المشكلات التي تواجه مقررات القرآن الكريم الاختيارية في المرحلة الثانوية ومقترحات الحلول في ضوء معلمي الثقافة الدينية والأخلاق

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 162 - 190, 30.04.2025

Zeynep Elif Uğurlu

https://doi.org/10.31121/tader.1609511

Öz

يستند منهج مادة القرآن الكريم في المرحلة المتوسطة إلى أن التمكن من العيش وفق مبادئ الإسلام يعتمد على تعلّم تعاليم القرآن الكريم المتعلقة بالإيمان والعبادة والأخلاق والحياة اليومية. ومن ثم، فإن تعلّم القرآن الكريم يجب أن يشمل الجانبين اللفظي والمعنوي معًا. وفي هذا السياق، تُعد عملية التقييم والبحث مهمة للغاية لرصد كيفية تنفيذ التعليم وتحديد عناصره ومراحله والتعرف على المشكلات التي واجهتها ووضع الحلول، وبالتالي تحديد أوجه القصور والعمل على معالجتها. تهدف هذه الدراسة إلى تحديد المشكلات التي تواجه مقرر القرآن الكريم الاختياري ومقترحات الحلول لهذه المشكلات بما يتماشى مع آراء المعلمين. تم إجراء البحث باستخدام تصميم دراسة الحالة، وهو أحد تصميمات البحث النوعي. تتكون المجموعة الدراسية للبحث من 30 معلمًا من معلمي التربية الدينية والثقافة الإسلامية الذين قاموا بتدريس القرآن الكريم في المدارس الثانوية المختلفة في منطقة ألتينوردو بولاية أوردو في العام الدراسي 2023-2024. وفي هذه الدراسة، تم جمع البيانات من خلال استمارة المقابلة شبه المنظمة. وقد خضعت البيانات المجمعة للتحليل الوصفي تحت المحاور التي تم إنشاؤها بناء على المشكلات الفرعية وتم تقييم النتائج في سياق الأدب .تم التوصل إلى الاستنتاجات التالية: في عملية اختيار مقرر القرآن الكريم، الطالب، المعلم وقد تأثرت المناهج والمواد التعليمية والمرافق المدرسية وتخطيط الدورة بالعديد من المشكلات الناشئة عن ذلك. بعض هذه المشاكل هي كما يلي: مشاكل مثل الكتب المدرسية فوق مستوى الطالب، ليس هناك ما يكفي من الوقت لقراءة القرآن، الطلاب غير مهتمين، يمكن لإدارة المدرسة أن تكون حاسمة في اختيار المقرر الدراسي، ازدحام الصفوف ، اختلاف المستويات في الفصل لقد برزت مستويات وكفاءة معلمي التربية الدينية والثقافة الإسلامية في المقدمة. وفي ضوء هذه النتائج تم تقديم اقتراحات مثل تحديث برنامج تعليم القرآن الكريم، واختيار المقرر بما يتوافق مع التوجيه المحدد، وتقليل ازدحام الصفوف وإنشاء مستويات صفية وفق النظام المعياري أو نظام الدورات ، وتوفير التدريب أثناء الخدمة لمعلمي الدينية والثقافة الإسلامية لإجراء الدورة بكفاءة وفعالية.

Anahtar Kelimeler

التربية الدينية , مواد مجال الدين والأخلاق والقيم مادة القرآن الكريم الاختيارية المشكلات المُواجهة , آراء المعلمين

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre Ortaokul Seçmeli Kur’an-ı Kerim Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Öz

The basis of the Quran course curriculum is that the ability to live Islam depends on learning the principles of the Quran regarding belief, worship, morality and daily life, and for this reason, the Quran is taught both literally and literally. It is based on the principle that it is necessary to learn both in terms of aspect and meaning. In this regard, it is very important to evaluate and conduct research on the subject in order to see the implementation in terms of education and training processes and the elements of the processes, to identify the problems encountered and to develop solutions, thus to see and correct the deficiencies. The aim of this study is to determine the problems encountered in the elective Holy Quran course and the solution suggestions for these problems, in line with the teachers' opinions. The research was conducted with the case study design, one of the qualitative research designs. The study group of the research consists of 30 DKAB teachers who taught the Holy Quran in various secondary schools in Altınordu district of Ordu province in the 2023-2024 academic year. In the study, data were collected through a semi-structured interview form. The collected data were subjected to descriptive analysis under the themes created based on the sub-problems and the findings were evaluated in the context of the literature and the following conclusions were reached: In the process of choosing the Holy Quran course, the student, teacher, curriculum, teaching material, school facilities and planning of the course were affected. Various problems arising from this have been expressed. Some of these problems are as follows: Problems such as textbooks are above the student level, there is not enough time to read the Quran, students are uninterested, school administration can be decisive in course selection, crowded class sizes, level difference between class levels and the competence of DKAB teachers have come to the fore. In the light of these results, suggestions are expressed such as updating the Holy Quran teaching program, choosing the course in line with the specified directive, reducing class sizes and creating class levels according to the modular or exchange rate system, and providing in-service training to DKAB teachers to conduct the course efficiently and effectively. has been made.

Anahtar Kelimeler

Religious education , education , elective religion courses , elective Quran course , problems encountered and suggestions , teachers

Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerine Göre Ortaokul Seçmeli Kur’an-ı Kerim Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Öz

Kur’an-ı Kerim dersi öğretim programının temeli, İslam’ın yaşanabilmesi, Kur’an-ı Kerim’in inanç, ibadet, ahlak ve gündelik yaşama dair ilkelerinin öğrenilmesine bağlı olduğu ve bu nedenle Kur’an-ı Kerim’i hem lafız yönüyle, hem de anlamca öğrenilmesinin gerekli olduğu esasına dayanmaktadır. Bu doğrultuda eğitim öğretim süreçleri ve süreçlerin öğeleri açısından uygulamanın görülmesi, karşılaşılan problemlerin belirlenmesi ve çözüm yollarının geliştirilebilmesi böylelikle eksikliklerin görülerek düzeltilmesi için konuya ilişkin yapılacak değerlendirme ve araştırmalar ve oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, öğretmen görüşleri doğrultusunda seçmeli Kur’an-ı Kerim dersinde karşılaşılan sorunları ve bu sorunlarla ilgili çözüm önerilerini belirlemektir. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseniyle yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, 2023-2024 eğitim öğretim yılında Ordu ili Altınordu ilçesindeki çeşitli ortaokullarda Kur’an-ı Kerim dersine giren 30 DKAB öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu yoluyla toplanılmıştır. Toplanan veriler, alt problemlerden hareketle oluşturulan temalar altında betimsel analize tabi tutulmuş ve elde edilen bulgular literatür bağlamında değerlendirilmiş ve şu sonuçlara ulaşılmıştır: Kur’an-ı Kerim dersini seçme sürecinde, öğrenci, öğretmen, müfredat, öğretim materyali, okul imkanları boyutlarında ve dersin planlanmasından kaynaklı çeşitli sorunlar ifade edilmiştir. Bu sorunlardan bazıları şu şekildedir: Ders kitaplarının öğrenci seviyesinin üzerinde olduğu, Kur’an okumaya yeterli zamanın kalmadığı, öğrencilerin ilgisiz olduğu, ders seçiminde okul idaresinin belirleyici olabildiği, sınıf mevcutlarının kalabalık oluşu, sınıf düzeylerindeki seviye farklılığı ve DKAB öğretmenlerinin yeterliliği gibi sorunlar öne çıkmıştır. Bu sonuçlar ışığında Kur’an-ı Kerim öğretim programının güncellenmesi, dersin belirtilen yönerge doğrultusunda seçilmesi, sınıf mevcutlarının azaltılması ve sınıf seviyelerinin modüler ya da kur sistemine göre oluşturulması ve dersin verimli ve etkili bir biçimde yürütülmesi için DKAB öğretmenlerine hizmet içi eğitimler verilmesi gibi öneriler ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi , eğitim , seçmeli din dersleri , seçmeli Kur’an-ı Kerim dersi , karşılaşılan sorunlar ve öneriler , öğretmen görüşleri

Kaynakça

• Acuner, Hacı Yusuf. “Öğrencilere Göre Seçmeli Kur’an-ı Kerim Dersi: Artvin İli Örneği”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (Nisan 2016), 850-871. https://doi.org/10.15869/itobiad.82105
• Altun, Mukadder. Öğretmen Görüşlerine Göre Seçmeli Kur'an Dersi - Nitel Bir Araştırma. Recep Tayyip Erdo-ğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aşlamacı, İbrahim- Gök, Ömer Faruk. “Öğretmenlere Göre Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar: Nitel Bir Araştırma”. Dergiabant 7/14 (Kasım 2019), 354-385. https://doi.org/10.33931/abuifd.633277.
• Bahçekapılı, Mehmet. Türkiye’de Din Eğitiminin Dönüşümü (1997-2012). İstanbul: İlke Yayınları, 2012.
• Bahçekapılı, Mehmet. Yeni Eğitim Sisteminde Seçmeli Din Dersleri (İmkânlar, Fırsatlar, Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri). İstanbul: İlke Yayınları, 2013.
• Bayrakçı, Mustafa. “in-Service Teacher Training in Japan and Turkey: A Comparative Analysis of Institutions and Practices”. Australian Journal of Teacher Education 34/1 (2009), 10-22. Erişim:27.12.2024, https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ922744.pdf
• Bilgin, Beyza- Selçuk, Mualla. Din Öğretimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 1999.
• Birinci, Ali - Akyıldız, Salih. “Kur’ân-ı Kerîm Öğretimine Yönelik Öz Yeterlik İnancı Ölçeğinin Geliştirilme-si”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/2 (Aralık 2024), 370-386. https://doi.org/10.52637/kiid.1525445
• Coşkun, Eyyub. “İlköğretim Dördüncü ve Beşinci Sınıf Öğretmen ve Öğrencilerinin Yeni Türkçe Dersi Öğre-tim Programıyla İlgili Görüşleri Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 5/2 (Kasım 2005), 421-476.
• Çakmak, Ahmet- Ecer, Münir. "Seçmeli Kur’an-ı Kerim Dersine Yönelik Motivasyon Ölçeğinin (SKKMÖ) Geliştirilmesi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 /2 (Aralık 2020), 679-707. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.737811
• Çiftçi, Harun, Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Derslerinin Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri İle Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Doğan, Soner, Uğurlu -Celal Teyyar, Demir, Ahsen. “4+4+4 Eğitim Sisteminin Okul Paydaşlarına Olumlu ve Olumsuz Etkilerinin Yönetici Görüşlerine Göre İncelenmesi”. Gaziantep UniversityJournal of Soci-alSciences 13/1 (2014), 115-138.
• Dursun, Zehra - Şimşek, Eyüp. “Yenilenmiş Bloom Taksonomisi Kapsamında Ortaokul Seçmeli Kur’an-ı Ke-rim Dersi Kazanımlarının Değerlendirilmesi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 5/2 (Aralık 2022), 380-394. https://doi.org/10.52637/kiid.1162534
• Eryılmaz, Ali - Dereli, Esra. “Derse Katılmama Durumundaki Zaman Yönelimi Ölçeğinin Psikometrik Özel-likleri”. İlköğretim Online 10/3 (Haziran 2011), 1178-1190.
• Günay, İlhami. “İmam Hatip Liselerinde Okutulan Tefsir Dersinin Önemi, Sorunları, Öğretim Metodları ve Bazı Teklifler”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 3/2 (Ekim 2019), 357-383. https://doi.org/10.31121/tader.630478.
• Güvenç, Hülya. “Etkin Katılım Ölçeği Geliştirme ve Uyarlama Çalışması”. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) 1/16 (Nisan 2015), 255-267.
• Güneş, Adem – Altun, Mukadder. “Seçmeli Kur’an Dersleri Üzerine Bir Araştırma”. Uluslararası Sosyal Araş-tırmalar Dergisi 12/67 (2019), 1042-1055. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3792
• Halis Ayhan, Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Hull, M. Jhon, http://www.iarf.net/REBooklet/TableofContents.htm. (Erişim: 04.06.2004)
• Kantar, Harun. İmam Hatip Liselerinde Kur'an-ı Kerim Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme (Sivas Örneği). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Kaymakcan Recep, Aşlamacı İbrahim, Yılmaz, Mustafa. ve Telli, Adnan. Seçmeli Din Eğitimi Dersleri İncele-me ve Değerlendirme Raporu, İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 2013.
• Kotan, İlhami, Ortaöğretimde Bazı Seçmeli Dini Derslere İlişkin Öğrenci Öğretmen ve Yönetici Görüşlerinin İncelenmesi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Korkmaz, Mehmet - Kılıç, Seçil. “Öğretmenlerine Göre Seçmeli Kur’an-ı Kerim Dersinin Sorunları”. Erciyes Akademi 37/3 (Eylül 2023), 881-903. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1313733
• Lin, Nan (1976). Foundations of Social Research. USA: Mc Graw-Hill.
• MEB. Ortaokul-İmam Hatip Ortaokulu Kur’an-ı Kerim Dersi (5-8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara, 2012.
• MEB, DOGM, Öğretim Programları Başlıklı Resmi Yazı. Tarih: 26.03.2013, Sayı: 321536.
• MEB. (2012a) 12 Yıl Zorunlu Eğitim Sorular – Cevaplar. Ankara.
• MEB. (2012b). Seçmeli Dersler Hakkında Genelge. Tebliğler Dergisi.
• Meydan, Hasan, Din, “Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinin Öğrenci Görüşleri Doğrultusunda Değer-lendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40, (Aralık 2013), 219-250.
• Meydan, Hasan. “Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinde Karşılaşılan Problemler (Öğretmen Gö-rüşlerine Dayalı Nitel Bir Araştırma)”. International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHis-tory of Turkıshor Turkıc 10/3 (2015), 673-694. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7583.
• Sünter, Emel, “Ortaöğretimde Okutulan Seçmeli Din Eğitimi Dersleri Öğretim Programına İlişkin Öğretmen Görüşleri: Bir Durum Çalışması”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 17/2 (Ha-ziran 2017), 902-913. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2017.17.30227-326605
• Sönmez, Veysel, Öğretim İlke Yöntemleri. Ankara: Anı yayıncılık, 7. Baskı, 2014.
• Öcal, Mustafa. “İlahiyat Fakültelerinin Tarihçesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Ocak 1986).
• Öz, Ayhan. “Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Gelişiminde Hizmet İçi Eğitimin Yeri (İstanbul Örneği)”. Değerler Eğitimi Dergisi 12/28 (Aralık 2014), 121-168.
• Resmi Gazete, İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (2012/6287).
• Tan –Şişman, Gülçin. “Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitiminde Program Geliştirme Bilgisinin Kazandırılması”. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi 11/1 (2021), 355-400. doi: 10.14527/pegegog.2021.010
• Taymaz, Haydar. Hizmet İçi Eğitim (Kavramlar, İlkeler, Yöntemler). Ankara: Pegem Yayınları, 1992.
• Turgut, Mustafa. Ortaokullarda Din, Ahlak ve Değerler Alanındaki Seçmeli Derslerin Yönetici, Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri Bağlamında İncelenmesi (Antalya İli Örneği). Antalya: Akdeniz Üniversite-si, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yazıbaşı, Muhammet Ali, “Ortaöğretim Öğrencilerinin Gözünden Seçmeli Din Dersleri: Kırıkkale Örneği”, Dini Araştırmalar Dergisi 21/53 (2018), 149-168.
• Yıldırım, Ali- Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri Güncelleştirilmiş Geliştirilmiş 5. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Yüksel, Yakup. “İmam Hatip Liselerinde Kur’an Eğitimi Üzerine Bir Araştırma (Tekirdağ Örneği)”. Namık Ke mal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (Haziran 2016), 9-29.