İKTİDAR DEĞİŞİMİNİN DERS PROGRAMLARINA VE TARİH EĞİTİMİNE YANSIMASI (MEKTEB-İ SULTANİ ÖRNEĞİ)

Yıl 2020, Sayı: 48, 189 - 209, 20.04.2020

Ferhat Bildik Doğan Yörük

https://doi.org/10.21563/sutad.856480

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin son döneminde siyasi iktidarların makbul vatandaş yetiştirmek adına ders müfredat programlarına etki edip etmediği tartışılmış, süreç içinde müfredat programlarında yaşanan değişim/dönüşüm tarih dersi merkezli ele alınmıştır. Farklı siyasi şartlar ve aktörlerin etkin olduğu bir dönemde yapılan Mekteb-i Sultani programlarındaki dersler, ders saatleri ve tarih derslerinin içeriğindeki değişiklikler üzerinden iktidarların programlardaki etkisi sorgulanmıştır. Araştırmada, doküman incelemesi yöntemi ile içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İncelenen programlarda dönemin siyasi şartları ve siyasi aktörlerinin bakış açılarının ders programları ve tarih dersinin içeriğine yansıdığı bulgularına rastlanılmıştır. Sonuç olarak, II. Abdülhamit ve İttihat ve Terakki Cemiyeti iktidarları döneminde yeknesak bir anlayışın olmaması, sık sık program yapma ihtiyacını doğurmuş bu da iktidarın siyasi bakışı ve dönemin şartları ile biçimlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Meşruiyet, Tarih Dersi, II. Abdülhamit,, İttihat ve Terakki

Kaynakça

• Ahmad, F. (1994). Modern Türkiye’nin oluşumu. (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Akçuraoğlu, Y. (1932). Tarih yazmak ve okutmak usullerine dair. 1. Türk Tarihi Kongresi Konferanslar Münakaşalar. İstanbul: 577-607.
• Akyüz, Y. (1999). Türk eğitim tarihi (başlangıçtan 1999’a). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Alkan, M. Ö. (2005). İmparatorluktan Cumhuriyet’e modernleşme ve ulusçuluk sürecinde eğitim. Kemal H. Karpat (Der.). Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si içinde (s.73-242). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Alkan, M. Ö. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme ve eğitim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. VI (12), 9-84.
• Alkan, M. Ö. (2009). Resmî ideolojinin doğuşu ve evrimi üzerine bir deneme, T. Bora & M. Gültekingil (Ed.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce C. I, içinde (377-407). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alkan, M. Ö. (2017). Resmî tarih tartışmalarının neresindeyiz. A. Şimşek & A. Aköz (Ed.). Türkiye’de akademik tarihçilik içinde (76-97). İstanbul: Kronik Yayınları.
• Alpugan, B. B. (1999). Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu'nda tarih yazıcılığı ve tarih kitapları. G. Eren (Ed.). Osmanlı. C. VIII içinde (262-270). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Altınay, A. R. (2014). Osmanlı mekteplerinde çocuklar için umumi tarih. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Arıkan, Z. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e tarihçilik. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye ansiklopedisi (1583-1594). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aslan, E. (2012). İmparatorluktan Cumhuriyete geçiş sürecinde ortaöğretim tarih programlarında değişim I: orta mektep. Turkish Studies. 7(2), 99-128.
• Ata, B. (2009). Selim Sabit Efendi’nin okul tarihi inşası. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 7(2), 377-392.
• Ata, B. (2017). Tarih öğretiminin tarihi (1869-1922 dönemi). İ. H. Demircioğlu & E. Demircioğlu (Ed.). Türkiye’de tarih eğitimi araştırmaları el kitabı içinde (1-28). Ankara: Pegem Akademi.
• Bilgin, N. (1998). Kimlik arayışı olarak resmî tarih. S. Özbaran (Haz.). Tarih öğretimi ve ders kitapları içinde (115-130). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bilim, C. Y. (2002). Türkiye’de çağdaş eğitim tarihi (1734-1876), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Cihan, A. (1999). Osmanlı medreselerinde sosyal hayat. G. Eren (Ed.). Osmanlı C. V, içinde (176-186). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çapa, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş sürecinde Türkiye’de tarih öğretiminin tarihçesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2 (3), 1-28.
• Çetin, H. (2003). Siyasetin evrensel sorunu: iktidarın meşruiyeti-meşruiyetin iktidarı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi. 58(3). 61-88.
• Demircioğlu, İ. H. (2008). Türkiye’de tarih eğitiminin tarihi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 12. 431-450.
• Demircioğlu, İ. H. (2012). Osmanlı Devleti’nde tarih yazımının tarih öğretimi üzerine etkileri”. Milli Eğitim. 193, 115-125.
• Dilaver, H. H. (1999). Sultaniler. G. Eren (Ed.). Osmanlı C.V içinde (315-325). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Doğan, N. (1994). Ders kitapları ve sosyalleşme (1876-1918). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Dönmez, C. & Oruç, Ş. (2006). II. Meşrutiyet Dönemi tarih eğitimi (tedrisât-ı iptidâiye mecmuâsına göre). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Duman, T. & Ergün, M. (2014). Ders programlarının ortaya çıkışı ve gelişmesine tarihi bir bakış”. Yeni Türkiye. 59, 1487-1498.
• Düstur, Tertib- i Evvel Cüz-i Sâni. (1299). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Engin, V. (2016). Mekteb-i Sultani. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Ergin, O. (1940). Türkiye maarif tarihi. III. İstanbul: Osmanbey Matbaası.
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları.
• Ersanlı, B. (2003). İktidar ve tarih Türkiye’de resmî tarih tezinin oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güneş, A. (2005). Tarih, tarihçi ve meşruiyet. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 17. 28-75.
• Güzel, A. & Karadağ, Ö. (2013). Anlatma becerileri açısından Türkçe dersi öğretim programı (6, 7, 8. Sınıflar)’na eleştirel bir bakış. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 1 (1), 45-52. İsfendiyaroğlu, F. (1952). Galatasaray tarihi. C. I. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). İstanbul: MEB Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamit devri eğitim sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kodaman, B. & Saydam, A. (1992). Tanzimat devri eğitim sistemi. 150. Yılında Tanzimat, Ankara: 475-496.
• Maârif Salnâmesi (1318). 1318 Sene-i hicrîsine mahsus dârü’l-hilâfeti aliye: Matbaa-i Âmire.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nâfi (2002). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcrâatı, M. Ergün, T. Duman, S. Arıbaş, & H. Dilaver (Haz.) Ankara: MEB Yayınları.
• Mekteb-i Sultâni Ders Programı (1316). İstanbul: Alem Matbaası.
• Mekteb-i Sultâni Ders Programı (1327). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mekâtib-i Sultâniye Ders Programı (1331). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Mekteb-i Sultani’nin Ellinci Sene-i Devriye-i Tesisi Münâsebetiyle Neşr Olunmuştur (1334). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Öztürk, Ş. Y. & Şimşek, A. (2013). Tarih eğitimi alanında yayınlanmış Türkçe makaleler bibliyografyası. TUHED. 2 (1), 110- 145.
• Safran, M. (2002). Türk tarih öğretimi ve meseleleri. H. C. Güzel & K. Çiçek & S. Koca (Ed.). Türkler. C. XVII içinde (935-942). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Somel, S. A. (2010). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma otokrasi ve disiplin. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şimşek, A. & Alaslan, F. (2014). Milliyetçi tarihten milli tarihe, çatışmacı eğitimden barışçı eğitime doğru Türkiye’de tarih ders kitapları. Akademik Bakış Dergisi. 40, 389-397.
• Şişman, A. (1989). Galatasaray Mekteb-i Sultanisi’nin kuruluşu ve ilk eğitim yılları 1868-1871. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tekeli, İ. (2017). Akademik tarihçilikten beklentiler üzerine. A. Şimşek & A. Aköz (Ed.). Türkiye’de Akademik Tarihçilik içinde (38-56). İstanbul: Kronik Yayınları
• Ticarî Sanayî Ziraî Umûmî Şûbeleri Hâvi İdadilere Mahsus Müfredat Programı (1332). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Türk, İ. C. (2006). Osmanlı Devleti’nde tarih eğitimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye eğitim sisteminin gelişmesine tarihi bir bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de orta öğretim, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yüksel, S. (2000). Milli Eğitim Bakanlığındaki program geliştirme çalışmalarının değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamalarda Eğitim Yönetimi. 24, 581-608.