İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’NİN ÖRGÜTLENME VE YÖNETİM YAPISI İÇİNDE KULÜPLERİN YERİ

Yıl 2015, Sayı: 37, 115 - 141, 01.06.2016

Ali Çiftçi

https://doi.org/10.21563/sutad.187053

Cited By: 2

Öz

Türk siyasal hayatında önemli bir yer tutan İttihat ve Terakki Cemiyeti/Fırkası’nın (İTC) çeşitli yönleri hakkında çok sayıda bilimsel ve akademik çalışmalar yapılmıştır. Bunların çoğu İT’nin kuruluşu, kurucularının hayatı, 2. Meşrutiyet ilanında örgütün rolü, örgütün yönetim kadrosu ve yönetilme şekli…gibi hususlarda yoğunlaşmaktadır. İT’nin örgütsel yapısı ve özellikleri ile ilgili olarak yapılan çalışmalar da bulunmaktadır. Ancak İT’nin toplumla temas kurmasında önemli bir ayağı olan ve bugünkü ifade ile yan kuruluş diyebileceğimiz kulüplerin yeri ve önemi ile ilgili pek fazla çalışma yapılmamıştır. Bu nedenle bu çalışma özgünlük taşımaktadır.Çalışmada öncelikle İT’nin kuruluşu, amaçları, örgütlenme ve yönetim yapısı hakkında tanıtıcı bilgiler verilmektedir. Ardından bu yapı içinde İT’nin 1909, 1911 ve 1913 Tüzükleri incelenerek kulüplerin nasıl düzenlendiği ele alınmaktadır. Karşılaştırmalı olarak incelenen tüzüklere, hatıralara ve diğer kaynaklar ışığında temelde siyasal bir örgüt olan İT’nin kulüplerinin yapılanması, çalışmaları, amaçları ve siyasal etkileri ortaya çıkarılmaya çalışılmaktadır. Çalışmada İT Kulüplerinin, 1932’den itibaren tek partili dönemde CHP’nin yan kuruluşu olarak etkinlik gösteren Halkevlerine benzerliğine dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, İttihat ve Terakki Kulüpleri, Halkevleri, Yan Kuruluşlar

THE STAND OF CLUBS IN THE COMMITTE OF UNION AND PROGRESS PARTY’S ORGANIZATION AND ADMINISTRATION STRUCTURE

Öz

There have been numerous academic studies about the Committee of Union and Progress/’s Party (CUP) that holds an important place in Turkish Political History. Many of these studies have deeply focused on issues, namely the foundation of the CUP, the life of its founders, the role of party during the 2nd Consitutional Monarchy, its executive team. In addition, the studies regarded to the CUP’s organizational structure and features are also available. However, there has not been excessively worked on the role and importance of subsidiary organs or clubs which helped the party’s contact with community. Because of this reason, this study is of originality. In this study, firstly, it will be knowledged about the foundtion of the CUP, its objectived and structure of its organization. Afterwards, the CUP’s 1909, 1911, 1913 regulations are addressed by examining how CUP’s subsidiary organs were regulated. Comparative study on the regulation, memories and other resources in the light of the structure, activities, objectives and political influence of the CUP’s subsidiary is aimed to uncover. In the study, it will also try to show the similarity between the CUP’s subsidiary organs and Republican People Party’s subsidiary organs, since 1932, named Halkevleri founded in the single party era.

Anahtar Kelimeler

The Committee of Union and Progress, The Committee of Union and Progress Clubs, People’s Houses, Subsidary organs.

Kaynakça

• AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914), Çev: Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, 9. Basım, İstanbul, 2013.
• Ahmed Rıza Beyin Anıları, Yayınlayan: Bülent Demirbaş, Arba yayınları, İstanbul, 1988.
• AKBAL, İsmail, Derin Cinayetler, Timaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2014.
• AKSOY, A. Şerif, Jön Türkler, Nokta Kitap Yay., 1. Baskı, İstanbul, 2008.
• AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi Yayınları, 4. Baskı, Ankara, 2006.
• ALKAN, Necmettin, 2. Abdülhamid ve Jön Türkler, Selis Kitaplar, 1. Baskı, İstanbul, 2009.
• BALTACI, Ali Yağız, “Galatasaray-Fenerbahçe Rekabetinin Kökeninde Ne Var?”, (www.gazetebilkent.com).
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım-Millî Mücadeleye Gidiş, Cilt 1, Sabah Kitapçılık, İstanbul, 1997.
• BAYAR, Celâl, Ben de Yazdım, Millî Mücadeleye Gidiş, Cilt 2, Sabah Kitapçılık, İstanbul, 1997.
• ÇEÇEN, Anıl, Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1990.
• DERİNGÖR, Halit, Fenerbahçe Cumhuriyeti ve Cumhurbaşkanları, Bilge Kültür Sanat, 5. Basım, İstanbul, 2005.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, 11. Baskı, Ankara, 1993.
• DOĞAN, Yalçın, Fenerbahçe Cumhuriyeti-Dün, Bugün, Yarın ve Daima, Doğan Kitapçılık, 4. Baskı, İstanbul, 2007.
• ER, Hakan, “İttihat ve Terakki Kuruluş-Kollar-Sistem”, (www.tarihtenotlar.com).
• EROĞLU, Nazmi, “31 Mart Vakası'nın Oluşumunda İttihatçıların Etkisi ve Bazı Yanılgılar”, Köprü, 3 Aylık Fikir Dergisi, Bahar 2002, Sayı: 78.
• GÖKAÇTI, Mehmet Ali, Bizim İçin Oyna – Türkiye’de Futbol ve Siyaset, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2008.
• HANİOĞLU, M. Şükrü, Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, Cilt 1, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1989.
• HANİOĞLU, M. Şükrü, İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), “İttihat ve Terakkî Cemiyeti” maddesi, Cilt 23.
• HANİOĞLU, Şükrü, Radikal Gazetesi, 28.05.2012. “İttihatçıların Yaptığı, Günümüz Fenerbahçesine Yapılamaz”, (Ezgi Başaran’la Söyleşi).
• İbrahim Temo’nun İttihat ve Terakki Anıları, Yayına Haz.: Bülent Demirbaş, Arba Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• KARABEKİR, Kâzım, İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1896-1909, Yayınevi yok, İstanbul, 1982.
• KÖSOĞLU, Nevzat, Şehit Enver Paşa, Ötüken Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2008.
• LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yay., 4. Baskı, Ankara, 1991.
• ODABAŞI, İ. Arda, “Selanik İttihat ve Terakki Üçüncü Kulübü’nün Köylü/Köycü Gazetesi: Vatandaş”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD), Cilt: X, Bahar 2011, Sayı: 22.
• ÖZDAĞ, Ümit, “100. Yılında Teşkilat-ı Mahsusa ve Türk İstihbaratçılığı”, Türkiye’de Yeniçağ, 11.12.2014.
• ÖZDEMİR, Yavuz-AKTAŞ, Elif, “Halkevleri(1932’den 1951’e)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Erzurum, 2011, Sayı: 45.
• Reşid Bey’in Hatıraları – Sürgünden İntihara, Haz: Ahmet Mehmetefendioğlu, Arba Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1993.
• REY, Ahmet Reşit, İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922), Haz.: Nur Özmel Akın, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2014.
• SEMİZ, Yaşar, “İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük Politikası”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2014, Sayı: 35.
• ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N., “İkinci Meşrutiyet ve Atıf Bey”, Belleten, TTK Yayını, Yıl: 1959, Cilt XXIII.
• Talât Paşa’nın Anıları, Haz: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Basım, İstanbul, 2000.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Hürriyetin İlanı, Arba Yayınları, 2. Baskı, İstanbul,1996.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 1, Hürriyet Vakfı Yay., 2. Baskı, İstanbul, 1988.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 3, Hürriyet Vakfı Yay., 1. Baskı, İstanbul, 1989.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, 2. Baskı, İstanbul, 2010.
• VARDAR, Galip, İttihâd ve Terakkî İçinde Dönenler, Yazan: Samih Nafiz Tansu, Yeni Zamanlar Yay., İstanbul, 2003.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 2000.
• YEŞİLYURT, Süleyman, Türkiye’nin Başbakanları, Kültür Sanat Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2006.
• ZEYREK, Şerafettin, Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları, 1932-1951, Anı Yayıncılık, Ankara, 2006.
• www.bjk.com.tr
• www.fenerbahce.org
• www.galatasaray.org
• www.sozluk.net)