Coğrafya Eğitiminde Yer Adları: Nitel Bir Analiz

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 52 - 77, 30.06.2021

Murat Gülbetekin

Öz

“Ben neredeyim?” sorusu ile başlayan ve yaşadığı mekânı tanıma, tanımlama ve sahiplenme çabasının bir ürünü olarak ortaya çıkan yer adları bu manada toplumların mekânla karşılıklı ilişkisinin ürünleridir. Yer adları aynı zamanda birer sahiplenme ve aidiyet sembolüdürler. İnsanlar “yer”leri adlandırarak mekânları kendilerinin kılmış ve yer adları üzerinden bir hâkimiyet ilanında bulunmuşlardır. Bu sebeple yer adları üzerinden bir güç mücadelesi yürütülmektedir. Bu çok boyutlu yapıları yer adlarını hem tarihi coğrafyanın, hem kültürel coğrafyanın, hem de siyasi coğrafyanın ilgi alanına sokmaktadır. Coğrafyanın temel kavramlarından mekânın unsurlarından biri olan yer adları coğrafya eğitimi için de büyük önem taşımaktadır. Araştırma ile coğrafya öğretmenlerinin yer adları konusundaki görüşleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Araştırmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden olan ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Görüşme yapılacak öğretmenlerin belirlenmesinde, farklı ideolojik kimlikler ve siyasi bakış açıları ölçüt olarak alınmıştır. Bu amaçla farklı sendikal aidiyetlere sahip 15 coğrafya öğretmeni ile yarı yapılandırılmış mülakat yapılmıştır. Elde edilen veriler, içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre coğrafya öğretmenlerinin yer adları konusunda ilgi düzeylerinin farlı olduğu, yer adları ile kültür arasında yakın bir ilişki olduğuna, yer adlarının bir mücadele alanı olduğuna, yer adlarının bir aidiyet e sahiplenme sembolü olduğuna ve yer adlarının coğrafya eğitiminde -beceri ve değer eğitimi de dâhil- kullanılabileceğini düşündükleri ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya Eğitimi, Coğrafya, Kültürel Coğrafya, Mekân, Yer Adları, Bellek.

Place Names in Geography Education: A Qualitative Analysis

Öz

"Where am I?" place names stem from this, start with the question and emerge as a product of the effort for people to recognize, define and own the place they live in, in this sense, they show the products of the mutual relationship of societies with the envorinment that they embody. Place names are also symbols of ownership and belonging. People have made the spaces their own by naming "places" and declared dominance over place names. For this reason, a power struggle is carried out over place names. These multi-dimensional structures put the place names in the areas of interest of both historical geography, cultural geography and political geography. Place names, one of the elements of space, one of the basic concepts of geography science, are also of great importance for geography education. This research will try to reveal the views of geography teachers on place names. Criterion sampling, which is one of the purposeful sampling methods, was used in the study. Different ideological identities and political perspectives were taken as criteria in determining the teachers to be interviewed. For this purpose, semi-structured interviews were conducted with 15 geography teachers with different union affiliations. The obtained data were analyzed by content analysis technique. According to the findings of the research, it is stated that geography teachers have different levels of interest in place names, there is a close relationship between place names and culture. Place names are a field of struggle, place names are a symbol of belonging, and place names could be used in geography education -including skills and value education- teachers evaluated that place names could be used in the given areas.

Anahtar Kelimeler

Geography Education, Geography, Cultural Geography, Space, Place Names, Memory.

Kaynakça

• Aksan, D. (1973-1974). Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Araştırmalar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Belleten, 385- 393.
• Aksan, D. (2009). Her Yönleri İle Dil (Ana Çizgileri İle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aliağaoğlu, A. ve Uzun, A. (2011). Şehirsel Toponimi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi. CBD, 9 (2), 123-133.
• Altunışık, İ. (2009). Coğrafi Bakımdan Batman İli Yer Adları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Arı, Y. (2005). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi (Ed.). Konya: Gündüz.
• Başkan, Ö. (1970). Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Belleten, 237-251.
• Bilgiç, E. (1946). Anadolu’nun İlk Yazılı Kaynaklarındaki Yer Adları ve Yerlerinin Tayini Üzerine İncelemeler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 381- 422.
• Bilgin, N. (1984).Çocuk(lar) ve Mekan(lar). Mimarlık Dergisi, 9, 18-22.
• Carlson, H. S. (1974). Nevada Placenames: A Geographical Dictionary. Nevada: University of Nevada.
• Castree, N. Rogers, A. & Kitchin R. (2013). A Dictionary Of Human Geography. Oxford: Oxford University.
• Çelik, C. (2005). İsim Kültürü ve Din. İstanbul: Çizgi.
• Durgun, S. (2011). Memalik-i Şahaneden Vatana. İstanbul: İletişim.
• Eren, H. (1965). Yer Adlarının Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Belleten, (246), 155-165.
• Eren, A. (2005). Korku Kültürü, Değerler Kültürü Ve Şiddet. Aile ve Toplum, 7 (2), 1-13.
• Eröz, M. (1984). Sosyolojik yönden yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumunda Sunulmuş Bildiri. Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi: Ankara.
• Field, J. (2005). Discovering Place-Names: Their Origins And Meanings - A Pocket Guide Toover 1500 Place-Names İn England, Ireland, Scotlandandwales. Pembrokeshire: Osprey.
• Göregenli, M. (2013). Çevre Psikolojisi. İnsan- Mekân İlişkileri (2. Baskı). İstanbul: Bilgi.
• Gülbetekin, M. (2017). Mekânın Hafızası Yer Adları. Ankara: Hitabevi.
• Gülensoy, T. (1998). Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış. Dursun Yıldırım Armağanı.
• http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/tuncer_gulensoy_anadolu_yer_adlarina_genel_bir_bakis.pdf
• Günalp, V., Şahinalp S. M. ve Güzel, A. (2011). Coğrafi Ortamın Şehirsel Mekân Adlarına Etkisi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 463-508.
• Güner, İ. ve Ertürk, M. (2004). Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, (12), 39-62.
• Hüseynova, T. (2011). Azerbaycan Yer Adlarında Etnotoponimler. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Işık, E. (2008). Mekân ve Toplum. Emre Işık ve Yıldırım Şentürk (Ed.). Özneler, Durumlar ve Mekânlar içinde (s. 13-23). İstanbul: Bağlam.
• İbret, B. Ü. (2003). Çankırı’daki Köy Adları Üzerine Coğrafi Açıdan Bir İnceleme. Marmara Coğrafya Dergisi, (7), 53-80.
• Karabağ, S. ve Gülbetekin, M. (2013). Türk Masal Coğrafyası Üzerine Tespitler (Tastarakay’dan Keloğlan’a). Türk Dünyası Masal Araştırmaları Bildiri Kitabı, 461-474.
• Karabağ, S. ve Şahin, S. (Ed.) (2007). Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitimi. Ankara: Gazi.
• Koca, N. ve Yazıcı, H. (2010). Afyonkarahisar İlindeki İdari Yerleşmelerin Toponimik Sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, (56), 1-10.
• Köseoğlu, M. (2012). Canik Sancağı Kavak Kazasına Toponimik Açıdan Bir Bakış. Samsun Sempozyumunda Sunulmuş Bildiri. Samsun.
• Kurgun, L. (2002). Denizli İli Yer Adları. (Yayınlanmamış doktora tezi), Pamukkale Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Lefevbvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. İstanbul: Sel.
• MEB, (2005). Coğrafya Dersi Öğretim Programı (Öğretim Programı ve Kılavuzu. 9-12. Sınıflar). Ankara: MEB.
• MEB, (2018). Coğrafya Dersi Öğretim Programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı. MEB. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/2018120203724482-Cografya%20dop%20pdf.pdf
• Öztürk, M. (2007).Coğrafya: Gelişimi, İçeriği, Eğitimi. Servet Karabağ ve Salih Şahin (Ed.). Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitim İçinde (s.3-51). Ankara: Gazi.
• Öztürk, M. (2015). Coğrafya Eğitiminde Araştırma. Ankara: Pegem Akademi.
• Punch, F.K. (2011). Sosyal Araştırmalara Giriş. Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. Ankara: Siyasal.
• Richardson, A. & Galloway, B. (2011). Nooksack Place Names: Geography, Culture, And Language. Vancouver: UBC.
• Sarı, C. (1992). Doğal ve Kültürel Coğrafya Özellikleri Açısından Beyşehir İlçesinde Yerleşme Adlarının Sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 487-501.
• Sarı, C. ve Tepeli, Y. (2012). Türk Kültür Coğrafyasında Yerleşme Adları: Teke Yöresi Örneği. Karadeniz Araştırmaları, (35), 161-‐179.
• Stoltman, J. P. (T.y.). Geographic Namig And Geographic Education. http://www.eastsea1994.org/data/bbsData/14906096721.pdf
• Şahin, İ. (2007). Türk Yer Adlarının Yapısı Üzerine. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (32), 1-14.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2010). Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay.
• Yıldırım, D. (1984). Coğrafyadan Vatan’a Geçiş ve Vatan İle Göç Ediş Problem. Türk Yer Adları Sempozyumunda Sunulmuş Bildiri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.