SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN AFGANİSTAN’I İŞGALİ VE TÜRKLER

Yıl 2018, Sayı: 44, 303 - 320, 10.01.2019

Kubilayhan Erman

https://doi.org/10.21563/sutad.511667

Cited By: 2

Öz

Afganistan’da 1979 ve 1989 yılları arasında devam eden Sovyet işgali Soğuk Savaş’ın son büyük silahlı çatışmasına yol açmıştır. “Savr Devrimi” olarak adlandırılan 1978 hükümet darbesinin Sovyet yanlısı yönetimine karşı başlayan münferit ve örgütsüz ayaklanmalar Sovyet Ordusu’nun Afganistan’a girmesiyle üçüncü tarafların desteklediği geniş kapsamlı bir direniş mücadelesine dönüşmüştür. Krizin asıl aktörleri Sovyetler Birliği ve Marksist Afgan Hükümeti ile bunların karşısındaki direnişçilerdir. Afganistan topraklarındaki direniş grupları, Pakistan ya da İran’da yerleşik dinî nitelikli siyasi partilerin şemsiyesi altında faaliyet gösterirlerken aynı zamanda ABD, Pakistan ve Suudi Arabistan gibi ülkelerden finansal yardım ve silah desteği alıyorlardı. Bu siyasi partiler söylemlerinde yoğun olarak İslami temaları kullanmalarına rağmen aslında etnik temel ve arka planda oluşmuşlardı. Genel olarak Afganistan’daki halkın bir kısmı etnik yakınlık duydukları siyasi partilerin himayesindeki direnişçi gruplara katılmışlar, bazıları ise Sovyet yanlısı hükümet tarafında olmayı tercih etmişlerdir. Çoğunlukla Kuzey Afganistan’da yerleşik Türkler de diğer etnik gruplarda olduğu gibi aynı yolu izlemişler, Kâbil hükümetini desteklemeyi ya da Sovyet askerî güçlerine karşı koymayı seçmişlerdir. Afganistan harekâtına katılan Türk kökenli Sovyet vatandaşları da göz önüne alındığında bu coğrafyadaki Türklerin silahlı çatışmanın farklı taraflarında savaşmak zorunda kaldığı olgusu ile karşılaşılır. Bu çalışmada, Sovyet işgali ve sonrasındaki yakın dönemde Afganistan’daki ve Sovyet ordusunda görev alan Türklerin durumu ve faaliyetleri öne çıkan Türk kökenli şahsiyetler çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Sovyet işgali, Türkler, Azad Beg, Reşit Dostum, Boris Kerimbayev.

Kaynakça

• ANDİCAN, A. Ahat (2003), Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, 1.B., İstanbul: Emre Yayınları.
• BABAYEVA, Aina (1992), Turkmeni Afganistana, Türkmenistan, Upravleniye Obşestva “Bilim”,
• BENNIGSEN Alexandre, Chantal Lemercier (1986), The Afghan War and Soviet Central Asia, Ankara: Middle East Technical University.
• BODANSKY Yossef (1990), “Soviet Military Involvement in Afghanistan”, Afghanistan, The Great Game Revisited, Edited by: Rosanne Klass, New York, Freedom House
• BRAITHWAITE Rodric (2011), Afgantsy: The Russians in Afghanistan, 1979-1989, U.S.A., Oxford University Press.
• DAMES, M. Longworth (1993), “Efganistan”, İA, C. IV, İstanbul: MEB.
• DEVLET, Nadir (2001), “Türk Dünyasının Demografik ve Ekonomik yapısına Toplu Bir Bakış”, Türk Dünyası El Kitabı, C. I, 3.B., Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• FAZLI, Mehmet (2007), Afganistan’da Bir Jöntürk, Mısır Sürgününden Afgan Reformuna, 1.B., Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• FISHER, H. (1878), Afghanistan and the Central Asian Question, London, James Clarke & Co.
• GERÇİK, Yasir (2001), “Türk’ün Varlığını Dünyaya Duyuran Adam Azad Beg”, Mazlum Türkler’in Ülkesi Afgan Türkistanı, Ed. Naci Gültepe ve Erol Cihangir, İstanbul: Turan Kültür Vakfı.
• GIRARDET, Edward (1984), Rusya’nın Afganistan’daki Savaşı, Çev. Yuluğ Tekin Kurat, Ankara: ODTÜ Yayınları.
• GIUSTOZZI, Antonio (September 2005), “The Ethnicisation of Afghan Faction: Junbesh-i Milli from its Origins to the Presidential Elections”, London, Destin, http://eprints.lse.ac.uk/13315/1/WP67.pdf, Erişim Tarihi: 30.07.2017.
• GIUSTOZZI, Antonio (2000), War, Politics and Society in Afghanistan, 1978-1992, 1st Publishing, London, Hurst & Company.
• HAYİT, Baymirza (1987), Sovyetler Birliği’ndeki Türklüğün ve İslâm’ın Bazı Meseleleri, İstanbul:Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• HYMAN, Anthony (1984), “Afghan Resistance: Danger From Disunity”, Conflict Studies, No: 161, Great Britain.
• İBN BATTÛTA TANCÎ, Ebû Abdullah Muhammed (2005), İbn Battûta Seyahatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, 1.B., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• JHONSON, Robert (2002), The Afghan Way of War: How and Why They Fight, North America Edition, New York: Oxford University Press.
• KAKAR, M. Hassan (1995), Afghanistan: The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979-1982, U.S.A, University of California Press.
• KAVUNCU, Orhan (2009), Güzel Türkistan, 1. B., İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KRIVOSHEEV, Grigoriy F.-vd. (1997), Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century, 1st Publishing, London: Greenhill Books.
• LIVINGSTONE, Ian S. ve Michael O’Hanlon (30.1.2015), “Afghanistan Index”, Brookings, http://www.brookings.edu/~/media/Programs/foreign-policy/afghanistan-index/index20151130.pdf?la=en, Erişim Tarihi: 29.07.2017.
• LIYAHOVSKI, Aleksandr (1995), “Tragediya i Doblest Afgana”, https://coollib.com/b/123672/read, Erişim Tarihi: 30.07.2017.
• MAHIN, Vadim (4.11.2016), “Pamyatnıye Datı Palkovnika Kerimbayeva”, Kazahstankaya Pravda, No.212(28338).
• MUSTAFINA Mira (23.02.2012), “Kara Mayor Boris Kerimbayev. Pervıy Komandir Legendarnava Musulmanskava Batalyona Atmeçayet Tolka Adin Prazdnik-23 Fevralya”, Sentraziya, www.centrasia.ru/newsA.php?st=1329979980, Erişim Tarihi: 30.07.2017.
• OĞUZ, Esedullah (2001), Hedef Ülke Afganistan, İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• RAUF BEG (2001), Adı Afganistan’dı, Talibanların Eline Nasıl Düştü, İstanbul: Turan Kültür Vakfı.
• ROY, Olivier (1992), “Ethnic Identity and Political Expression in Northern Afghanistan”, Muslims in Central Asia; Expression of Identity and Change, Ed. By. Jo-Ann Gross, U.S.A., Duke University Press.
• SHALINSKY, Audrey C. (1994), Long Years Of Exile, U.S.A., University Press of America.
• SINNO, Abdulkader H. Sinno (2009), Organizations at War in Afghanistan and Beyond, USA, Cornell University Press.
• WIMBUSH, Enders ve Alex Alexiev (January 1981), “Soviet Central Asian Soldiers in Afghanistan”, http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/notes/2009/N1634.1.pdf, Erişim Tarihi: 30.07.2017.
• YOUSAF, Mouhammad ve Mark Adkin (2001), Afghanistan-The Bear Trap, Havertown, Casemate
• ZHOU, Jiayi (September, 2012), “The Muslim Battalions: Soviet Central Asians in the Soviet-Afghan War”, Journal of Slavic Military Studies, Routledge, 25:302–328.