Türkiye’de Cari İşlemler Hesabının Finansmanı: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı

Yıl 2015, Sayı: 33, 155 - 166, 01.02.2015

Sinem Yapar Saçık Ebubekir Karaçayır

Öz

Ödemeler bilançosu gereğince bir ülkenin cari açık vermesi durumunda açığın finanse edilmesi, ülkenin borçlanma veya yatırım yoluyla dış kaynak temin etmesi, gerekmektedir. Ülkeye giren sermayenin türü ve yapısı ise cari açığın sonraki dönemlerde artmasında veya azalmasında etkili olabilmektedir. Türkiye ekonomisi sermaye hareketlerinin serbestleşmesinden sonra uluslararası piyasalar ile bütünleşerek hızlı bir dışa açılma sürecine girmiştir. Bu süreçte, sermaye çıkışlarına bağlı olarak ekonomik küçülmenin yaşandığı yıllar haricinde cari açık sorunu varlığını korumuştur. Kriz yılları haricinde ise spekülatif nitelikli sermaye girişlerine bağlı olarak artan cari açık dış dengenin bozularak ekonomide krizlerin derinleşmesine neden olmuştur. Bu çalışmanın esas amacı Türkiye’de dışa açılma süreci sonrasında kronikleşen cari açık sorununa çözüm geliştirme amacıyla finansman hesaplarının cari açık üzerindeki etkisini ölçmektir.Türkiye ekonomisinde 1992 ve 2013 yılları arasında çeyrek dönem veri setiyle ARDL Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif Model analizi kullanılarak cari açığı finanse eden hesapların etkisi kısa ve uzun dönemde tahmin edilmiştir. Çalışmada kullanılan cari açık, portföy yatırımları, doğrudan yatırımlar Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası; özel ve kamu sektörü borç stoku verileri ise Hazine Müsteşarlığı veri sisteminden alınmıştır. ADF ve PP testleri ile yapısal kırılmayı dikkate alan Zivot ve Andrews birim kök testlerine göre serilerin farklı düzeyde durağanlaştığı tespit edilmiştir. Sınır testi sonuçlarına göre de seriler arasında eş bütünleşme ilişkisi görülmektedir. Uzun dönem sonuçlarına göre cari açığın azaltılmasında önce doğrudan yatırımlar daha sonra ise portföy yatırımları gelmektedir. Doğrudan yatırım katsayısının portföy yatırım katsayısına göre daha yüksek çıkması, Türkiye’de cari açığın finansmanında doğrudan yatırımlara olan ihtiyacı göstermektedir. Cari açığın finansmanında kullanılan kamu ve özel sektör borçlanmasının ise uzun dönemde etkisi bulunamamıştır. Kısa dönemde ise cari açığın azaltılmasında uzun dönemde olduğu gibi doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımları etkili olmaktadır. Ayrıca özel sektör borçlanmasının kısa dönemde cari açık üzerinde olumlu etkisine ulaşılırken kamu borçlarının cari açık üzerindeki etkisine rastlanmamıştır. Uzun dönemden elde edilen hata düzeltme katsayısının bir dönem gecikmeli değerinin kısa dönem modelinde anlamlı ve negatif çıkması ise uzun dönem dengesinden bir sapma olması halinde sistemin tekrar dengeye geleceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Cari Açık, Cari Açığın Finansmanı, ARDL.

The Financing of Current Account in Turkey: ARDL Bound Test Approach

Öz

As per the balance of international payments, if a country has current deficit, it must be financed and the country must obtain foreign funds by means of borrowing or investment. Type and structure of incoming capital might influence decrease or increase of the current deficit in subsequent periods. The economy of Turkey integrated with international markets and entered into a rapid process of international expansion after liberalization of capital movements. Current deficit issue has existed during this process, except for the periods of recessions caused by capital outflow. The current deficit that has increased due to capital inflow with speculative characteristics caused breach in the external balance and deepened the crisis in economy during the periods other than years of crisis. The aim of this study is to measure the effect of finance calculations on current deficit in order to devise a solution for the current deficit problem in Turkey that has become chronic after the foreign expansion process. Using ARDL Autoregressive Distributed Lag analysis with quarter data set of the period between 1992 and 2003 in the economy of Turkey, effect of balances financing the deficit was estimated for short and long terms. The data on current deficit, portfolio investments and direct investments used in the study was obtained from Central Bank of Turkish Republic; while data on debt stock of private and public sectors was gathered from the information system of the Undersecretariat of Treasury. According to Zivot and Andrews that takes structural break into account and ADF, PP unit root test, series reaches stability at different levels. Cointegration relation among the series was also observed based on bounds test results. According to the longterm results, reduction of current deficit requires direct investments first, and then comes the portfolio investments. Coefficient of direct investment was found to be higher than portfolio coefficient, and this is an implication of need for direct investment for financing current deficient. Effect of public and private sector borrowings on financing current deficit was not clarified in long term. Direct investments and portfolio investments are also influential in the short-term reduction of current deficit. Furthermore, while private sector borrowings were found to have a positive impact on current deficit in short term, no impact of public borrowing was detected. That the value of the error correction coefficient with one period delay obtained from long-term turned out to be significant and negative in the short-term model depicts that the system shall be balanced back in case a deviation from long-term balance takes place

Anahtar Kelimeler

Current Account Deficit, Financing of Current Account Deficit, ARDL

Kaynakça

• Ayhan, D. (2014). “BRICS-T Ülkelerine Yönelik Portföy Yatırımlarının Cari Açık Üzerindeki Etkisi: Dinamik Panel Veri Analizi”, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, sayı:7, s.67-75.
• Değer, S., ve Ay, S. (2013). “Gelişmekte Olan Ülkelerde Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Cari İşlemler Arasındaki Nedensel İlişkiler (1990-2011)”, Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politka Dergisi, sayı:9, s.5-22.
• Garg, B., ve Prabheesh, K. P. (2014). “Casual relationships between the capital account and the current account: an emprical investigation from India”, Applied Economics Letters, p.1-5.
• Göçer, İ. (2013). “Türkiye'de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi ,sayı:8, s.213-242.
• Gujarati, D. N., ve Porter, D. C. (2012). Temel Ekonometri. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Kutlar, A. (2000). Ekonometrik Zaman Serileri Teori ve Uygulama. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Mercan, M., ve Yurttançıkmaz, Z. Ç. (Aralık, 2013). “Doğrudan Yabancı Yatırımlar- Cari İşlemler Açığı İlişkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, sayı:87, s.57-78.
• Pesaran, H. M., Shin, Y., ve Smith, R. J. (2001). “Bound Testing Approaches To The Analysıs Of Level Relationships”, Journal of Applied Econometrics, vol:16, p. 239-326.
• Sevüktekin, M., ve Nargeleçekenler, M. (2010). Ekonometrik Zaman Serileri Analizi Eviews Uygulamalı. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım.
• Siddiqui, D. A., Ahmad, M. H., ve Asim, M. (2013). “The causal relationship between Foreign Direct Investment and Current Account: an empirical investigation for Pakistan economy”, Theoretical and Applied Econometrics, vol:8, p.93-106.
• Şoltan, T. (2009). “Enerji Tüketimi ile Gayri Safi Yurt İçi Hasıla Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Granger, Toda- Yamamotove ARDL Testleri İle İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekonometri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• Tarı, R. (2005). Ekonometri. İzmit: Avcı Ofset.
• Yan, H. (2007). “Does capital mobility finance or cause a current account imbalance?”, The Quaterly Review of Economics and Finance, vol:47, p.1-25.
• Yan, H., ve Yang, C. (2012). “Are there different linkages of Foreign capital inflows and the current account between industrial countries and emerging markets?”, Empir Econ, vol:43, p.25-54.
• Zafir, Z. C., ve Sezgin, F. H. (2012). “Analysis of the Effects of Foreign Direct Investment on the Financing of Current Account Deficits in Turkey”, International Journal of Business and Social Science, vol:3, p.68-78.
• Zivot, E., ve Andrews, D. W. (1992). “Further Evidence on the Great Crash, the Oil-Price Shock, and the Unit-Root Hypothesis”, Journal of Business and Economic Statics, vol:10, p.251-270.