Diyarbakır-Bismil Türkmen Köylerinin 1564’teki Kişi Adları

Yıl 2024, Sayı: 3, 52 - 68, 30.12.2024

Mehmet Salih Erpolat

Öz

Bu makalede günümüzde Diyarbakır’da Türkmen-Alevî özellikleriyle bilinen köylerin 1564’teki kişi adları incelenmiştir. Buna göre araştırmaya konu olan köylerde 499 erkek vergi mükellefi vardı. Bu kişiler ile babalarının adları tespit edildi. Tespit edilen bu kişi adları o köylerde yaşayanların kültürleri ve inançları hakkında önemli ipuçları taşımaktadır. Bu köylerde yaşayan 499 kişi ve babaları 294 farklı ad kullanmışlardı. En çok Ali, Mehmet, Hüseyin, Ahmet, Hasan, İbrahim, Şah Verdi, Allah Verdi, Murad, Hızır, Balı, Budak, Seydi, Kulu, Mahmud, Şah Kulu, Halil, İmam Kulu, Pir Kulu, Nazar, İsmail adları tercih edilmişti. Bu köylerde kullanılan Ali Kulu, Hüseyin Kulu, Şah Verdi, Şah Nazar Ali Balı, Ali Balım, Borc Ali gibi bazı kişi adları Hz. Ali sevgisinin izlerini taşımaktadır. Bu köylerde Abdal, Kalender, Çelebi, Halife, Nefes gibi tasavvufî hayat ile ilgili şahıs adları vardı. Bunlarla birlikte Pir Kulu, Pir Gaib, Pir Veli, Şah Kulu, Şah Verdi, Sofular, Tevelli, Er Kulu Baba, Baba Hâkî gibi mistik hayat ile ilişkili dikkat çeken kişi adları vardı. Ağa, Allah Kulu, Allah Verdi, Alı Balı, Ali Balım, Ali Han, Ali Kulu, Atlı, Aydın, Aydoğmuş, Gündoğmuş, Balak, Balı, Bayram, Bilmiş, Karabaş, Karaca, Kaya, Kayıtmaz, Kılıç Mehmet Paşa, Kulu, Çalap Verdi, Çırak, Çoban, Delücek, Dilenci, Dostçıkar, Dönmez, Durak, Dur Han, Dur Ali, Durmuş, Er Kulu Baba, Eslemez, Eyne (İne) Bey, Polad, Satılmış, Sevindik, Güvendik, Hanım, Kalaç, Karaman, Kara Çalı, Kara Oğlan, Tanrı Verdi, Taştimur, Turhan, Uğurlu, Ulaş, Yağdı, Yağmur, Yaramış, Yar Kulu, Yol Kulu gibi Türkçenin kişi adlarına yansımış çok sayıda yadigarı vardı. Tespit edilen bu kişi adları filoloji, tasavvuf tarihi, mezhepler tarihi gibi farklı disiplinlerde araştırma yapacak bilim insanlarına ham madde niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

diyarbakır, bismil, Türkmen köyleri, kişi isimleri

PERSONAL NAMES OF DIYARBAKIR-BISMIL TURKMEN VILLAGES IN 1568

Öz

This article examines the personal names of the villages known for their Turkmen-Alevi characteristics in Diyarbakır in 1564. Accordingly, there were 499 male taxpayers in the villages subject to the study. The names of these people and their fathers were identified. These personal names carry important clues about the culture and beliefs of the people living in those villages.
The 499 people living in these villages and their fathers used 294 different names. The most preferred names were Ali, Mehmet, Hüseyin, Ahmet, Hasan, İbrahim, Şah Verdi, Allah Verdi, Murad, Hızır, Balı, Budak, Seydi, Kulu, Mahmud, Şah Kulu, Halil, İmam Kulu, Pir Kulu, Nazar, İsmail.
Some personal names used in these villages such as Ali Kulu, Hüseyin Kulu, Şah Verdi, Şah Nazar Ali Balı, Ali Balım, Borc Ali bear traces of love for Hz. Ali.
In these villages, there were personal names related to mystical life such as Abdal, Kalender, Çelebi, Halife, Nefes. In addition to these, there were notable personal names related to mystical life such as Pir Kulu, Pir Gaib, Pir Veli, Şah Kulu, Şah Verdi, Sofular, Tevelli, Er Kulu Baba, Baba Hâkî. There were many heirlooms in Turkish personal names such as Ağa, Allah's Servant, Allah Verdi, Alı Balı, Ali Balım, Ali Han, Ali Kulu, Atlı, Aydın, Aydoğmuş, Gündoğmuş, Balak, Balı, Bayram, Bilmiş, Karabaş, Karaca, Kaya, Kayıtmaz, Kılıç Mehmet Paşa, Kulu, Çalap Verdi, Apprentice, Çoban, Delücek, Beggar, Dostçıkar, Dönmez, Durak, Dur Han, Dur Ali, Durmuş, Er Kulu Baba, Eslemez, Eyne (İne) Bey, Polad, Satılmış, Sevindik, Güvendik, Hanım, Kalaç, Karaman, Kara Çalı, Kara Oğlan, Tanrı Verdi, Taştimur, Turhan, Uğurlu, Ulaş, Yağdı, Yağmur, Yaramış, Yar Kulu, Yol Kulu. These identified personal names serve as raw material for scientists who will conduct research in different disciplines such as philology, history of Sufism, and history of sects.

Anahtar Kelimeler

diyarbakır, bismil, turkmen village, person names

Kaynakça

• Akın, B. (2020). Kızılbaş Oğuzlar ve Şah İsmail’in anayurdu Diyarbakır tarih, inanç, kimlik, ocaklar ve ritüeller. Kitabevi Yayınları.
• Akın, B., Ekici, M. (2012). Diyarbakır yöresi Alevi Ocakları üzerine bir değerlendirme, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 63, 231-246.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Tapu Tahrir Defterleri, (TD.d.), 64, 200, 998.
• Demirelöz, S. (2022). “Ocağın Külü Bitmez” Diyarbakır yöresi Alevi Ocaklarından Güzelşah Ocağı, Türbe ve Emanetleri, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 26, 188-228.
• Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe lûgat eski ve yeni Harflerle. Aydın Kitabevi Yayınevi.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, (1998). 998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-ı Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye-Defteri (937/1530) I, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye. Öztürk, M. (Çev.), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erpolat, M. S. (1999). XVI. yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliği’ndeki yer isimleri. (Tez No. 87333) [Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Erpolat, M. S. (2008). XVI. ve XVII. yüzyıllarda Diyarbekir’deki esnaf grupları ile meslekler. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e 2. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu (15-17 Kasım 2006 Diyarbakır). Osmanlıdan Cumhuriyet’e Diyarbakır, (307-323) içinde.
• Erpolat, M. S. (2014). Tahrir defterlerinde Diyarbekir vilayetindeki Türkmen-Alevi varlığı. Ortaçağ Anadolusu’nda Bir Türkmen Şeyhi Dede Garkın Uluslararası Şanlıurfa Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 2010. Taşğın, A. & Erpolat, M. S. & Gülten, S. (Ed.), (333-341) içinde. Önsöz Yayıncılık.
• Erpolat, M. S. (2022). XVI. yüzyılın başlarında Siverek Sancağı’ndaki kişi adları. Mezopotamya ve Anadolu’nun Kavşağı’nda Bir Kent: Siverek Tarih-Toplum-Kültür. (121-189) içinde. Çizgi Kitabevi.
• Erpolat, M. S. (2023). Amid (Diyarbakır) Kazası’nda kayıp Türkçe yer adları. Prof. Dr. Bayram Ürekli’ye Armağan, Yörük, D. & Muşmal, H. (Ed.), (353-374) içinde. Palet Yayınları.
• Erpolat, M. S. (2023). Ergani Sancağı’nın XVI. yüzyıldaki idarî yapısı. Cumhuriyetin 100. Yılında Çayönü’nden Osmanlı’ya Ergani. (249-410) içinde. Ekin Basım, Yayın Dağıtım.
• Gökalp, Z. (1339). Türkçülüğün Esasları. Ankara Matbuat ve İstihbarat Matbuasu.
• Gökalp, Z. (2018). Küçük mecmua yazıları. Duymaz, A. (Haz.), Ötüken Neşriyat.
• İlhan, M. M. (2000). Amid (Diyarbakır). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınları.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri, boy teşkilatı, destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi (TKGM), Tapu Tahrir Defterleri (TD.d.), 155 (Eski)/58 (Yeni).
• Tigris, A., Çakar, Y. (2013). Amed coğrafya tarih kültür, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.