Ali Rifat Çağatay ve Şarkılarında Kullandığı Güfteler

Yıl 2015, Sayı: 33, 69 - 79, 01.02.2015

Mustafa Erkan

Öz

İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, OsmanlıTürk Müziği Araştırma Grubu OTMAG olarak, Ali Rifat Çağatay 1869-1935 ’ın özel arşivinden bazıyazmalar üzerinde çalışmamız sonucu ortaya muhteşem bir envanter çıktı. Bu yazmalarda çağının pek çok bestekârının eserleri birinci elden tespit edilmiştir. Bunlar arasında Çağatay’ın da 60 kadar bestesi mevcuttur. Bu bestelerin söz tespiti, vezin ve açıklamalarıbenim payıma düştü. Klasik musikimizin ustalarıgüfte olarak, yine içerisinde vezinleri, ses ahengi, kafiyeleri, redifleri ile bir ritim, bir müzik barındıran şiirleri seçmişlerdir. Bu bakımdan güfteler de şarkılar için son derece önemli ve üzerinde durulmaya değer söz varlıklarıdır. Çalışmamızda Ali Rifat Çağatay’ın bestelediği güftelerin yazarları, vezinleri, bunlara uygun olarak kullanılan makam ve usuller üzerinde duruldu. Daha önce Cinuçen Tanrıkorur’un yaptığıaraştırma ile Çağatay’ın tercih ettiği vezin ve usuller karşılaştırıldı. Farklıolanlar belirtildi. Şarkıların şairleri araştırıldı, doğum ve ölüm tarihleri belirlendi. Edebiyat dönemlerine göre sınıflandıve bir edebî gruba ait olmayanlar ayrıca belirtildi. Ali Rifat Çağatay’ın bestekârlık hayatı, güftelerden hareketle klasik ve modern dönem olmak üzere iki devreye ayrılır. Birinci devrede Fuzuli, Neylî, Mihrî, Şeyhülislam Yahya gibi klasik dönem şairlerinden, ikinci dönemde ise daha güncel ve toplumsal konulara yönelmişMehmet Akif, Süleyman Nazif, Orhan Seyfi, Nazım Hikmet gibi şairlerden güfteler almıştır. Bilindiği üzere güftelerin anlamlarıgerek icracılar, gerekse dinleyiciler için son derece önemlidir. Bu itibarla burada aşağıda sunulan Çağatay’ın bestelediği güfteler de açıklandı. a Kıl sabâ gönlüm perîşân olduğum cânana arz Fuzulî b Anlayan yok nâr-ıaşkın şiddet-i buhrânını Samih Rifat c Dâussıla Süleyman Nazif d Ordunun Duası Mehmet Akif e Zâr oludu gönül nazra-i sûzişeserinden Ali Rıfat Çağatay f Gördüm yine bir âfet-i nâdîde edâyı Enderunlu Vasıf g Bana bak hey avanak Nazım Hikmet Çağatay’ın; “Bülbül, Dâüssıla gibi uzun şiir besteleri; marşları, “Köse İmam” opereti, Ud Triosu üç ud bestesi gibi, Batıtarzıbesteleri çağdaşlarına göre önemli yeniliklerdir. Batı’dan getirdiği bir başka yenilik de bazı şarkılarına Ana Türküsü, Bülbül, Dâüssıla, Kâğıthane Havası, Kız Türküsü, Yadigâr gibi özel isimler vermesidir.

Anahtar Kelimeler

Ali Rifat Çağatay, Çağatay güfteleri, güftelerde makam usul, güfte açıklaması, Ali Rifat Bey

Ali Rifat Çağatay and The Lyrics Of His Compositions

Öz

As the Istanbul Technical University State Conservatory Ottoman Music Research Team, our study over some scripts from Ali Rıfat Cagatay’s special archives resulted an enormous inventory. In this study, a lot of musical compositions of his contemporary compositors are determined. There are about sixty of his compositions among them. Texting, rhythm and explanations of the compositions fell to my share. The masters of our classical music mostly adapted their compositions from the poems which form rhythm and music with their euphony, rhyme and repeated voices. In this regard, the lyrics and songs are also very important literary subjects to speak of. The below subjects are mentioned in this article: The poets of the poems which Ali Rifat Cagatay used as lyrics for his compositions, the rhythms of the lyrics, the tunes maqams and rytmical patterns usul used with the rhythm in harmony. The maqams and rytmical patterns were compared to Cinucen Tanrıkorur’s studies which were done before and the differences between them are determined. The poets of lyrics were studied and their birthdate and date of deaths were written. They were classified acording to period of literary movements and the ones which doesn’t to blong to any literary movements were indicated spesifically. The period of Ali Rifat’s compasition is divided into two parts; classical and modern. In the first period, he preferred poems from Fuzuli, Neyli, Mihri Şeyhulislam Yahya and etc. In the second period he studied social and actual subjects and he preferred poems from Mehmet Akif, Süleyman Nazif, Orhan Seyfi, Nazım Hikmet etc. As it’s known the meaning of the lyrics is also very important for performer and listener. The below songs which were composed by Ali Rifat Çagatay are explained: a Kıl sabâ gönlüm perîşân olduğum cânana arz Fuzulî b Anlayan yok nâr-ı aşkın şiddet-i buhrânını Samih Rifat c Daussıla Süleyman Nazif d Ordunun duası Mehmet Akif e Zâr oludu gönül nazra-i suziş eserinden Ali Rıfat Çağatay f Gördüm yine bir âfet-i nâdîde edâyı Enderunlu Vasıf g Bana bak hey avanak Nazım Hikmet Unlike his contemporary compositors, Çagatay had some modern innovations like composing long poems such as “Bülbül and Daüssıla”; marchs, an operatte named “Köse İmam”, oud’s trio. Çagatay gave special names to his some songs and compositions like “Bülbül, Daussıla, Kagıthane Havası, Ana Türküsü, Kız Türküsü, Yadigar . This was his another innovation which he was inspired from European composers

Anahtar Kelimeler

Ali Rifat Cagatay, Cagatay’s lyrics, maqam and rhytmical pattern in lyrics, Ali Rifat Bey The type of research: Paper

Kaynakça

• Akyüz, Kenan. Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri (1860-1923) I, 3. bs, Ankara, AÜ, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1979.
• Ataman, Sadi Yaver. Mehmet Sadi Bey, I. bs, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, 7. bs, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
• Dizdaroğlu, Hikmet. Halk Şiirinde Türler, Ankara, TDK Yay. (1969)
• Doğrusöz, Nilgün- Erkan, Mustafa- Konan, Dilhan, vd. Ölümünün 80. Yılında Arşivinden Ali Rifat Çağatay Besteleri, Ed. Nilgün Doğrusöz, İstanbul, İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı, Osmanlı-Türk Müziği Araştırma Grubu (OTMAG) Yayını, 2015.
• Feyzioğlu, Nesrin. (2005), “Geleneksel Türk Sanat Musikisi Bestekârlığında Söz Beste ilişkisi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, sayı: 14, s. 71-78.
• e-dergi.atauni.edu.tr/ataunigsed/artide/view/102500244
• İbnülemin Mahmut Kemal. Hoş Seda (Son Asır Türk Musikişinasları), İstanbul, Maarif Yayırları, 1958.
• Köprülü, M. Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi, 2. bs, Ankara, Ötüken Yayınları, 1980.
• Özcan, Nuri. (1993), “Çağatay, Ali Rifat”, (C. 8, s. 166-167). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, İslam Ansiklopedisi.
• Şemseddin Sami.(1978), Kamus-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yay.
• Tanrıkorur, Cinuçen. (1991), “Türk Musikisinde Usul-Vezin Münasebeti”, Erdem, C 7, sayı: 20, 373- 399.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Osmanlı Türkçesine Giriş, İstanbul, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979.
• Üngör, Ethem Ruhi. Türk Musikisi Güfteler Antolojisi, I-II, İstanbul, Eren Yayınları, 1981.
• Kosal, Cüneyt. http://eksd.org.tr/bestecilerimiz/ali_rifat_cagatay/rast_bana_bak_hey_avanak.pdf [Erişim tarihi: 01.03.2015]