkilatı yürürlüğe konulur konulmaz Alaiye’de de uygulanmıştır. Yeniçeri ocağı lağvedildikten sonra kurulan mansure ocağına ilk etapta asker yazılan yerlerden birisi Alaiye’dir. Eğitim-öğretime 19. yüzyıl açısından bakılınca sancak içerisinde belirli yerlerde önemli bir rağbet vardır. Ayrıca yöre ahalisinden zengin olanlar kapı halkı ile ihtişamlı bir hayat yaşamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alaiye, Düşenbe, Manavgat, İbradı, Nüfus, Nüfus Sayımı

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri (NFS.d.) Gömlek No: 3344; 3345; 3346; 3347; 3348; 3349; 3350; 3351; 3352; 3353; 3354; 3355; 3356; 3357; 3358; 3359; 3360; 3361; 3362; 3363; 3364; 3365; 3366; 3367; 3368.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler AK, Mehmet, “19. Yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya, 2012. AK, Mehmet, “Manavgat’ta Bir yân Ailesi Tugayoğulları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of İnternational Social Research, Volume 3, Issue 12, Summer 2010, s. 27-36. AKBAL, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdarî Taksimat ve Nüfus”, Belleten, Cilt XV, Sayı 60, Ekim 1951, s. 617-628. BEAUFORT, Francis, Karamanya, (Çev. Ali Neyzi-Doğan Türker), Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2002. ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Durumu, TTK, Ankara, 1997. BİLİM, Cahit, “Arşiv Belgelerinde ve Salnamelerde Alanya”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, Alsav, Alanya, 2004, s. 197-202. DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (Haz. Aydın Sami Güneyçal), Aydın Kitabevi, Ankara, 2005. EBÛ ABDULLAH MUHAMMED İBN BATTÛTA TANCÎ, İbn Battûta Seyahatnâmesi, (Çev. A. Sait Aykut), YKY, İstanbul, 2005. ERDEM, İlhan, “Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devri ile Seyahatnamelerde Alanya (XIV-XVII. Y.Y.lar)”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri II, Alsav, Alanya, 1996, s. 445-449. ERDOĞRU, M. Akif, “Gezginlerin Gözüyle Alanya Kenti”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, Alsav, Alanya, 2004, s. 119-122. ERTEN, Süleyman Fikri, Antalya Tarihi, Tan Matbaası, İstanbul, 1940. ERTEN, Süleyman Fikri, Tekelioğulları, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul, 1955. GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Alanya (1908-1938)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003. İBN BÎBÎ, Selçuknâme, (Terc. Mükrimin Halil Yinanç, Haz. Refet Yinanç-Ömer Özkan), Kitabevi, İstanbul, 2007. KARACA, Behset, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2009. KARAGEDİK, Nazım, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Alaiye Merkezde İskan-Nüfus ve Mesleki Yaşam (1844 Tarihli Temettuat Defterlerine Göre)”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri IV, Alsav, Alanya, 2007, s. 232-250. KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1943. KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, (Çev. Bahar Tırnakçı), Tarih Vakfı, İstanbul, 2003. KELEŞ, Bahattin, “Türkiye Selçuklularının XIII. ve XIV. Yüzyılda Kıbrıs Krallığı, Ceneviz ve Venediklilerle Olan Ticaretinde Antalya’nın ve Alanya’nın Yeri ve Önemi”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri IV, Alsav, Alanya, 2007, s. 156-160. KONYALI, İbrahim Hakkı, Alanya (Alâiyye), (Yay. Haz. M. Ali Kemaloğlu), Ayaydın Basımevi, İstanbul, 1946. LLOYD, Seton-RICE, D. Storm, Alanya (‘Alâ’ıyya), (Çev. Nermin Sinemoğlu), TTK, Ankara, 1964. MEHMED ZILLÎOĞLU EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Sad. Zuhuri Danışman), Özaydın Matbaası, İstanbul, 1971. ORAL, Mustafa, “Selçukludan Cumhuriyete Alanya-Kıbrıs İlişkileri”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri IV, Alsav, Alanya, 2007, s. 161-171. ÖZÇELİK, Selahittin, “XIX. Yüzyıl Ortalarında Alanya Kaza Merkezinde Ekonomik Hayat”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri IV, Alsav, Alanya, 2007, s. 181-231. ÖZKAN, Selim Hilmi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri), Alanya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınları, Alanya, 2011. ÖZKAN, Selim Hilmi, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Alâiye Sancağının İdarî Yapısı ve Nüfus Durumu”, Uluslararası Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi (TÜBAR), Volume 1, Issue XXIX, Bahar 2011, s. 275-291. ÖZTÜRK, Necdet, “Alanya’nın Türkler Tarafından Fethi ve Sonrasına Dair Bazı Düşünceler”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, Alsav, Alanya, 2004, s. 429- 433. SARAÇOĞLU, Hüseyin, Akdeniz Bölgesi, Cilt III, 1. Kısım, MEB, İstanbul, 1968. SEYİRCİ, Musa, “Seyyahların Gözüyle Alanya”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III, Alsav, Alanya, 2004, s. 35-40. Ş NÎ-Z DE MEHMED ‘AT ’ULLAH EFENDİ, Şânî-Zâde Târîhi, (Yay. Haz. Ziya Yılmazer), Çamlıca, İstanbul, 2008. ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, (Neşr. Ahmed Cevdet), İkdâm Matbaası, Dersa’âdet, 1317. TEXİER, Charles, Küçük Asya Cağrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, (Çev. Ali Suat), Cilt III, Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara, 2002. TIZLAK, Fahrettin, “Tekelioğlu İsyanı”, XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Cilt III, Kısım I, TTK, Ankara, 2002, s. 237-254. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Nizam-ı Cedid Ricalinden Kadı Abdurrahman Paşa II”, Belleten, Cilt XXXV, Sayı 139, 1971, s. 409-451.