Osmanlı Devleti’nde İdâdîler

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 106 - 131, 31.12.2021

Abdurrahman Gülmez

https://doi.org/10.54971/synergy.930078

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılının sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için devletin bütün yönleriyle incelenmesi, özellikle de toplum için hayati öneme sahip eğitim faaliyetlerinin doğru bir şekilde analiz edilmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda idâdîler hakkında yaptığımız çalışma, sadece ülkenin eğitim durumu hakkında değil aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik durumu hakkında da bilgi verecektir.

İdâdî, günümüz ortaöğretim okullarına denk gelen okullar hakkında kullanılan bir terimdir. Hazırlama ve yetiştirme anlamlarına gelen “idâd”, ibtidâîye ve rüşdiye okullarından sonra gelmekte olup idâdîye olarak da adlandırılırdı. İdâdîler, bir ortaöğretim kurumu olarak 1869 yılında Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi ile ele alınmış ve bu tarihten itibaren gerçek kimliğine kavuşmuştur.

Dâr’ül-maârif binası 1873 yılında ilk mülkî idâdîye dönüştürülmüştür. 1884 yılında vergilere zam yapılma kararı alınarak taşrada birçok idâdînin yaygınlaşması amaçlanmıştır. 1913 yılında vilayet merkezlerindeki bazı idâdîler sultanîye dönüştürülmüştür. Mezunları sınavla sultanîlere devam etme hakkını elde eden idâdîler, varlığını Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Eğitim Sistemi, İdâdî, Eğitim Tarihi

Idadis in The Ottoman Empire

Öz

To be able to evaluate Ottoman Empire’s last hundred century in a healthy way, the empire need to be examined in all aspects, especially the education activities which have vital importance for society, should be analyzed in a correct way. Fort his reason the search we do about idâd will give a information about not only the education status, but also the economic and social status. Idâd is term used for schools that equal to secondary schools of today. Idâd which means prepare and raise, comes after ibtidâiye and rüşdiye schools and named as idadiye. Idâds approached to Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi as a secondary education in 1869 and met with its own identity since then. In 1845 first military idâdî, ın 1873 first mülkî idâdî was opened by converting Dâr’ül-maârif building. As a result of raise of of the taxes in 1884, idâds became common over all the country. In 1913 some idâds in cities converted to sultanîye. The students which graduated from idâds had rights to go on to sultanî and existed till first year of Republic of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State Education System, Idâdî, Education History.

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2019). Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S. 2019. (32. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Ayar, M. (2010). Kırklareli (Kırkkilise) Mekteb-i İdadisi. History Studies, 2 ( 3), 39-59.
• Ayas, N. (1948). Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi Kuruluşlar ve Tarihçeler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (29.Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beşli, A., Menekşe Çalıkçı, A. ve Eraslan, Z. (2017). Objektiften Yansıyanlarla Sultan II. Abdulhamit Döneminde Eğitim. Cezmi Eraslan (Editör), (1.Baskı), İstanbul: FC REKLAM Tabela &Digital Baskı, 11-266.
• Girgin, İ. (2019). Kütahya Rüşdiye ve Mekteb-i İdadisi (Kuruluşu, Gelişimi ve Sosyo-Kültürel Hizmetleri). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Gülmez, A. (2020). Erzurum Mülkî İdâdîsi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• İgüs, E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları Ve Askerî Rüşdiyeler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• İnternet: Salnȃme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, 1316/1898, 1317/1899, 1318/1900, 1319/1901, 1321/1903. Web: http://isamveri.org/?url=Salnȃme. html 7.5. 2020’de alınmıştır.
• Karagöz, S. (2019). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türk Eğitim Sistemine Yönelik Metinler. Türk eğitim tarihi. Mustafa Kılınç ve Songül Keçeci Kurt(editör). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdulhamid Devri Eğitim Sistemi. (3.Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuzucu, K. (2007). Osmanlı’dan Cumhuriyete Şehircilik, Mimari ve Eğitim Anlayışındaki Değişmeler Bağlamında Sivas Kongresi Binasının Tarihçesi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 10 (37-38), 103-125.
• Mahmut Cevat İbnü’ş Şeyh Nâfi. (2001). Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi. (Haz. :T. Kayaoğlu). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Orhan, M. (2006). Osmanlı Devleti’nde Vilayet Yatılı İdadileri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) . Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Özgüven, B. (1990). İdadi Binaları. Tarih ve Toplum Dergisi, 82, İstanbul, 1990, 44-47.
• Öztürk, C. (2000). “İdâdî”. TDV İslam Ansiklopedisi, XIX, İstanbul.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II-III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Şam, E. A. (2017). Amasya İdadi Mektebi. Tarih Okulu Dergisi, 10 (29), 181-203.
• Şemsettin Sami. (1996). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Türk, İ. C. (2013). Osmanlı Devleti’nde Tarih Eğitimi (1839-1922). İstanbul: Arı Yayınları.
• ------------(2015). Osmanlı Memleketlerinde İlkokullar ve Umûmi Mektepler Açılarak Bu Mekteplerin Çoğaltılmaları Ve Islah Edilmelerine Dair II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Layiha. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 713-726.
• Yıldız, H. (2016). II. Abdülhamid Dönemi’nde Mülkî (Sivil) İdadilerde Ve Yüksek Mekteblerde Din Eğitiminde Yapılan 1898 Tarihli Yenilikler. 4. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu 2016 Tam Metin Kitabı, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları, 641-660.
• Yılmaz, M. A. (2015). Maarif Salnȃmelerine Göre Osmanlı Devleti Eğitim Sisteminde İdadiler (18981903). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 2492,86861,1-4. ; BOA, MF. MKT. 287, 7, 1-2. ; BOA, MF. MKT. ,592, 15,1-2. ; BOA, MF. MKT. 887, 69, 1-2. ; BOA, MF. MKT. , 1111, 28,1-2; MF. MKT. , 1123, 4,1.