External Factor of the Sentence in Turkey Turkish and Turkmen Turkish

Yıl 2014, Sayı: 33, 69 - 86, 19.01.2015

Talat Dinar

Öz

The Turkish language, which is increasingly used and spoken across a widespread area, has a number of varieties. Differences can be found at the level of sound, form and meaning. Besides these differences there are some important common factors, the sentence being the most important. The Turkish language’s economy and its sentence structure provide great opportunities for creating literary and scientific texts. Related to the common factors there are different approaches for evaluating the grammatical structure of the sentence. In this article, we compare external factors of the sentence in Turkey Turkish and Turkmen Turkish, which is a controversial topic. First, discussions in Turkey Turkish are given and then perceptions of external factor of sentence shown in Turkmen Turkish are compared. Classification and terminological differences are evaluated in the conclusion.

Anahtar Kelimeler

External Factors of Sentence, Turkey Turkish, Turkmen Turkish

Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde Cümle Dışı Unsur

Öz

Geçmişten günümüze işlenerek zenginleşen ve çok geniş bir coğrafyada kullanılan Türkçe, tarihî süreç içerisinde farklı kollara ayrılmıştır. Türkçenin farklı mecralarda seyreden kolları arasındaki farklılıklar ses ve şekil özelliklerinde, anlam dünyasında kendini hissettirir. Ancak bu farklılıkların yanında Türkçenin bütün kollarında ortak olan, değişmeyen yapı taşları da mevcuttur. Bütün Türk lehçelerinde değişmeyen yapı taşlarının başında cümle gelir. Türkçenin sağlam ve ifade kabiliyeti yüksek cümle yapısı hem edebî hem de ilmî eserlerin meydana getirilmesinde büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Türk lehçelerinde cümle alanındaki ortaklıkların yanı sıra özellikle cümlenin gramatikal açıdan değerlendirilmesinde zaman zaman farklı yaklaşımlar da sergilenmektedir. Biz de bu makalemizde Türkiye Türkçesinin tartışmalı konularından biri olan ‘cümle dışı unsur’ meselesini Türkmen Türkçesi ile karşılaştırarak benzer ve farklı yönlerini ortaya koymaya çalıştık. Öncelikle Türkiye Türkçesindeki tartışmalar ortaya konulmaya çalışılmış ardından da Türkmen Türkçesindeki ‘cümle dışı unsur’ algısı Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalar yapılarak aktarılmaya çalışılmıştır. Sınıflandırma ve terminoloji farkları sonuç bölümünde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cümle Dışı Unsur, Türkiye Türkçesi, Türkmen Türkçesi

Kaynakça

• AKIN Cüneyt, “Türkiye Türkçesinde Cümlede Tümleçler Üzerine”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: IX, Sayı 2, Aralık, 2007.
• AKTAN Bilâl, Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Gazi Kitabevi Yay., Ankara, 2009.
• ALYILMAZ Cengiz, “Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum, 1994.
• ATABAY Neşe, ÖZEL Sevgi, ÇAM Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Papatya Yay., İstanbul, 2003.
• AYAN Ekrem, “Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinin Cümle Ögeleri Yönünden Karşılaştırılması”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3, Summer 2007.
• AZIMOV P. ve BAYLIYEV H., Türkmen Diliniñ Grammatikası: II. Bölüm-Sintaksis, Türkmenistan Neşiryatı, Aşgabat, 1970.
• BERKİL Özgür Semih, “Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkiye Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı Analizi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Denizli, 2003.
• BİRAY Nergis, “Türkiye Türkçesi İle Kırgız Türkçesindeki Cümlelerin Unsurları Bakımından Karşılaştırılması”, Dil Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Güz 2007.
• BİRAY Himmet, “Türkmen Şivesinin Sentaks Bakımından Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara, 1985. ÇARIYAROV B. ve SARIYEV G., Türkmen Diliniñ Grammatikası: II. Bölüm-Söz Düzüminiñ ve Yönekey Sözlemiñ Sintaksisi, Ilım Neşiryatı, Aşgabat, 1977.
• DAŞDEMİR Muharrem, “Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum, 2000.
• DELİCE H. İbrahim, “Cümle Çözümlemelerinde Cümle Dışı Unsur Terimi Yerine Yeni Bir Teklif”, İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi: UTEK 2007, Bildiriler, C.1, İstanbul, 2009. DELİCE H. İbrahim, Türkçe Sözdizimi, Kitabevi Yay., İstanbul 2007.
• DEMİRAY Kemal, “Edat Tümleçleri Konusundan Doğan Düşünceler”, Türk Dili Dergisi, Ekim 1967, Cilt XVII, Sayı 193.
• DİNAR Talat, “Başmakçı ve Dazkırı Ağzı”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Afyon, 2006.
• DİZDAROĞLU Hikmet, Tümce Bilgisi, TDK Yay., Ankara, 1976.
• DİZDAROĞLU Hikmet, “Edat Tümleçleri Üzerine”, Türk Dili, Şubat 1968, Cilt XVII, Sayı 197. EDİSKUN Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1992.
• ERCİLASUN Ahmet Bican, “La Enklitiği ve Türkçede Bir “Pekistirme Enklitiği” Teorisi”, Dil Arastırmaları Dergisi, Sayı 2, Bahar 2008.
• ERGİN Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay., İstanbul, 2000.
• GENCAN Tahir Nejat, “Edat Tümleçleri”, Türk Dili, Eylül 1967, Cilt XVI, Sayı 192.
• GÜRSOY NASKALİ Emine, Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, TDK Yay., Ankara, 1997. HATİPOĞLU Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, TDK Yay., Ankara, 1972.
• KARA Funda, “Namık Kemal’in Mektuplarında Söz Dizimi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum, 2001.
• KARA Mehmet, Türkmence, Akçağ Yay., Ankara, 2001.
• KARAAĞAÇ Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yay., İstanbul, 2009.
• KARAHAN Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yay., Ankara, 2009.
• KİRİŞÇİOĞLU Fatih, Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara, 1999.
• KARPUZ H. Ömer, Türkçede Zarflar, Ege-Doğuş Yayınları, Denizli, 2002.
• KOCASAVAŞ Yıldız, “Çağatay Metinlerinde Görülen La Hakkında”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 142, Ocak-Şubat 2013.
• KOÇ Nurettin, Yeni Dilbilgisi, İnkilap Kitabevi Yay., İstanbul, 1997.
• KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK. Yay., Ankara, 2003. KORKMAZ Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 2007.
• MEHMEDOĞLU Alâeddin, “Türkiye Türkçesinde Bazı Gramer Terim ve Anlayışları Üzerine”, TDAY-Belleten 2002, Ankara, Cilt II.
• ÖZKAN Mustafa, SEVİNÇLİ Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, 3F Yay., İstanbul, 2008. ÖZMEN Mehmet, “Cümlenin Altıncı Öğesi ve Bir Terim Önerisi”, Türk Dili Dergisi, TDK Yay., Sayı 519, Mart 1995.
• SALAN Erkan, “Türkmen Türkçesi İle Türkiye Türkçesinde “hem” sözcüğünün İşlev Bakımından Karşılaştırılması”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, Winter 2011.
• SARI Berdi ve GÜDER Nurcan, Türkmencenin Grameri (III Sintaksis), Türk Dünyası Gençleri’nin Mahtumkulu Yayın Birliği, Ankara 1998.
• ŞİMŞEK Rasim, Örneklerle Türkçe Sözdizimi Tümceler - Belirtme Öbekleri - Çözümleme, Kuzey Matbaacılık, Trabzon, 1987.
• TEKİN Talat, ÖLMEZ Mehmet vd., Türkmence-Türkçe Sözlük, Simurg Yay., Ankara, 1995.
• TURAN Zikri, “Öznenin Cümledeki Kimlik Problemi”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 13, Erzurum 1999.
• UYGUR Ceyhun Vedat, “Modal Söz ve Modal Söz Terimi Işığında Türkiye Türkçesinde Kelime Türlerinin Sınıflandırılmasına ve Söz Dizimine Bir Bakış Denemesi”, İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi: UTEK 2007, Bildiriler, C.1, İstanbul, 2009.
• UYGUR Ceyhun Vedat, Türkmence (Türkmen Türkçesi), Fakülte Kitabevi, Isparta, 2008.
• ÜSTÜNER Ahat, “Cümlenin Ögeleri Konusundaki Karışıklıklar”, Türk Dili Dergisi, TDK. Yay., Sayı 553, Ankara, 1998.
• YAMAN Ertuğrul, Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, TDK Yay., Ankara, 2000.
• http://enedilim.com/turkmen_dili/sintaksis_we_punktuasiya/6, 14 Mart 2014; http://www.turkmenkultur.com/menu/ml/turkmenmekteb1/4-nji-klas/IV7.html, 14 Mart 2014.
• http://enedilim.com/turkmen_dili/sintaksis_we_punktuasiya/6 14.03.2014. ttp://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=187:Noktal ama-Isaretleri-Aciklamalar&catid=50:yazm-kurallar&Itemid=132, 14 Mart 2014.