Hellenistic Period West Slope Ware from the Excavations on the North Slope of Klazomenai /Karantina Island

Yıl 2024, Sayı: 62, 79 - 160, 30.12.2024

Kudret Sezgin

https://doi.org/10.35237/suitder.1578942

Öz

This study evaluates the West Slope Ware recovered from the northern slopes of the Karantina island, about 500 m off the coast of the ancient city of Clazomenai. First, the settlement chronology in and around Clazomenai is summarised from the Middle Chalcolithic onwards. Secondly, the pottery production process and capacity of the city from the Orientalisian period onwards were analysed on the basis of the kilns found in and around the settlement. Within the urban chronology and ceramic studies, the Hellenistic period and its ceramics have been limited compared to other periods. The main aim of this study, which analyses the Western Slope Ware from the Karantina Island excavations, is to make a general assessment of this ceramic group, which occupies an important place in the Hellenistic pottery repertoire of the city, and to provide a general perspective on this material in the context of the period/region. In this context, a typology was established with reference to ceramic types and decorative motifs. Comparisons were made with the main production centres of Pergamon, Athens and Corinth for dating purposes, but priority was given to the finds from Western Anatolia because of the regional chronology. Since the sherds from Karantina Island were recovered from leveling deposits with a wide dating range from the last quarter of the 4th century BC to the second half of the 2nd century BC, it is difficult at this stage to establish a typological development scheme based on stratigraphy. Therefore, with reference to regional comparative criteria, a date between the middle of the 3rd century BC and the end of the 2nd century BC is generally proposed for the West Slope Ware of Clazomenai.

Anahtar Kelimeler

Clazomenai, Karantina Island, Hellenistic, West Slope Ware, Local Production

Klazomenai /Karantina Adası Kuzey Yamaç Kazılarından Ele Geçen Hellenistik Dönem Batı Yamacı Seramikleri

Öz

Bu çalışmada Klazomenai Antik Kenti’nin yaklaşık 500 metre açıklarında bulunan Karantina Adası’nın kuzey yamaçlarında ele geçen Batı Yamacı Seramikleri değerlendirilmiştir. Bu kapsamda öncelikle Klazomenai ve çevresindeki yerleşim kronolojisi Orta Kalkolitik Dönem’den başlayarak özetlenmiştir. İkinci aşamada ise yerleşim içi ve çevresinde tespit edilmiş olan fırınlar üzerinden Orientalizan Dönem’den itibaren kentin seramik üretim süreci ve kapasitesi ele alınmıştır. Kent kronolojisi ve buna bağlı olarak seramik çalışmaları içerisinde Hellenistik Dönem ve seramikleri diğer dönemlere oranla sınırlı kalmıştır. Karantina Adası kazılarında tespit edilen Batı Yamacı Seramikleri’nin değerlendirildiği bu çalışmanın temel amacı kentin Hellenistik Dönem seramik repertuarı içerisinde önemli bir yer tutan bu seramik grubunun genel bir değerlendirilmesinin yapılması ve dönem/bölge bağlamında bu materyale genel bir bakış açısının oluşturulmasıdır. Bu kapsamda seramik tipleri ve bezeme motifleri referans alınarak bir tipoloji oluşturulmuştur. Tarihlendirme için öncelikle ana üretim merkezleri olan Pergamon, Atina ve Korinth seramikleri ile karşılaştırmalar yapılmış, fakat bölgesel kronolojinin esas alınması nedeniyle öncelik Batı Anadolu buluntu merkezlerine verilmiştir. Karantina Adası seramikleri MÖ 4. yüzyılın son çeyreğinden MÖ 2. yüzyılın ikinci yarısına kadar ki geniş bir tarih aralığına sahip tesviye dolgusu içerisinde ele geçmiş olmaları nedeniyle stratigrafiye bağlı olarak bir tipolojik gelişim şeması oluşturmak şu aşamada güçtür. Bu nedenle bölgesel ölçekte karşılaştırma kriterleri referans alındığında Klazomenai Batı Yamacı Seramikleri için genel olarak MÖ 3. yüzyıl ortası ile MÖ 2. yüzyıl sonu aralığı tarih olarak önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klazomenai, Karantina Adası, Hellenistik, Batı Yamacı Seramiği, Yerel Üretim

Kaynakça

• Herodt. Herodotos, Tarih, Çev. M. Ökmen, İstanbul, 2004.
• Strab. Strabon, Geōgraphiká. Anadolu Kitap XII-XIII-XIV Kitaplar Antik Anadolu Coğrafyası, Çev. A. Pekman, İstanbul, 2015.
• Pausanias. Description of Greece, çev. W.H.S. Jones, D. Litt., ve H.A. Ormerod, Cambridge, MA, Harvard University Press, London, 1918.
• Alexandropoulou, A. (2002). Gnathia- und Westabhangkeramik. Eine vergleichende Betrachtung. Scriptorium.
• Anderson-Stojanović, V. R. - Reese, D. S. (1993). A Well in the Rachi Settlement at Isthmia. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 62(3), 257-302. https://doi.org/10.2307/148196
• Aslan, S. (2013). Klazomenai Lahitlerinin Üretimi Doğrultusunda Geliştirilen Seramik Pişirim Yöntemleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Aytaçlar, N. (1998). Klazomenai Kython’daki Yapı Evreleri [Yayınlanmamış Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Aytaçlar, N. (2004). The Early Iron Age at Klazomenai. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes, - Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 18-41). University Studio Press.
• Bakır, G. - Anlağan, Ç. (1980). 1979 yılı Klazomenai Kazısı. İçinde KST II, (s. 87-90). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bean, G. (1966). Aegean Turkey. An archaeological Guide. Ernest Benn Limited.
• Beek, R. - Beelen, J. (1991). Excavations on Karantina Island in Klazomenai: A Preliminary Report. Anatolica, 17, 31-57.
• Behr, D. (1988). Neue Ergebnisse zur Pergamenischen Westabhangkeramik. Istanbuler Mitteilungen, 38, 97-178.
• Berlin, A. M. (1999). Studies in Hellenistic Ilion. The Lower City. Stratified Assemblages and Chronology: Studia Troica 9. Philipp von Zabern.
• Blavatskii, V. D. (1962). Pantikapei’. MIA, 103, 6-85.
• Blegen, C. W., Palmer, H. - Young, R. S. (1964). Corinth XIII: The North Cemetery. American School of Classical Studies at Athens.
• Bollen, E. (2002). A West Slope Bowl in Sydney: Trans-Aegean Relations of Hellenistic Pottery Production. Mediterranean Archaeology, 15, 95-108.
• Bollen, E. A. (2004). A Comparative Study of West Slope Pottery Productions in the Hellenistic World. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Sydney.
• Broneer, O. (1958). Excavations at Isthmia: Third Campaign, 1955-1956. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 27(1), 1-37. https://doi.org/10.2307/147110
• Bruneau, P. (1970). Tombes d’Argos. Bulletin de Correspondance Hellénique, 94(2), 437-531. https://doi.org/10.3406/bch.1970.4871
• Bulut, H. (2007). Daskyleion’da Akhaemenid Satraplığı Sonu ve Hellenistik Dönem [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Bulut, H. (2013). West Slope Ware from Daskyleion. Istanbuler Mitteilungen, 63, 75-125.
• Catti, E. L. (2018). Gnathia Pottery. İçinde K. Swift, J. C. Carter, - L. M. Jackson (Ed.), The Chora of Metaponto 7 (s. 753-766). University of Texas Press.
• Cevizoğlu, H. - Ersoy, Y. E. (2016). Zur Rolle der handwerklichen Betriebe in Bezug auf die wirtschaftliche Entwicklung von Klazomenai. BYZAS, 22, 105-131.
• Chandler, R. (1825). Travels in Asia Minor and Greece Vol.1.1. Clarendon Press.
• Cook, R. M. (1981). Clazomenian Sarcophagi. Philipp von Zabern.
• Coşkun, G. (1999). Daskyleion siyah firnisli attika seramikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Çelik, G. (2007). Smyrna Agorası “I-J 16 /17” Sondajı Hellenistik Dönem Malzemesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Davies, M. I. (1978). Sailing, Rowing and Sporting in One’s Cups on the Wine-Dark Sea. İçinde W. P. Childs (ed.), Athens Comes of Age: From Solon to Salamis (s. 72-95). Princeton University Press.
• Davison, J. M. (1961). Attic Geometric Workshops. Yale University Press.
• de Luca, G. - Radt, W. (1999). Sondagen Im Fundament des Großen Altars. Pergamenische Forschungen 12. de Gruyter.
• Demand, N. (1988). Herodotus and Metoikesis in the Persian Wars. The American Journal of Philology, 109(3), 416-423. https://doi.org/10.2307/294894
• Dörpfeld, W. (1894). Die Ausgrabungen am Westabhange der Akropolis, 1, Allgemeine Übersicht. Deutsches Archäologisches Institut. Abteilung Athen: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 19, 496-509.
• Duman, B. (2013). Lykos Laodikeası‟nda Bulunan Batı Yamacı Tekniğinde Bezenmiş Seramikler. İçinde M. Tekocak (Ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan (s. 191-204). Suna–İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü.
• Edwards, G. R. (1975). Corinthian Hellenistic Pottery: Corinth VII.3. The American School of Classical Studies at Athens.
• Egeci, H. S. (2014). Klazomenai – Karantina Adası Tiyatro Kazılarında Ele Geçen Siyah Firnisli Seramikler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Erkanal, A. - Erkanal, H. (1983). Vorbericht über die Grabungen 1979 im prähistorischen Klazomenai / Liman Tepe. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1, 163-183.
• Erkanal, H. - Aykurt, A. (2008). Limantepe 2006 Yılı Kazıları. İçinde KST 29/3 (s. 223-242). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erkanal, H. - Şahoğlu, V. (2012). Limantepe. İçinde O. Bingöl, A. Öztan, - H. Taşkıran (Ed.), Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı, DTCF Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011), Anadolu/Anatolia Ek III.2 (s. 219-230). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Ersoy, A. (2020). Smyrna/İzmir Hellenistik Dönem Seramiği. Ege Yayınları.
• Ersoy, Y. E. (2000). East Greek Pottery Groups of the 7th and 6th Centuries B. C. From Clazomenae. İçinde F. Krinzinger (Ed.), Die Ägäis und das westliche Mittelmeer. Beziehungen und Wechselwirkungen 8. bis 5. Jh. v. Chr. Archäologische Forschungen 4. (s. 399-406). Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Ersoy, Y. E. (2003). Pottery Production and Mechanism of Workshops in Archaic Clazomenae. İçinde B. Schmaltz - M. Söldner (Ed.), Griechische Keramik im kulturellen Kontext (s. 254-257). Scriptorium.
• Ersoy, Y. E. (2004). Klazomenai 900-500 BC: History and Settlement Evidence. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes, - Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 43-76). University Studio Press.
• Ersoy, Y. (2007). Notes on History Archaeology of Early Clazomenae. İçinde Frühes Ionien Eine Bestandsaufnahme, Panionion-Symposion. Milesische Forschungen 5 (s. 149-178). Philipp von Zabern.
• Ersoy, Y. E. (2014). Klazomenai’da Tunç Çağı’ndan Arkaik Dönem Sonuna Kadar Yerleşim Düzenleri ve Değişimleri: Siyasi, Sosyal ve Çevresel Etkiler. İçinde Ö. Çevik - B. Erdoğu (Ed.), Yerleşim Sistemleri ve Mekân Analizi. Tematik Arkeoloji Serisi 1 (s. 257-280). Ege Yayınları.
• Ersoy, Y. E. (2022). The western Anatolian littoral from prehistoric times to the end of the Dark Ages: The case of Clazomenae. İçinde G. R. Tsetskhladze (Ed.), Ionians in the West and East (s. 89-142). Peeters.
• Ersoy, Y., Cevizoğlu, H., Güngör, Ü., Hasdağlı, İ. - Ulusoy, P. (2009). 2007 Yılı Klazomenai Kazısı. İçinde KST 30/3 (s. 233-254). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ersoy, Y., Cevizoğlu, H., Güngör, Ü., Koparal, E., Hasdağlı, İ. - Özbay, F. (2013). Urla- Klazomenai Kazıları. İçinde KST 34/2 (s. 191-210). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ersoy, Y., Güngör, Ü., Ulusoy, P., Özbay, F. - Ercan, H. (2010). 2008 Yılı Klazomenai Kazısı. İçinde KST 31/1 (s. 185-204). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gassner, V. (1997). Das Südtor der Tetragonos-Agora: Keramik und Kleinfunde. Forschungen in Ephesos, Band 13.1.1, Verl. der Österr. Akad. der Wiss.
• Goldman, H. (1950). Excavations at Gözlü Kule 1. Tarsus: The Hellenistic and Roman Periods. Princeton University Press.
• Granata, A. (2015). Black Glazed Pottery and West Slope Pottery from Kadifekale / Kadifekale’de Bulunan Siyah Firnisli ve Batı Yamacı Seramikler. İçinde A. Ersoy & G. Şakar (Ed.), Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları I. Çalıştay Bildirileri (s. 79-94). Ege Yayınları.
• Green, J. R. (2001). Gnathia and Other Overpainted Wares of ltaly and Sicily: A Survey. İçinde Céramiques Hellénistiques et Romaines III (s. 57-104). Institut des Sciences et Techniques de l’Antiquité.
• Greenewalt, C. H., Cahill, N. D., Stinson, P. T. & Yegul, F. K. (2003). The city of Sardis: Approaches in Graphic Recording. Harvard University Art Museums.
• Güngör, Ü. (2004). The History of Klazomenai in the Fifth Century and the Settlement on the Island. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes, & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 121-131). University Studio Press.
• Güngör, Ü. (2006). Klazomenai Yıldıztepe Nekropolisi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Harer, W. B. (1985). Pharmacological and Biological Properties of the Egyptian Lotus. Journal of the American Research Center in Egypt, 22, 49-54. https://doi.org/10.2307/40000390
• Hayes, J. W. (1985). Sigillata Orientale- Eastern Sigillata A. İçinde Atlante delle forme ceramiche II. Ceramiche Fine Romana nel Bacino Mediterraneo (Tardo Ellenismo e Primo Impero) Enciclopedia dell’Arte Antica Classica e Orientale (s. 1-96). Istituto della Enciclopedia italiana.
• Howland, R. H. (1958). Greek Lamps and Their Survivals: Athenian Agora IV. The American School of Classical Studies at Athens.
• Hürmüzlü, B. (1995). Klazomenai’de M.Ö. 7. ve 6. Yüzyıl Bezemeli Vazo Formları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Hürmüzlü, B. (2004). Burial grounds at Klazomenai: Geometric trough Hellenistic Periods. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 77-95). University Studio Press.
• Hürmüzlü, B. (2010). Die früheste Gruppe Klazomenischer Sarkophage aus Klazomenai. Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts, 125. 89-153.
• İren, K. (2003). Aiolische orientalisierende Keramik. Ege Yayınları.
• Kankeleit, A. (1988). Frühgrischische Raubvögeldarstellungen [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität.
• Kassab-Tezgör, D. & Sezer, T. (1995). İstanbul Arkeoloji müzeleri pişmiş toprak kandiller kataloğu. Cilt 1. Protohistorik, Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemler. Varia Anatolica 6(2). Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü.
• Kolon, T. (2014). Keramika typu Gnathia a West Slope. Úvod do štúdia helenistickej keramiky. Towarzystwo Słowaków w Polsce.
• Koparal, E. (2011). Urbanization Process and Spatial Organization in Klazomenian Khora From Early Iron Age to Roman Period [Unpublished Dissertation]. Middle East Technical University.
• Koparal, E. & İplikçi, E. (2004). Archaic Olive Oil Extraction Plant in Klazomenai. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 221-234). University Studio Press.
• Kübler, K. & Kraiker, W. (1939). Die Nekropolen des 12. bis 10. Jahrhunderts: Kerameikos. Ergebnisse der Ausgrabungen I. de Gruyter.
• Küçük, T. (2006). Ege Gübre Kazısı Hellenistik Dönem Seramikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Kyriakou, A. (2012). White-ground vases in Hellenistic Macedonia. İçinde E. Kotsou (Ed.), Topics on Hellenistic pottery in ancient Macedonia (s. 180-201). Archaeological Receipts Fund.
• Lemos, A. A. (1991). Archaic pottery of Chios: The Decorated Styles. Oxford University Committee for Archaeology.
• Lüdorf, G. (2000). Die Lekane: Typologie und Chronologie einer Leitform der attischen Gebrauchskeramik des 6.-1. Jahrhunderts v. Chr. Leidorf.
• Mangaloğlu-Votruba, S. (2011). Liman Tepe’de Geç Hellas III C Dönemi. Anadolu, 37, 43-73. https://doi.org/10.1501/andl_0000000382
• Meriç, A. E. (2003). Metropolis’de Bulunmuş Batı Yamacı Seramikleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Miller, S. G. (1974). Menon’s Cistern. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 43(2), 194-245. https://doi.org/10.2307/147456
• Mingazzini, P. (1967). Qual’erala formadel vaso chiamatodai greci kothon? Archäologischer Anzeiger, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 82, 344-361.
• Mitsopoulos-Leon, V. (1991). Die Basilika am Staatsmarkt in Ephesos: Kleinfunde. 1.Teil, Keramik hellenistischer und römischer Zeit: Forschungen in Ephesos Band.9.2.2. Schindler.
• Nudell, J. P. (2023). Accustomed to Obedience? Classical Ionia and the Aegean World, 480–294 BCE. University of Michigan Press.
• Oikonomos, G. P. (1921). Άνασκαφαί Κλαζομενπν. Praktika, 63-74.
• Özbay, A. (2016a). Klazomenai Karantina Adası Kuzey Yamacı Kazılarında Ele Geçen Pişmiş Toprak Figürinler [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Özbay, A. (2016b). Klazomenai Buluntusu Pişmiş Toprak “Oturan Kadın” Figürinlerine İlişkin Düşünceler. Seleucia, 6, 249-260.
• Özbay, A. (2017). Karantina Adası Kuzey Yamacı Kazıları Stratigrafik Değerlendirmesi ve Hellenistik Dönem Pişmiş Toprak Figürinler. Seleucia, 7, 207-223.
• Özbay, F. (2004). The History and Archaeology of Klazomenai in the 4th c. BC and the Settlement at Chyton. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 133-159). University Studio Press.
• Özbay, F. (2006). Klazomenai’deki M.Ö. 4. Yüzyıl Yerleşimi [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Özer, B. (2004). Clazomenaian and Related Black-Figured Pottery from Klazomenai: Preliminary Observations. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 199-219). University Studio Press.
• Özer, B. (2006). Klazomenai Siyah Figür Seramiği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Özgören, Ö. (2007). Arkaik Dönemde Klazomenai’nin Denizaşırı Etkinlikleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Özver, A. (2012). Aigai’den Ele Geçen Arkaik Dönem Seramikleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Özyiğit, Ö. (1999). 1997 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları. İçinde KST 20(2). (s. 49-65). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pastutmaz, D. (2011). 1988–1998 Yılları Arasında Knidos’ta Bulunan Bir Grup Kandil. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 57-72.
• Pease, M. Z. (1937). A Well of the Late Fifth Century at Corinth. Hesperia, 6(2), 257-316. https://doi.org/10.2307/146521
• Pollard, J. (1977). Birds in Greek Life and Myth. Thames and Hudson.
• Pottier, E. & Reinach, S. (1887). La nécropole de Myrina: Recherches archéologiques exécutées au nom et aux frais de l’École française d’Athènes. E. Thorin.
• Radt, W. & de Luca, G. R. (2003). Grabungen im Fundament des Pergamonaltars. Grobe Keramik-Graue Sondergruppe-Lampen. Les céramiques en Anatolie aux époques hellénistique et romaine, Actes de la Table Ronde d’İstanbul, 22-24 mai 1996. Varia Anatolica, 15, 3-8.
• Risser, M. K. (2001). Corinthian Conventionalizing Pottery: Corinth VII, Part V. American School of Classical Studies at Athens.
• Rotroff, S. I. (1991). Attic West Slope Vase Painting. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 60(1), 59-102. https://doi.org/10.2307/148228
• Rotroff, S. I. (1997). Hellenistic Pottery: Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material: The Athenian Agora 29. American School of Classical Studies at Athens.
• Rotroff, S. I. (2002). West Slope in the East. İçinde F. Blondé, P. Ballet, & J.-F. Salles (Ed.), Céramiques hellénistiques et romaines, productions et diffusion en Méditerranée orientale (Chypre, Égypte et côte syro-palestinienne) (s. 97-115). Maison de l’Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux.
• Rotroff, S. I. (2006). Hellenistic Pottery: The Plain Wares: The Athenian Agora 33. American School of Classical Studies at Athens.
• Rotroff, S. I. & Oliver, A, Jr. (2003). The Hellenistic pottery from Sardis: The finds through 1994. Archaeological Explorations of Sardis Monographs 12. Harvard University Press.
• Saygıner, H. (2019). Phokaia Maltepe Tümülüsü Erken Hellenistik Dönem Seramiği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Schäfer, J. (1968). Hellenistische Keramik aus Pergamon: Pergamenische Forschungen 2. de Gruyter.
• Scheibler, I. (1976). Griechische Lampen: Kerameikos, Ergebnisse der Ausgrabungen 11. de Gruyter.
• Schmidt, T.-M. (1991). Studien zur Vasenkunst des Hellenismus III: Gnathia-Vasen in der Archäologischen Lehrsammlung des Winckelmann-Institutes der Humboldt-Universität zu Berlin. Forschungen und Berichte, 31, 101-130. https://doi.org/10.2307/3881087
• Sezgin, Y. (2004). Clazomenian Transport Amphorae of the Seventh and Sixth Centuries. İçinde A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes & Y. E. Ersoy (Ed.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony (s. 169-183). University Studio Press.
• Sezgin, Y. & Doğer, E. (2009). Klazomenai Üretimi Bir Grup Ticari Amphora. İ.Ö. 650-620. Arkeoloji Dergisi, 14(2), 79-94.
• Sparkes, B. A. & Talcott, L. (1970). Black and Plain Pottery of the 6th, 5th and 4th Centuries B.C. Athenian Agora XII. American School of Classical Studies at Athens.
• Talcott, L. (1935). Attic Black-Glazed Stamped Ware and Other Pottery from a Fifth Century Well. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 4(3), 476-523. https://doi.org/10.2307/146463
• Tanrıver, C. (1989). Antik Metinler ve Arkeolojik, Numizmatik ve Epigrafik Buluntular Işığında Klazomenai’de Kython Sorunu [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Thompson, H. A. (1934). Two Centuries of Hellenistic Pottery. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 3(4), 311-476. https://doi.org/10.2307/146611
• Thompson, H. A. (1966). Activity in the Athenian Agora 1960-1965. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 35(1), 37-54. https://doi.org/10.2307/147312
• Thompson, H. A. & Scranton, R. L. (1943). Stoas and City Walls on the Pnyx. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 12(4), 269-383. https://doi.org/10.2307/146915
• Thompson, H. A. & Wycherley, R. E. (1972). The Agora of Athens: The History, Shape and Uses of an Ancient City Center. Athenian Agora XIV. American School of Classical Studies at Athens.
• Tuna-Nörling, Y. (1996). Attische Keramik Aus Klazomenai. Saarbrückner Dr. und Verl.
• Tuncel, R. & Şahoğlu, V. (2017). The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A View from Liman Tepe, İzmir. İçinde S. Dietz, F. Mavridis, Z. Tankosic & T. Takaoğlu (Ed.), Communities in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (s. 513-529). Oxbow Books.
• Turner, M. (2000). Attribution and Iconography. Mediterranean Archaeology, 13, 55-66.
• Ulusoy, P. (2019). Klazomenai Asty’sünde Yerleşim Düzenleri Ve Değişimleri: Politik, Sosyal Ve Çevresel Faktörler [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Watzinger, C. (1901). Vasenfunde aus Athen. Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 26, 50-102.
• Wintermeyer, U. (1980). Didyma, Bericht über die Arbeiten der Jahre 1975-1979, I. Das Gebiet bei der Heiligen Strasse: 5. Katalog ausgewahlter Keramik und Kleinfunde. Istanbuler Mitteilungen, 30, 122-160.
• Yalçın, Ü. & Cevizoğlu, H. (2011). Eine Archaische Schmiedewerkstatt in Klazomenai. İçinde Ü. Yalçın (Ed.), Anatolian Metal V (s. 85-89). Deutsches Bergbau-Museum.
• Zeren, M. (2004). Klazomenai’de Ele geçen M.Ö. 4. Yüzyıl Kap Formları [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Zeren-Hasdağlı, S. M. (2014). Albertinum Grubu ve Çevresindeki Klazomenai Lahitler [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Ziegenaus, O. & de Luca, G. (1968). Das Asklepieion, 1. Teil: Der südliche Temenosbezirk in hellenistischer und frührömischer Zeit: Altertümer von Pergamon XI. de Gruyter.
• Ziegenaus, O. & de Luca, G. (1975). Das Asklepieion 2. Der nördliche Temenosbezirk und angrenzende Anlagen in hellenistischer und frührömischer Zeit: Altertümer von Pergamon XI. de Gruyter.