Öz
Osmanlıkentinde ticari dokunun çekirdeğini teşkil eden bedesten, değerli malların alım - satım ve depolama işlevlerinin yürütüldüğü dışa kapalı, sağlam kâgir yapılardır. Gelişmişiktisâdi hayata sahip her Osmanlıkentinde, çarşının merkezinde birer vakıf eseri olarak bedesten inşa ettirilmiştir. 13. yüzyıldan itibaren önemli bir Anadolu kenti olan Konya’da da, Kânuni devrinde müftü ve kadıasker olan Mevlâna Kadri Çelebi tarafından 1538’de, klasik tipte dokuz üniteli bir bedesten yaptırılmıştır. Ancak bazıaraştırmacıların arşiv kayıtlarına istinaden belirttikleri gibi, önemli ticaret yollarının kavşağında yer alan ve ileri düzeyde bir sosyoekonomik yapıya sahip olan Konya’da daha erken tarihli bir bedesten binasıbulunmalıdır. Yerine “Sanayi Mektebi” -bugünkü İl Özel İdare Binası- inşa edilmek üzere 1898 yılında yıktırılan Konya Bedesteni’nden günümüze, Konya Mevlâna Müzesi’nde sergilenen kitabesi ile, belge niteliği taşıyan birkaç fotoğrafıulaşabilmiştir. Bu çalışmada; belge fotoğraflar, arşiv kayıtlarıve diğer Osmanlıkentlerinde yer alan bezer dokuz üniteli örneklerden yola çıkılarak, Konya Bedesteni’nin mimari özellikleri tasvir edilmişve yapıiçin bir restitüsyon teklif edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmet Tevhid,Konya’ya Bir Seyâhat, 1987
- Aslanapa, O.,Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 1986
- Atçeken, Z., Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara, 1998 Kayseri Ticaret Yapıları Üzerine Bir Araştırma, Kayseri, 1996 Baş, A.
- Baştak, N.F.,“Muhtelif Garb Eserlerine Nazaran Konya”, Konya, No: 30, Konya, 1939, s.1569-1571
- Baykara, T.,Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya, 1998
- Cerasi, M.M.,Osmanlı Kenti-Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, (Çeviren. A. Ataöv), İstanbul, 1999
- Cezar, M., Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul, 1985
- Erdemir, Y.,Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Beyşehir, 1999
- Erdoğan, A., “Kitabelerin Değeri ve Konya”, Konya, Sayı: 4, Konya, 1936, s.221-225
- Ergenç, Ö., XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara, 1995
- Ergin, O., “Bedestan”, İslam Ansiklopedisi, C: 2, İstanbul, 1940, s. 440-442
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu- Dizini, 3. Kitap, (Hazırlayanlar: S.A. Kahraman - Y. Dağlı), İstanbul, 1999
- Eyice, S., “Bedesten”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 5, İstanbul, 1992, s.302-311
- Eyice, S., “Les Bedestens Dans L’Architecture Turque”, Atti Del Secondo Congresso Internazionale Di Arte Turca, Napoli, 1965, s.113- 117
- Faroqhi, S., Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul, 2000
- Huart, Cl., “Mevleviler Şehri Konya”, (Çeviren: S. Sungur), Konya, Sayı: 69, Konya, Temmuz, 1944
- İnalcık, H., Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çeviren: R. Sezer), İstanbul, 2003
- Konyalı, İ.H.,Âbideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya, 1964
- Kreiser, K., “Bedesten-Bauten im Osmanischen Reich”, Istanbuler Mitteilungen, Band 29, Tübingen, 1979, s.367-400
- Küçükdağ, Y.,Lâle Devrinde Konya, (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1989
- Muşmal, H.,17. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1640-1650), (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2000
- Oğuzoğlu, Y.,17. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya Şehir Müesseseleri ve Sosyo-Ekonomik Yapısı Üzerinde Araştırma, (AÜDTCF, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1980
- Önder, M., Mevlâna Şehri Konya, Ankara, 1976
- Önder, M., “Yıktırılan Bedestenlerimiz”, Türk Kültürü, Sayı: 30, Ankara, 1965, s.400-403
- Semiz, Y.-Kuş, R.,“Konya Sanayi Mektebi (1901-1960)”, İpek Yolu-Konya Kitabı V, (Özel Sayı), Konya, 2002, s.103-142
- Sözen, M.-Dülgerler, O.N.,“Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin Önemli Bir Yapısı: Konya’da Sanayi Mektebi”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul, 1981, s.437-460
- Tanyeli, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. YY), (Doktora Tezi), İstanbul, 1987
- Tanyeli, U., “15. Yüzyıldan Erken Cumhuriyet’e Konya’da Mimari”, Gez Dünyayı Gör Konya’yı, (Hazırlayan: A. Erdoğan), İstanbul, 2001, s.177-187
- Tunçel, M., Osmanlı Mimarisi’nde Bedestenler, (AÜDTCF Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1980
- Tunçel, M., “Merzifon Bedesteni”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, 08-11 Haziran 2000, Merzifon, 2000, s.383-397
- Tunçel, M., “Türk Mimarisi’nde Bulgaristan’daki Bedesten Binaları”, Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (17-19 Mayıs 2000, Şumnu- Bulgaristan), Ankara, 2001, s.725-762 Uzluk, F.N.
- Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Ankara, 1958
- Yasa, A.A., “Konya’nın Anadolu Selçukluları Dönemi Fiziki Yapısı”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri, Konya, 1998, s.231-268
- Yıldırım, M.,Konya’da Son Asırda Kaybolan Bazı Türk Yapıları, (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İslam Sanatları Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1997
- Çizim 1: Bedesten’in Sur İçerisindeki Konumu (H. Karpuz’dan işlenerek)
Öz
“Bedesten / bedestan” multidomed market halls being the center of the commercial texture of a typical Ottoman Town used to serve for selling and purchasing of valuable goods and for their storage. Those masonry structures were built of stone or brick and they were very well protected outside. In all economically developed Ottoman towns one could always found a “bedesten” belonged to the vaqf pious foundation . Being an important city from the XIIIth century on, in Konya too, a classical type “bedesten” with nine unit was built in Kanuni Suleyman the Magnificent Era in 1538 A.D. It was built and donated by Mevlana Kadri Çelebi in charge of “mufti” and “kadı”. However, basing on vaqf records, it is also stated by some historians that there could be another “Bedesten” which was built earlier in Konya as a socially and economically developed city located at the junction of important trading roads of the period. Just a few documents, such as some photographs and inscription panel of the “Bedesten” reached today and exhibited in Konya Mevlana Museum. It was demolished in 1898 and rebuilt as a school of industry. At present it is possessed by Konya Governorship. In this study, the architectural features of the “Bedesten” were described and a restitution scheme was proposed basing on the archival records, historic documents and photographs. A comparative analysis was also done by the examination of other “bedestens” with nine units found in other Ottoman towns.
Anahtar Kelimeler
Konya Ottoman Period Commercial Texture Bedesten Architecture
Kaynakça
- Ahmet Tevhid,Konya’ya Bir Seyâhat, 1987
- Aslanapa, O.,Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 1986
- Atçeken, Z., Konya’daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devrinde Bakımı ve Kullanılması, Ankara, 1998 Kayseri Ticaret Yapıları Üzerine Bir Araştırma, Kayseri, 1996 Baş, A.
- Baştak, N.F.,“Muhtelif Garb Eserlerine Nazaran Konya”, Konya, No: 30, Konya, 1939, s.1569-1571
- Baykara, T.,Türkiye Selçukluları Devrinde Konya, Konya, 1998
- Cerasi, M.M.,Osmanlı Kenti-Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, (Çeviren. A. Ataöv), İstanbul, 1999
- Cezar, M., Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul, 1985
- Erdemir, Y.,Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Beyşehir, 1999
- Erdoğan, A., “Kitabelerin Değeri ve Konya”, Konya, Sayı: 4, Konya, 1936, s.221-225
- Ergenç, Ö., XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara, 1995
- Ergin, O., “Bedestan”, İslam Ansiklopedisi, C: 2, İstanbul, 1940, s. 440-442
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu- Dizini, 3. Kitap, (Hazırlayanlar: S.A. Kahraman - Y. Dağlı), İstanbul, 1999
- Eyice, S., “Bedesten”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C: 5, İstanbul, 1992, s.302-311
- Eyice, S., “Les Bedestens Dans L’Architecture Turque”, Atti Del Secondo Congresso Internazionale Di Arte Turca, Napoli, 1965, s.113- 117
- Faroqhi, S., Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, İstanbul, 2000
- Huart, Cl., “Mevleviler Şehri Konya”, (Çeviren: S. Sungur), Konya, Sayı: 69, Konya, Temmuz, 1944
- İnalcık, H., Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çeviren: R. Sezer), İstanbul, 2003
- Konyalı, İ.H.,Âbideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Konya, 1964
- Kreiser, K., “Bedesten-Bauten im Osmanischen Reich”, Istanbuler Mitteilungen, Band 29, Tübingen, 1979, s.367-400
- Küçükdağ, Y.,Lâle Devrinde Konya, (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1989
- Muşmal, H.,17. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1640-1650), (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2000
- Oğuzoğlu, Y.,17. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya Şehir Müesseseleri ve Sosyo-Ekonomik Yapısı Üzerinde Araştırma, (AÜDTCF, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1980
- Önder, M., Mevlâna Şehri Konya, Ankara, 1976
- Önder, M., “Yıktırılan Bedestenlerimiz”, Türk Kültürü, Sayı: 30, Ankara, 1965, s.400-403
- Semiz, Y.-Kuş, R.,“Konya Sanayi Mektebi (1901-1960)”, İpek Yolu-Konya Kitabı V, (Özel Sayı), Konya, 2002, s.103-142
- Sözen, M.-Dülgerler, O.N.,“Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi’nin Önemli Bir Yapısı: Konya’da Sanayi Mektebi”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul, 1981, s.437-460
- Tanyeli, U., Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. YY), (Doktora Tezi), İstanbul, 1987
- Tanyeli, U., “15. Yüzyıldan Erken Cumhuriyet’e Konya’da Mimari”, Gez Dünyayı Gör Konya’yı, (Hazırlayan: A. Erdoğan), İstanbul, 2001, s.177-187
- Tunçel, M., Osmanlı Mimarisi’nde Bedestenler, (AÜDTCF Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1980
- Tunçel, M., “Merzifon Bedesteni”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu, 08-11 Haziran 2000, Merzifon, 2000, s.383-397
- Tunçel, M., “Türk Mimarisi’nde Bulgaristan’daki Bedesten Binaları”, Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, (17-19 Mayıs 2000, Şumnu- Bulgaristan), Ankara, 2001, s.725-762 Uzluk, F.N.
- Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Ankara, 1958
- Yasa, A.A., “Konya’nın Anadolu Selçukluları Dönemi Fiziki Yapısı”, VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri, Konya, 1998, s.231-268
- Yıldırım, M.,Konya’da Son Asırda Kaybolan Bazı Türk Yapıları, (SÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İslam Sanatları Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 1997
- Çizim 1: Bedesten’in Sur İçerisindeki Konumu (H. Karpuz’dan işlenerek)
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Research Article |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Ağustos 2003 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2003 Sayı: 10 |