“Bir Ses Böler Geceyi” Filminde Geleneksel Aleviliğin İzleri

Yıl 2024, Sayı: 2, 47 - 63, 30.06.2024

İhsan Koluaçık

Öz

Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluşundan itibaren öteki olarak da adlandırılan etnik ve dini kimliklerin özellikle 2000 sonrasında Türk sinemasının konuları arasına girmeye ve tartışılmaya başladıklarını söylemek mümkündür. Özellikle 1990 sonrasında değişen tarihsel, toplumsal ve politik koşulların etkisiyle kimlik meselesi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de tartışmaları beraberinde getirmiş ve çok kültürlü bir toplumsal yapının önemi farklı etnik ve dini kimliklerin bir arada olmasının önemini ortaya koymuştur. Bu durum, bilhassa sinema alanında yeni sinemacı kuşağın ortaya çıktığı 2000 sonrası güçlü bir biçimde beyaz perdeye yansımaya başlamıştır. Orta Asya’dan Balkanlara kadar çok geniş coğrafyada varlığını sürdüren ancak yoğun bir biçimde Anadolu topraklarında yaşayan Alevi Bektaşiler de Türk sinemasında 2000 sonrasında yer bulmaya başlamışlardır. Yeşilçam döneminde genellikle örtük bir biçimde Türk sinemasında temsil edilen Alevi Bektaşiler ya da Alevilik Bektaşilik 2000 sonrasında ana ya da yan tema olarak Türk sinemasında görülmeye başlanmıştır. Çalışmada 2011 yılında yönetmen Ersan Arsever tarafından Ahmet Ümit’in aynı adlı romanından uyarlanan “Bir Ses Böler Geceyi” filmi özelinde Aleviliğin geleneksel formunun beyaz perdede ele alınma biçimi eleştirel söylem analizi yöntemiyle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk sineması, Alevilik, Geleneksel Alevilik, Eleştirel Söylem Analizi

Kaynakça

• Adams, R. (2017). Michel Foucault: Discourse. Critical Legal Thinking. https://criticallegalthinking.com/2017/11/17/ michel-foucault-discourse/
• Akın, B. (2023a). Kudret kandilinden bu deme cem ritüelleri-I; Mitik köken, teolojik arka plan ve tasavvufî zeminiyle geçmişten günümüze çerağ/delil hizmeti. SÜREK Alevilik - Bektaşilik ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (1), 1-18.
• Akın, E. (2018). Kültürel bellek aktarımında sosyal örgütlenme ve kontrol mekanizması ilişkisi: Musahiplik kurumu örneği. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (18), 295-318.
• Akın, E. (2020a). Türk karikatüründe halk dini göstergelerinin grotesk ve uyumsuzluk kuramı açısından incelenmesi (1925-1975). Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (5), 70-91.
• Akın, E. (2020b). Alevi ve Sünni inanç dairelerinde kültürel süreklilik bağlamında sosyal kontrolün sağlanması: Siirt ve Muş menkıbelerinin karşılaştırmalı incelenmesi. B. Akın (Ed.), Ritüelleri ve Anlatılarıyla Kutsal Mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği)-I. (231-282) içinde. Paradigma Yayınları.
• Akın, E. (2023b). Uygulamalı halk bilimi bağlamında bir ihtisaslaşma ve kültürel miras alanı olarak Hacı Bektaş Veli ve söz hazinesi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 213-231. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1313404
• Artan Ok, M. (2024). Mehdilik ve Şahkulu ayaklanması. Alfa Yayınları.
• Artan, M. (2023). Horasan Erenleri’nden Hacı Bektaş Veli’nin insan sevgisi ve fütuhat anlayışı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 200-212. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1313400
• Baharlu, İ. (2022). Türkistan nefesi: Hoca Ahmet Yesevi’den Hacı Bektaş Veli’ye Horasan tasavvufu. Department Of Tourism of Turkestan Region Llp (Tourist Information Center) Open Turkistan, 50-56.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven. (S. Rifat & M. Rifat, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Çebi, M. S. & Nacaroğlu, D. (2015). “Bir Ses Böler Geceyi” filminde Alevi zihniyetine ilişkin sinematografik gerçekliğin simgesel inşası. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (74), 15-44. https://doi.org/10.12973/hbvd.74.151
• Çınar, A. A. (2020). Alevilerde Hızır kültü ve ritüelleri. Milli Folklor, 16(126), 63-74.
• Dedegarkınoğlu, H. (2018). Alevîlerde Dâr’dan indirme cemi (Dâr erkânı) “Dede Garkın Süreği örneği”. 4. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, (319-342) içinde. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve ocak sistemi Çubuk Havzası örneği. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ersal, M. & Ersöz, S. (2013). Alevi Gülbenglerinin temel yapısı üzerine bir değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, (65), 53-80.
• Fiğan, M. (2019). İsimsiz temsil edilmek: Yeşilçam’da Alevilik. D. Bayrakdar (Ed.), Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler-Sinema ve Yeşilçam 15. (199-216) içinde. Bağlam Yayınları.
• Güray, C. (2012). Vahdet-i Mevcut’tan Vahdet-i Vücud’a: Anadolu’da İslam dönemi sonrasındaki Tanrı algısının semah ve sema kavramları aracılığıyla incelenmesi. Folklor/Edebiyat, 18(71), 185-200.
• Foucault, M. (1999). Bilginin arkeolojisi (V. Urhan, Çev.). Birey Yayıncılık.
• Hall, S. (2017). Temsil: Kültürel temsiller ve anlamlandırma uygulamaları (İ. Dündar, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Koluaçık, İ. (2021). 2000 sonrası Türk Sineması’nda Aleviliğin görünürlüğüne dair temsiller. (Tez No. 686547) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Koluaçık, İ. (2023). “Saklı Hayatlar” filminde Aleviler ve Alevilik. Medya ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, 5(2), 6-22. https://doi.org/10.55055/mekcad.1358245
• Koluaçık, İ. (2023). Yeşilçam sinemasında Aleviliğin ve Alevilerin örtük temsilleri. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, (27), 19-56. http://dx.doi.org/10.24082/2023.abked.409
• Koluaçık, İ. & Cantaş, A. (2023). Türk sinemasında “Hacı Bektaş Veli” temsilleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (106), 127-146. https://doi.org/10.34189/hbv.106.007
• Korkmaz, E. (2016). Etimolojik Kızılbaşlık sözlüğü. Demos Yayınları.
• Massicard, E. (2007). Türkiye’den Avrupa’ya Alevi hareketinin siyasallaşması (A. Berktay, Çev.). İletişim Yayınları.
• Sözen, E. (1999). Söylem belirsizlik, mübadele, bilgi/güç ve refleksivite. Paradigma Yayınları.
• Şirinoğlu, F. (2024). Alevi kültürünün yeniden üretimi bağlamında “Bir Ses Böler Geceyi” roman ve filminin karşılaştırmalı analizi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Uyanık, Z. (2014). Son dönem Türk sinemasında Alevi kimliğinin görünümü. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (21), 42-60.
• Yalçınkaya, A. (1996). Alevilikte toplumsal kurumlar ve iktidar. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, R. (2012). Geleneksel Alevilikten modern Aleviliğe: Tarihsel bir dönüşümün ana eksenleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, (62), 135-162.
• Yıldırım, R. (2018). Geleneksel Alevilik inanç, ibadet, kurumlar, toplumsal yapı, kollektif bellek. İletişim Yayınları.
• Yıldız, H. (2009). Alevi-Bektaşi geleneğinde musahiplik. A. Y. Ocak (Ed.). Geçmişten Günümüze Alevi-Bektaşi Kültürü. (397-413) içinde. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.