Cinsel Bilgileri Öğrenirken Sağdıcımız Karagöz : Karagöz Evleniyor (1913) Oyunu

Yıl 2009, Cilt: 27 Sayı: 27, 33 - 50, 01.07.2009

Efdal Sevinçli

https://doi.org/10.1501/TAD_0000000217

Öz

Anahtar Kelimeler

-

CİNSEL BİLGİLERİ ÖĞRENİRKEN SAĞDICIMIZ KARAGÖZ : KARAGÖZ EVLENİYOR (1913) OYUNU

Öz

Temel kişisi Karagöz ile aynı adı taşıyan gölge oyunumuz Karagöz’de ele
alınmamış karakter denenmemiş eylem yoktur dense abartılı olmaz. Karagöz
“fasıllarının” konuları ve kahramanları Osmanlı toplumunun ilginç
yansımalarıdır. Tanzimat döneminden başlayarak Karagöz oyunlarının
“yazma” niteliğinin bozulduğunu, “sözlü” geleneğin “yazı”yla değiştiğini,
yeni yazımlarının, basım ve yayımının gerçekleştiğini görüyoruz. Geleneksel
çizgideki oyunların yazılı versiyonlarının ve yeniden yazımlarının yanı
sıra, özellikle II. Meşrutiyet sürecinde “nev-icâd” oyunların hızla yazıldı-
ğını, Karagöz’ün, yeni bir siyasal / toplumsal yapıda, değişen toplumun
hemen bütün sorunlarını, öğretici (didaktik) kimliğiyle irdeleyen bir kahraman
olarak karşımıza çıktığını görürüz Doktor olmuştur, gezgin olmuştur…
vb. . Üsküdar’da başlayan gezisi, Kağıthâne serüvenlerinden Londra’ya
uzanır.... Bana kalırsa, Karagöz oyunlarının, II. Meşrutiyet döneminde
bu denli ilgi görüp birden bire çoğalmasının, en belirleyici nedeni, 10
Ağustos 1908’de, yayımlanan Karagöz gazetesidir. 1908’den 1955 yılına
değin 47 yılda, 4785 sayı yayımlanan Karagöz, bir gülmece gazetesi olarak
basın tarihimizde, yayın yaşamıyla hâlâ ilginçliğini koruyan, benzerini
oluşturmakta zorlandığımız bir yayın organıdır. Araştırmalarımda karşıla-
şarak değerlendirdiğim Karagöz Evleniyor (1913) Karagöz dergisinin bir
bugüne dek ele alınmamış ve neredeyse unutulmuş bir sayısıdır. Yazarını
bilmediğimiz bu kitap toplumun hakkınad konuşmaya utandığı cinsel bilgileri
evlilik sürecini anlatan bir oyunla anlatır. Evlilik hazırlıklarından cinsel
hastalıklara değin neredeyse bütün bilgileri içeren bu Karagöz oyununun
gölge oyunu oalrak sahnelenip sahnelenmediğini de bilmiyoruz. Yine de
cinselliğin Karagöz oyunlarında kullanıldığını ve oyunun Türkiye “müsteh-
çenlik tarihi”nde özel bir yeri olduğunu belirtirsek oyunun öneminin daha
da vurgulanacağına inanıyorum.

Kaynakça

• And, Metin. Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu. Ankara: T. İş Ban. Yay.,1977.
• And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu, Köylü ve Halk Tiyatrosu Gele- nekleri. İstanbul: İnkılâp Kit. Yay., 1985.
• Bardakçı, Murat. Osmanlıda Seks: Sarayda Gece Dersleri. İstanbul: Gür Yay.,1992.
• Bayram A. ve Çöğenli, M.S. yayına haz.Seyfettin Özege, Bağış Kitapları Katalogu, c.1-2, A-K, Haz.: A.Bayram - M.S.Çöğenli. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Yayınları, 1978.
• Cahid, Burhan. Karagözün Fıkraları. İstanbul: Hacivad Matbaası,1926.
• Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Karikatüri-I- Tanzimat ve İs- tibdat Dönemi (1867-1878/1878-1908) ; c.-II- Meşrutiyet Dönemi (1908- ) ; c.-III- Kurtuluş Savaşı Dönemi (1918-1923), İstanbul: Adam Ya- yınları, 1986, 1988, 1991.
• Çeviker, Turgut. “Karikatür ve Karagöz”, Karikatür Üzerine Yazılar. İstan- bul: İris Yay., 1997, ss.1 -5.
• Çeviker, Turgut. “İlk Türk Karikatürcüsü Ali Fuat Bey”, Karikatür Üzerine Yazılar. İstanbul: İris Yay., 1997, ss.11 - 15.
• Çeviker, Turgut. Osmanlı Tokadı. İstanbul: Adam Yay., 1986, ss. 9 - 11.
• Duru, Orhan. “Muhalif Oyun Karagöz”, Sanat Dünyamız, Sayı : 74, Kış , ss.153-157. Erdoğan, Sema Nilgün. La Vie Sexuelle des Ottomans. İstanbul, Dönen- ce Basım ve Yayın, 1998.
• Ertop, Konur. Türk Edebiyatında Seks. İstanbul: Seçme Kitaplar Yay., Georgeon,François. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gülmek mi?”, Doğuda Mizah, Hazırlayanlar: İ. Fenoglio - F.Georgeon, Çev.: Ali Berktay. İstanbul: YKY, 2000, ss.79-101.
• Hayât-ı Tenâsüliyye Hakkında – Musâhabât-ı Mahrem-âne / Sin-i rüşde vâsıl olmuş olanlar için./ Sûret-i mahsûsada i’mâl ve ihzâr etdirilmiş bir hayli resimler ile müzeyyen /, Câmi’ ve mürettibi : B.M.Ş., Nâşiri : Bâb-ı âlî Caddesinde 72 numarada Ahâli İçin Âsâr-ı Müfîde Kütübhânesi, Der- saadet, 1329.
• Heinzelmann, Tobias. Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu (1908- ), Çev.:T. Noyan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• Kılıç, Çiğdem. “Ortaoyunu ve Karagöz Metinlerinde Kullanılan İlençler, Sitem Sözleri, Aşağılamalar”, Actaturcica, Yıl 1, Sayı:2/1, Temmuz, 2009, www.actaturcica.com.
• Kolektif, “Burhan Cahit Morkaya (1892-1949)”, Tanzimattan Bugüne
• Edebiyatçılar Ansiklopedisi, c. II, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2001, s.570.
• Koz, M.Sabri. “Karagöz Üzerine Seçme Kaynakça”, Yıktın Perdeyi Eyle- din Vîrân. İstanbul, YKY, 2004, ss.201-214.
• Kudret, Cevdet. Karagöz-I-III. Ankara: Bilgi Yay.,1968,1970.
• Poyraz, T. ve Tuğrul, N. Tiyatro Bibliyografyası (1859-1928).Haz. : T.
• Poyraz- N. Tuğrul, Ankara: Milli Kütüphane Yayınları, 1967.
• Rahîm, İhsan. Şarkılı Kantolu Karagöz Kitabı, Asya Kütüphanesi, Hürri- yet Matbaası, I.cilt /10 Hikâye, 1325-1909.
• Sakaoğlu, Prof. Dr.Saim. Türk Gölge Oyunu Karagöz. Ankara,: Akçağ Yay., 2003.
• Sevinçli, Efdal. Namık Kemal ve Tiyatro.İzmir: D.E.Ü. G.S.F. Yay. , 1992.
• Sevinçli, Efdal. yayına haz. Karagöz Evleniyor, Karagöz Kütübhânesi, Aded : 2, Nâşiri : Karagöz Gazetesi, Her Hakkı Mahfûzdur, Der-saadet / İstanbul: Matbaa-i Nefâset – Vezir Hân, 1329. [Karagöz Evleniyor, İzmir: Egetan Bas.Yay., 2010]
• Sevinçli, Efdal. yayına haz. Karagöz Matbahda, Karagöz Kütübhânesi Aded : 1, Nâşiri : Karagöz Gazetesi, Her Hakkı Mahfuzdur, İstanbul: Matbaa-i Nefâset - Vezir Hân, 1329 [Karagöz Mutfakta, basıma hazır- lanıyor]
• Siyavuşgil, Sabri Esat. Karagöz, Psiko-sosyal Bir Deneme, Maarif Ve- kaleti, 1941.
• Türkoğlu; Ömer. haz. Bin Bir Bûse: En Şen, En Şuh Hikâyeler / 1923
• İstanbul’undan Erotik Bir Dergi. Sunuş Irvin Cemil Schick. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• Üyepazarcı, Erol. “Uzun Soluklu Bir Halk Gazetesi Karagöz ve Kurucusu Ali Fuad Bey”, Müteferrika, Sayı : 19, 2001.
• Üyepazarcı, Erol. “Uzun Soluklu Halka Dönük Bir Mizah Gazetesi : Kara- göz”, Birgün Gazetesi, 23 Nisan 2008.
• Ze’evi, Dror. Müslüman Osmanlı Toplumunda Arzu ve Aşk / 1500-1900.
• Çev.:Fethi Aytuna, İstanbul: Kitap Yayınevi, Ekim 2008. •