Adalet Partisi’nin Anayasa Eleştirileri ve 1971 Anayasa Değişikliklerinde Yürütmenin Güçlendirilmesi

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 64 - 91, 26.10.2023

Tuğrul Otaç

Öz

Bu çalışmada, 22 Eylül 1971 tarihinde yürürlüğe giren anayasa değişiklikleri, yürütme erki çerçevesinde incelenmektedir. Anayasa değişiklikleri, 12 Mart 1971’de Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından verilen muhtıra sonrasında Nihat Erim hükümeti döneminde diğer siyasi partilerin büyük çoğunluğunun da katılımıyla hayata geçirilmiştir. Bu değişiklikler, anlık ve dönemsel bir refleksten kaynaklı ortaya çıkmamış; aksine 1961 Anayasasında getirilen hükümler çerçevesinde gelişen siyasi ortamın karşılıklı etkileşimi sonucunda gerçekleşmiştir. Özellikle 1961 Anayasası’nın hayata geçirilişinde uygulanan politikalar ve sonrasındaki siyasi olaylar bu değişikliklerin yapılmasındaki temel faktörlerdir.
Çalışma, Adalet Partisi’nin iktidara gelişi sonrası aşamalı bir şekilde gündeme getirdiği 1961 Anayasası’na yönelik eleştirilere ve değişiklik talepleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Özellikle Süleyman Demirel’in genel başkan olarak seçilmesi sonrasında 1965 yılında iktidara gelen Adalet Partisi, kontrollü uzlaşı olarak tanımlanabilecek bir siyasi davranış biçimi geliştirmiştir. Bu şekilde, 27 Mayıs Askeri Darbesi ile ülke idaresinde güçlü bir konuma yerleşen ordunun kendisine karşı davranışını makul bir noktaya getirmeyi ve ilişkileri normalleştirmeyi amaçlamıştır. Böylece, millî iradeyi temsil eden siyasi iktidarın icra yetkisini tek başına kullanabilmesini kolaylaştırmayı hedeflemiştir. Ayrıca, iktidarında meydana gelen anarşi olaylarının artışı ve buna karşı önlem almadaki etkisizliğine yönelik eleştirilere karşı anayasayı sorumlu tutarak söylemine meşruiyet sağlamaya çalışmış ve anayasa değişikliklerinin gerekliliği konusunda ikna edici bir rol almaya gayret etmiştir. Yine de Adalet Partisi’nin bu yaklaşımına karşı gelişen söylem, sorunların çözümü için iktidarın elinde bulunan yasal yetkilerin etkili bir biçimde kullanılmasına dikkat çekmiştir. İlave olarak bu çalışmada partinin, 12 Mart Muhtırası ile iktidardan uzaklaştırılmış olmasına rağmen, anayasa değişikliklerini desteklemesindeki nedenler açıklanmıştır. Diğer yandan, siyasi partilerin, Türk Silahlı Kuvvetleri ve kamuoyunun anayasa değişikliklerine yönelik tutumları incelenerek yapılan değişikliklerin kapsamı açıklığa kavuşturulmuştur. Çalışmanın temel argümanı 1971 anayasa değişikliklerinin bir oluşum süreci sonunda gerçekleşmesi ve bu süreçte Adalet Partisi’nin oynadığı kilit roldür. Bu sebeple de çalışmanın merkezinde Adalet Partisi’nin yer aldığı bir anlatı inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

1961 Anayasası, Adalet Partisi, 12 Mart 1971 Askeri Muhtırası, Partiler Üstü Hükümet, Yürütme.

Kaynakça

• Kaynakça ekleyiniz.