Tunceli/Dersim’de Kartala Verilen Manevi Değerin Kökeni

Yıl 2024, Sayı: 2, 38 - 46, 30.06.2024

Kibar Taş

Öz

Kartalı sembol olarak kullanmak geçmişte sadece kimi topluluklar tarafından değil aynı zamanda hükümdarlar tarafından da önemsenmiştir. Bunun en büyük sebebi ise avcı bir kuş olan kartalın hem en yüksekte uçması hem de güçlü olmasıdır. Kartalı kendilerine sembol/ongun olarak kullanan ister hükümdar olsun isterse bir aşiret/boy olsun, bu ongunla, kendisinin diğer kişi ya da topluluklar üzerinde hakimiyet kuracak kadar güçlü olduğunu anlatmak istiyordu.
Kartalın bu fiziki özelliklerinden ayrı olarak, kimi topluluklar için özel bir değeri de vardır. Bu topluluklardan biri de Tunceli/Dersim’de yaşayan Alevilerdir. Yöredeki Aleviler arasında kartalın görünen maddi değerinin yanında manevi değeri de mevcuttur. Bugün dahi Tunceli’de göklerin hâkimi kabul edilen kartala ayrı bir değer verilir. Elbette bu değerin dayandığı bir temel de vardır. Bu da yakın bir zamana kadar yörede yaşamış dervişlerin bu kılıkta/donda gezmeleridir. Kureyşan Ocağına mensup dervişlerin, pirlerin gösterdikleri bu kerametler ile ilgili pek çok sözlü anlatı bugüne kadar gelmiştir.
Bu araştırma, kartala verilen bu manevi değerin dayandığı, henüz yazıya geçmemiş kimi yaşanmış hikayeler hakkında bilgi vermektedir. Amaç, geçmişe ait bu sözlü anlatıların yazıya geçirilerek kaybolmasını engellemektir.

Anahtar Kelimeler

Kartal, Tunceli/Dersim, Kureyş, Kureyşan Ocağı, Dervişler

THE ORIGIN OF THE SPIRITUAL VALUE ATTACHED TO THE EAGLE IN TUNCELI/DERSIM

Öz

In the past, the eagle was a symbol of great significance to a number of communities and rulers alike. This was largely due to the eagle's reputation as a powerful and agile bird of prey, capable of reaching great heights. Whether it was a ruler, a tribe or a clan that employed the eagle as a symbol/ongun, the intention was to convey a sense of strength and dominance over other communities.
In addition to these physical characteristics, the eagle also holds a special significance for certain communities. One such community is the Alevis residing in Tunceli/Dersim. Among the Alevis in the region, the eagle is regarded as having both a material and a spiritual value. Even today in Tunceli, the eagle, which is considered the ruler of the skies, is accorded a special status. This value is based on a number of factors. This is evidenced by the fact that dervishes who lived in the region until recently travelled in this disguise/don. Oral narratives about the miracles performed by dervishes and pirs belonging to the Kureyşan Quarry have survived until today.
This research provides information about some stories that have not yet been written down, which form the basis of the spiritual value attributed to the eagle. The objective is to prevent the loss of these oral narratives of the past by transcribing them in written form.

Anahtar Kelimeler

Eagle, Tunceli/Dersim, Kureyş, Kureyşan Ocağı, Dervishes

Kaynakça

• Aytaş, G. (2010). Bingöl, Muş/Varto yörelerinde ocaklar, oymaklar ve boylarla ilgili araştırma sonuçları. Aytaş, G. (Ed.). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.
• Boy, H. (2013). Yaşamı ve anılarıyla Seyyid Hasan Efendi (Hasani Sani). Yurt Yayınları.
• Çağdaş, K. (1955). Hindistan’da inek kültü ve bu kültün menşeî üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 13 (1-2), 53-67.
• Duran, H. ve Gümüşoğlu, D. (2010). Hünkâr Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesi. Aytaş, G. (Ed.) Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları.
• Fırat, M. Ş. (2007). Doğu illeri ve Varto tarihi. IQ Kültür ve Sanat Yayınları.
• Göksu, E. (2016). Çift başlı kartal ve Selçuklular. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 5, 117-141.
• Güzel, A. (1999a). Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güzel, A. (1999b). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) Menâkıbnâmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Irmak, Y. (2018) Bingöl’de bulunan türbeler ve ziyaret yerleri. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 899-914. http://dx.doi.org/10.18506/anemon.402061
• Kafesoğlu, İ. (2012). Türk milli kültürü. Ötüken Yayınları.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Berikan Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmud. (2013). Divanü Lûgat-it Türk (Atalay, B. Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2014a). Türk Mitolojisi-I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2014b). Türk Mitolojisi-II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgan, R. (2020). Antik Çağ’dan günümüze çift başlı kartal: Anlamı, yorumu ve propagandası. Arkhaia Anatolika Anadolu Arkeolojisi Araştırmaları Dergisi, 3, 98-125. http://dx.doi.org/10.32949/Arkhaia.2020.17
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri - boy teşkilatı, destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Şahin, D. (2017). Roma Mitolojisi. Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Taş, K. (2022). Sözlü anlatılar bağlamında “Bozkurt”un Türklerin tarihindeki değeri ve Türk adının anlamları. N. Hayta. vd. (Ed.), Türk Dünyası Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. Mehmet Şahingöz’e Armağan Kitabı. (275-286) içinde. Berikan Yayınları.
• Taş, K. (2023). Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan köklü tarihi ile Kureyşan Ocağı. Kalan Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri Şamanizm. (T. Yörükan Haz.). Yol Yayınları.