the Similarities Between Medieval Antakya Earthquakes and February 2023 Earthquakes in Terms of Their Effects and Consequences

Yıl 2025, Sayı: 4, 13 - 29, 30.06.2025

Mehmet Yusüf Çelik

https://doi.org/10.64342/surekdergi.1707765

Öz

Antakya was founded on a ground with intense tectonic activity. For this reason, it has frequently faced the destructive effects of earthquakes throughout history. The authors who described earthquakes in their works recorded that there were many severe earthquakes in the region since the foundation of Antioch. These earthquakes caused great destruction and damage to the surrounding cities, especially Antakya, both in terms of loss of life and property. The first known earthquake, which shows that the region has been destroyed many times in history, occurred in 148 BC. The city, which was turned into ruins by earthquakes, was rebuilt each time by the rulers of the period. These earthquakes deeply shook both the structure of the city and the lives of the people. In the memory of the people, the information that Antakya was destroyed and rebuilt seven times as a result of earthquakes has been established and has survived to the present day. When the historical process is traced, it is seen that earthquakes occurred in and around Antakya in the Middle Ages. Most of these earthquakes had devastating effects on the city, causing loss of life and economic damage. This situation is similar to what happened in the February 6, 2023 earthquakes. Especially the earthquakes that occurred in 860, 1114, 1157, 1170, 1407 and 1408 can be given as examples in this context. This study aims to contribute to the scientific activities in this field by examining the earthquakes in Antakya in the Middle Ages and the earthquakes that occurred on February 6, 2023 in terms of their effects and consequences. In this context, firstly, information about the earthquakes in Antakya in the Middle Ages is given, then the similarities between these earthquakes and the February 2023 earthquakes are analyzed and the political, military, economic, social, cultural, demographic effects and psychological consequences of these earthquakes are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Antioch, , Earthquake , Medieval , February 6, 2023 Earth quakes.

Orta Çağ Antakya Depremleri ile Şubat 2023 Depremlerinin Etki ve Sonuçları Bakımından Benzerlikleri

Öz

Antakya, tektonik hareketliliğin yoğun yaşandığı bir zemin üzerinde kurulmuştur. Bu nedenle tarih boyunca sık sık depremlerin yıkıcı etkileriyle karşı karşıya kalmıştır. Eserlerinde depremi anlatan müellifler, Antakya’nın kuruluşundan itibaren bölgede birçok şiddetli depremin yaşandığını kaydetmiştir. Bu depremler hem can hem de mal kaybı açısından Antakya başta olmak üzere çevre şehirlerde büyük yıkıma ve zarara yol açmıştır. Bölgenin tarihte birçok kez yıkıldığını gösteren depremlerin bilinen ilki M.Ö. 148’de meydana gelmiştir. Depremlerle harabe haline gelen kent, her defasında dönemin hükümdarları tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. Bu depremler hem şehrin yapısını hem de insanların hayatını derinden sarsmıştır. Halkın hafızasında, Antakya’nın depremler sonucu yedi kez yıkılıp yeniden kurulduğu bilgisi yerleşmiş ve günümüze kadar ulaşmıştır. Tarihsel süreç izlendiğinde, Antakya ve çevresinde Orta Çağ’da da depremler meydana geldiği görülmektedir. Bu depremlerin çoğu, şehir üzerinde yıkıcı etkiler bırakmış; can ve mal kayıplarına neden olmuştur. Bu durum 6 Şubat 2023 depremlerinde yaşananlarla benzerlik göstermektedir. Özellikle 860, 1114, 1157, 1170, 1407 ve 1408 yıllarında meydana gelen depremler, bu bağlamda örnek gösterilebilir. Bu çalışma, Orta Çağ’da Antakya’da etkisi görülen depremler ile 6 Şubat 2023’te meydana gelen depremleri etki ve sonuçları bakımından inceleyerek bu alanda yapılan bilimsel faaliyetlere katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, önce Orta Çağ’da Antakya’da yaşanan depremler hakkında bilgi verilmiş; ardından bu depremler ile Şubat 2023 depremlerinin benzerlikleri ele alınarak söz konusu depremlerin siyasi, askerî, ekonomik, sosyal, kültürel, demografik etkileri ve psikolojik sonuçları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antakya, , Deprem, , Orta Çağ

Kaynakça

• AFAD (2023). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan (Kahramanmaraş) Mw: 7.7 - Mw: 7.6 Depremleri Raporu. Deprem Dairesi Başkanlığı.
• Alıç, S. (2024). Orta çağlardan xx. yüzyıla kadar Maraş ve çevresini etkileyen depremler. Maraş Araştırmaları-5 “Deprem Özel” (1. Baskı, 33-64) içinde. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ambraseys, N. (2009). Earthqukes in the Eastern Mediterranean and the Middle East. Cambridge University Press.
• Arıcan, Ö. F. (2022). Antik kaynaklar çerçevesinde ms. 115 Antiokheia depremi. Antakya (Hatay) Tarihinden Kesitler (1. Baskı, 39-66) içinde. Hiperyayın.
• Arslantaş, N. (2013). Zelzele. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 44, 227-231) içinde. TDV Yayınları.
• Arslantaş, N. (2015). İslam tarihinde depremler ve algılama biçimleri. İZ Yayıncılık.
• Azîmî (2006). Azîmî tarihi. (Sevim, A. Çev.). TTK Yayınları.
• Barber, M. (2021). Haçlı devletleri tarihi. (Demir, D. M. Çev.). Kronik Kitap.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tahrir Defteri 1040. 74a, 81b.
• Başkumandan Simbat (1946). Başkumandan Simbat vekâyinâmesi (951-1334). (Andreasyan, H. D. Çev.). TTK Kütüphanesi No: 68’de Yayımlanmamış Tercüme.
• Bilinir, S. (2024). Kahramanmaraş-Hatay bölgesinde bulunan fayların ürettiği depremlerin Orta Çağ’da ve yakın tarihimizde gerçekleşen depremler ile olan karşılaştırmalı analizi. Kırılma Deprem Araştırmaları III (15-27) içinde. ATM Yayıncılık.
• Bouchier, E. S. (1921). A short history of Antioch. Basil Blackwell.
• Brouquiére De La B. (2000). Bertrandon De La Brouquiére’in deniz aşırı seyahati. (Arda, İ. Çev.). Eren Yayıncılık.
• Çelik, M. Y. (2021). Memlûkler döneminde Antakya (1268-1516). Kömen Yayınları.
• Demir, A. (1996). Çağlar içinde Antakya. Akbank Yayınları.
• Demir, M. (2023). Antikçağda iki deprem karşılaştırması: Gediz (Hermos) vadisi (ms 17) ve Antakya (Antiokheia) depremleri (ms 115). Tarih Alanında Seçme Yazılar- II, (1-17) içinde. Özgür Yayınları.
• Downey, G. (1961). A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arap Conquest. Princeton University Press.
• Dönmez, B. (2025). Antâkî’nin Târîhu’l-Antâkî adlı eseri inceleme ve çeviri. Karam Yayınları.
• Gökhan, İ. (2011). Başlangıçtan kurtuluş harbine kadar Maraş tarihi. Ukde Kitaplığı.
• Gökhan, İ. (2023). 1114 Maraş depremi ile Şubat 2023 depremleri arasındaki benzerlikler. Türk Yurdu, (427), 77-83.
• Gündüz, A. (2009). XVI. yüzyılda Antakya kazası (1550-1584). MKÜ Yayınları.
• İbn Aybek (1960). Kenzu’d-durer ve Câmi’u’l-Gurer ed-Durru’l-Fahir Fî Siret el-Melik en-Nasır, tah. Hans Robert Roemer Tah.). (Cilt 9). Ma’hed el-Almanî Lil-Âsâr.
• İbn Aybek (1961). Kenzu’d-durer ve Câmi’u’l-Gurer ed-Durretu’l-Madiyye fî Ahbâr ed-Devleti’l-Fâtimîyye. tah. (Salahaddin el-Münehhid Tah.) (Cilt 6). Matbaât-u Lecnetu’t-Te’lif ve’t-Tercüme ve’n-Neşr.
• İbn Aybek (1971). Kenzu’d-durer ve Câmi’u’l-Gurer ed-Durretu’z-Zekiyye Fî Âhbâr ed-Devleti’t-Türkiyye. (Ulrih Hârmân Tah.). (Cilt 8). Ma’hed el-Almanî Lil-Âsâr Kısım ed-Dirâsât el-İslâmiye.
• İbn eş-Şihne (1984). Ed-Durru’l-Muntehab Fî Tarih Memleketi Haleb. (Abdullah Muhammed Derviş Tah.). Dâru’l-Kitâb el-Arabî.
• İbn Hacer (1986). İnbâi’l-Gumr Bî-Ebnâi’l-‘Umr Fi’t-Tarih. (Muhammed Abdelmuîd Hân Tah.). (Cilt 6). Dâru’l-kûtub el-İlmiye.
• İbn Kesîr (1994). El-Bidâye Ve’n-Nihaye büyük İslâm tarihi. (Keskin, M. Çev.). Çağrı Yayınları.
• İbn Sibât (1993). Sıdku’l-Ahbâr Tarih İbn Sibât. (Ömer Abdusselâm Tedmurî Tah.). Cirûs Pres.
• İbn Şeddâd (1991). el-A’lâku’l-Hatîra Fî Zikr Umerâi’ş-Şam ve’l-Cezire. (Yahya Zekeriya Âbbâre Tah). (Cilt I/1, I/2). Vezâretu’s-Sekâfe.
• İbn Tagriberdi (1963). en-Nucûmu’z-Zâhire Fî Mûlük Mısır ve’l-Kahire. (Cilt 5). Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-İrşâd el-Kavmîyye.
• İbnü’l-Adîm (1996). Zubdetu’l-Haleb Min Tarih Haleb. (Halil Mansur Tah.). Dâru’l-Kutub el-İlmiye.
• İbnü’l-Cevzî (1995). El-Muntazam Fî Tarîhi’l-Mulûk ve’l-Umem. (Muhammed A. Ata & Mustafa A. Ata Tah.). (Cilt 6, 11, 16, 18). Dâru’l-Kutub el-İlmiye.
• İbnü’l-Esîr (1991). İslâm tarihi El-Kâmil Fi’t-Tarih tercümesi. (Eryarsoy, M. B. Çev.). (Cilt 4). (Ağırakça, A. Çev.). (Cilt 7). (Özaydın, A. Çev.). (10, 11). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Kalânisî (1908). Zeylu Tarihî Dımaşk. (Amedroz, H. F. Neşr.). Matbaâtu’l-Âbâ-i el-Yesû’iyyin.
• Karamânî, A. B. Y. (1992). Ahbâr ed-Düvel ve Asâru’l-Evvel Fî’t-Tarih. (Ahmed Huteyt & Fehmi Sa’d Tah.). (Cilt 2, 3). Âlemu’l-Kutûb.
• Kaya, S. & Kıyılı, R. (2014). Antakya’da Ortaçağ’da meydana gelen doğal âfet ve salgın hastalıklara bir bakış. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (12), 403-418.
• Kazvînî (Trhsz). Asâr el-Bilâd ve Ahbâr el-İbâd. Dâr-Sadr.
• Makrîzî (1972). Kitabu’s-Sulûk li-Ma’rifet Düvelu’l-Mülûk, (Said Abdulfettâh Aşûr Tah.). (Cilt 4/1) Dâru’l-Kutûb el-Mısrîyye Matbaâtu’t-Te’lif ve’t-Tercüme.
• Makrîzî (1996). İttiâzu’l-Hunâfe bi-Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fatımiyyin el-Hulefâ. (Muhammed Hilmi Muhammed Ahmed Tah.). (Cilt 3). Matabi’ el-Ahrâm el-Ticariyye.
• Mesudî (2011). Murûc Ez-Zeheb (Altın Bozkırlar). (Batur, A. Çev). Selenge Yayınları.
• Nuveyrî (2004). Nihayetü’l-Ereb Fî Fünûn el-Edeb. (Necib Mustafa Fevvâz & Hikmet Keşlî Fevvâz Tah.). (Cilt 30). Daru’l-Kutub el-İlmiye.
• Över, S., Ünlügenç, U. C. & Özden, S. (2001). Hatay bölgesinde etkin gerilme durumları. Yerbilimleri, 23, 1-14.
• Özşahin, E. (2010). Antakya’da (Hatay) yer seçiminin jeomorfolojik özellikler ve doğal risk açısından değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (23), 1-16.
• Pampal, Ö. & Özmen B. (2010). Hatay ilinin depremselliği, deprem tehlikesi ve riskleri. Matbaa Çözümleri.
• Sahillioğlu, H. (1991). Antakya. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 3, 228-232) içinde. TDV Yayınları.
• Salah, M. H. M. (2009). El-kevâris et-tabi’iyye fî bilâd eş-şam ve Mısır (h.491-923/m.1097-1517). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. el-Camiatü’l-İslâmiyye Külliyetü’l-Edâb Kısım et-Tarih ve’l-Âsâr, Gazze.
• Serdar, M. (2016). Bilginin peşinde bir din adamı: bahtlı Adelard. Prof. Dr. Münir Atalar Armağanı “Ortaçağ Tarihi Yazıları (269-278) içinde. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sevim, A. (1990). Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah. TTK Yayınları.
• Süryanî, M. (1944). Süryanî Mihail vekainâmesi (1042-1193, 1195-1229). (Andreasyan, H. D. Çev.). TTK Basılmamış Tercümeler Kısmı.
• Şeker, B. D. (2023). Doğal afetlerin göç üzerindeki etkileri: Depremler ve Türkiye. Göç Dergisi, 10 (2), 173-187.
• Tekin, M. (2004). Deprem ve tarihte Antakya depremleri. VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri. (205-224) içinde. Kültür Basımevi.
• Tritton, A. S. & Gibb, H. A. R. (1933). The first and second crusades from an anonymous syriac chronicle. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (69-101) içinde. Cambridge University Press.
• Urfalı Mateos (2000). Urfalı Mateos Vekâyi-nâmesi (952–1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136–1162). (Andreasyan, H. D. Çev.). TTK Yayınları. Usta, A. (2024). Orta Çağ İslam dünyasında depremler. Yeditepe Yayınevi.
• Yahya el-Antakî. (1990). Tarih el-Antakî. (Ömer Abdusselâm Tedmurî Tas.). Cirûs Pres.
• Zehebî. (1991). Tarihu’l-İslâm ve Vefîyâtu’l-Meşâhir ve’l-E’lâm. (Ömer Abdusselâm Tedmurî Tah.). Cilt 17 ve 33. Dâru’l-Kitâb el-Arabî.