TİYATRO SANATINI OSMANLI TOPLUMU’NA BASIN YOLU İLE TANITMAK İÇİN ÇIKARILAN BİR GAZETE: TİYATRO 20 MART 1874-12 NİSAN 1875

Yıl 2015, Sayı: 33, 45 - 57, 01.02.2015

Ebru Davulcu

Öz

Osmanlı Devleti’nde dağılma döneminde başlayan batılılaşma hareketleri, Tanzimat ile birlikte hız kazanmıştır. Evvelki dönemlere nazaran kültürel dönüşümün daha fazla hissedildiği bu dönemde, batılı anlamdaki tiyatro da Osmanlı Devleti’nde gelişmeye başlamıştır. İnsanların eğlendirilmenin yanı sıra düşündürüldüğü bu sanat dalı, Padişah Abdülmecit Dönemi’nde, Osmanlı hükümetince de desteklenerek nüvelenir. Bu dönemde, genellikle yabancı toplulukların sahne aldığı tiyatroya ilgi, daha çok, İstanbul’da Hıristiyan halkın oturduğu Beyoğlu’ndan gelir. Bununla birlikte padişahın da isteği ile devlet eliyle yaptırılan ilk tiyatro binası olan Dolmabahçe Tiyatrosu da açılır.Batılı manadaki Türk Tiyatrosu’nun gelişmesinde ise, 1860’lı yıllar önemlidir. Gedikpaşa Tiyatrosu’nun kurulduğu bu dönemde, daha fazla seyirci arama gereksinimi duyulmuştur. Bunun için de oyunlar, Türkçe oynanmıştır. Ayrıca, Müslüman Türk oyuncular da sahnelerde boy göstermiştir. Padişah Abdülaziz’in tahtta olduğu bu dönemde, devletin diğer ileri gelenleri de tiyatroya ilgi duymuştur. Ahmet Vefik Paşa, Ziya Paşa, Ali Bey tiyatro ile ilgilenen isimler arasında yer alır. Bu isimler, hem kendi oyunlarını yazmış hem de çeviriler yapmışlardır. Yine Şinasi, Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Recaizade Mahmut Ekrem, Ebuzziya Tevfik, Abdülhak Hamit de tiyatro sanatına katkıda bulunan isimlerdir.Tiyatro sanatında yaşanan gelişme, dönemin basınının da ilgisini çekmiştir. Terakki, Muhip, Mümeyyiz, Diyojen, Hayâl gibi yayınlar, tiyatro hakkında toplumu bilgilendirmiş, kimi zaman da oynanacak oyunları ilân etmişlerdir. Çalışmada incelenen Tiyatro Gazetesi de 20 Mart 1874 ve 12 Nisan 1875 tarihleri arasında 86 sayı yayınlanarak tiyatro sanatının, toplumda tanınmasında, oyunların ilan edilmesinde etkili olmuştur. Agob Baronyan tarafından yayınlanan gazete; toplumsal, siyasi, ekonomik problemleri de dile getirmiştir. Bu çalışmada Tiyatro Gazetesi’nin; kimlik bilgileri, teknik özellikleri, tirajı, aldığı reklam ve ilanlar, yazar ve karikatürist kadrosu hakkında bilgi verilmiş; gazetenin çıkış amacı ve yayın politikasından söz edilmiştir. Ardından da gazetede tiyatro sanatı ile ilgili yayınlanan yazılar değerlendirilmiştir. Niteliksel tarihsel tasarım karakterini taşıyan bu çalışma ile gazetenin tiyatro sanatının gelişmesindeki katkısı ve tiyatro sanatının Osmanlı Devleti’ndeki gelişiminin hangi evrede olduğu tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı’da Tiyatro, Tiyatro Gazetesi, Agob Baronyan, Tanzimat Dönemi.

A Gazette Issued For Introducing Art Of Theatre To Ottoman Society By Way Of Press: Tiyatro 20 March 1874-12 April 1875

Öz

Westernization movements started in Ottoman Dissolution Era accelerated with Reforms. In this era in which cultural transformation was felt much compared with previous eras, theatre in sense of western started to develop in Ottoman Empire. This art branch which makes people think as well as entertains penetrated by supporting by Ottoman government in Sultan Abdülmecid Era. In this era, interest for theatre where generally foreign communities took the stage is coming from Beyoglu where largely Christian people are residing in Istanbul. Nevertheless, Dolmabahce Theatre which is the first theatre built with support of state upon the request of sultan was opened. In development of Turkish Theatre in sense of Western, 1860's are important. In this era when Gedikpasa Theatre was founded, requirement of seeking more audiences was needed. For this, plays were performed in Turkish. Also, Muslim Turkish actors appeared on the stages. In this era when Sultan Abdülaziz was on the throne, other leaders of the state were interested in theatre. Ahmet Vefik Pasha, Ziya Pasha and Sir Ali are among the persons interested in theatre. These persons both wrote their own plays and translated. Again, Şinasi, Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami, Recaizade Mahmut Ekrem, Ebüzziya Tevfik, Abdülhak Hamit are the names contributed into art of theatre. Development witnessed in art of theatre attracted the attention of press of that era. Publications such as Terakki, Muhip, Mümeyyiz, Diyojen, Hayâl informed the society about theatre, announced the plays to be performed at some times. Tiyatro gazette reviewed in the study was influential in introduction of art of theatre in society and announcement of plays by publishing 86 editions between 20 March 1874 and 12 April 1875. Gazette published by Agob Baronyan discussed social, political and economical problems. In this study, information were given about identity details, technical specifications, circulation, advertisement and announcements taken, author and caricaturist staff of Tiyatro gazette; it was mentioned about publication aim and publication policy of gazette. Then, articles published regarding art of theatre in the gazette were evaluated. It will be tried to determine contribution of gazette in development of theatre art and which stage development of art of theatre in Ottoman Empire is in with this study having the character of qualitative historical design

Anahtar Kelimeler

Theatre, Tiyatro gazette, Agob Baronyan, Reforms Era

Kaynakça

• And, M. (1983). Cumhuriyetten Önce Türkiye’de Tiyatro. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. (9, s. 2504-2511). İstanbul: İletişim Yayınları.
• And, M. (1985). Tanzimat ve Meşrutiyet Tiyatrosu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. (6, s. 1608-1622). İstanbul: İletişim Yayınları.
• And, Metin. Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 2004.
• Buttanrı, Müzeyyen. Çeşitli Yönleriyle Tiyatro, Eskişehir, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Cantek, L. (2001). “Çöküş Sürecinde Osmanlı Mizahının Kritiği”, Gül Diken, sayı: 24, s.14-22.
• Hayâl, 22 Temmuz 1874.
• Hayâl, 29 Temmuz 1874.
• İbret, 31 Mart 1873.
• Norehad, B. (2012). “Hagop Baronyan”, (Çev. Ayşan Sönmez), Şark Dişçisi, (Çev. Boğos Çalgıcıoğlu), İstanbul, Aras Yayınları, s.7-12.
• Özön, M. N. (1966). “Türk Tiyatrosuna Toplu Bir Bakış”, Türk Dili Tiyatro Özel Sayısı, sayı: 178, s.654-674.
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, 18 Nisan 1861.
• Sevengil, Refik Ahmet. Türk Tiyatrosu Tarihi (IV) Saray Tiyatrosu, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1962.
• Tiyatro, 20 Mart 1874-12 Nisan 1875.