Hicret Edenlerle Hicret Etmeyenlere Karşı Kur’ân’ın Tavrı

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 124 - 137, 31.05.2022

Şeyma Gündüz

Öz

Allah’ın dinini yaşamak, yaymak ve yüceltmek için ilk nesil Müslümanların kendi yurtlarını terk edip başka yerlere göç etmelerinin adı olan hicret, İslam’da son derece önemli bir olaydır.
Müslümanın inancı uğruna öz yurdunu, malını terk etmesinin kolay olmaması işin olayın önemini arttırmaktadır. Peygamberlik tarihinde de var olan bir olgudur. Birçok peygamber Allah’ın emriyle farklı beldelere hicret etmişlerdir. Hz. Muhammed (s.a.v.) de hicret emrini alan peygamberlerden biridir. Bu emir inanların maddi manevi sıkıntıda oldukları bir zamanda gelmiştir. Müslümanların Tevhit inancına olan bağlılıkları müşriklerin öfkesine ve kinine neden olmuş; Müslümanlara her türlü işkence ve zulmü reva görmüşlerdir. Sıkıntıların çekilmez bir hal aldığı dönem de ilk olarak Habeşistan’a hicret emri gelmiştir. Habeşistan’ın Mekke’ye olan uzaklığı ve din merkezi olma özelliğini taşımamasından dolayı oraya hicret
devamlı olmamıştır. Yapılan zulmün ve işkencelerin devam etmesi ikinci ve büyük hicrete sebep olmuştur. Orası da Medine şehri idi. Hicret emri gelince gizliden gizliye Medine yolunu tutanlar olduğu gibi hicret etmeyenler de mevcut idi. Hâlbuki hicret Müslümanlar için bir kurtuluş yolu ve İslam davasının yayılması ve yer bulması için hicret bir dönüm noktasıydı.
İslam davasının fazla engelle karşılaşmadan birçok kimseye ulaştırılması için bir milattı. Hicret, dinin rahatça yaşamanın, Müslümanım demenin adıydı; Küfür diyarını terk etmekti.
İslam davasının sancağını yükseltmek adına büyük bir adım olan hicreti, hicret edenleri
anlama ve anlamlandırma adına Kur’ân-ı Kerîm’de geçen ayetlere bakmak en güzel metottur.
Hicret edenler ile hicret etmeyenlerin durumunu bize en iyi Kur’ân-ı Kerîm açıklar ve aktarır. Biz de çalışmamızda gerek modern gerek klasik kaynaklara ulaşarak ayetlerle ilgili yorumlara varsa ayetlerin iniş sebeplerine yer verdik. Öncesin de ise konuyu bütünüyle kavrama açısından hicret kavramını etimolojik tahliline, sözlük ve terim anlamlarına yer verdikten sonra kısaca peygamberlik tarihindeki hicrete kısaca değindik. Hz. Peygamber döneminde yaşanmış olan hicret olayını genel çerçevede asli kaynaklara ulaşarak sunmaya çalıştık. Kur’ân-ı Kerîm’ de hicret edenlerin durumunu, faziletini anlatan birçok ayet mevcuttur. Bu ayetler muhtelif sûrelerde yer almıştır. Bu ayetlerin biri hariç kalan hepsi Medine’ye hicret
edenlerle ve onlara yardım eden Medine halkı ilgilidir. Nahl sûresinin yüz onuncu ayetinin Medine’ye hicret edenlerin kast edildiği söylenmiş olsa da Habeşistan’a hicret edenlerle ilgili
olduğuna dair bir görüşte mevcuttur. Kur’ân-ı Kerîm’in hicret konusunda değindiği önemli bir hususta muhacirlerin Ensar ile olan kardeşliği ve birbirlerine olan fedakârlıklardır. Ensar, Allah’ın kalplerine koymuş olduğu sevgi ve merhametle muhacirlere kanat gererek onları kendi nefislerine tercih etmişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm’de, hicret ile ilgili ayetlere genel çerçevede baktığımızda hicret etmeyenin yerinin cehennem olduğuna dair bir ayet mevcutken geçte olsa hicret eden kişinin Allah’ın affedip bağışlayacağına dair ayet vardır. Mazeretlerinden ötürü hicret edemeyenlerin de affedilip bağışlanacağına dair ayet vardır. Kur’ân-ı Kerîm’de ki ayetlerde hicret edenlerin amellerinin zayi olmayacağı, günahlarının örtüleceğine ve cennete gireceklerine dair birçok ayet vardır. Bu izahlar, mükerrer bir şekilde Kur’ân-ı Kerîm yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Hicret, Kur’ân’da Hicret, Muhacir, Ensar

The Attitude Of The Qur'an Towards Those Who do Hıjrah And Those Who Did Not

Öz

Kaynakça

• Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretu’n-Nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Mustafa Saka İbrahim el-Ebyârî Abdulhafız Şalâbî. Matba’atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1475.
• Adem Apak, “Habeşistan Hicreti Üzerine Mülahazalar” Siyer Araştırmaları Dergisi/2, (Temmuz- Aralık 2017) 27-44.
• Ahmed İbn Acibe el-Hasenî es-Şazeli. Bahru’l-Medid fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Ahmed Abdullah Kuraşi Raslan. Kahire: Dr.Hasan Abbas Zeki, 1419.
• Aydın, Mustafa, Özel Bir Göç Biçimi Olarak Hicret, Sosyoloji Divanı, 2015, cilt: III, sayı: 6, 103- 114.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. çev. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• Çakan, İsmail Lütfi, Solmaz. Mehmed. Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Peygamberler ve Tevhîd Mücâdelesi. İstanbul: Altınoluk, 1994.
• Doğru, Yaşar. Kur’ân-ı Kerîm’de Hicret, (Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020) https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12452/7097/10343381.pdf?sequence=1&isAllowed=n
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Musnedi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Muessesetu’r-Risâle, 2001.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr. thk. Muhammed Ali Ömer. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2001.
• Ebû Bekr Muhammed b. Uzeyr el-Uzeyzî es-Sicistânî. Garîbu’l-Kurʾân. thk. Muhammed Edib el-Vahidi Camran. Suriye: Dâr’u Kuteybe, 1995.
• Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmulî Taberî. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân.thk. Mahmud Muhammed Şakir. Mekke: Dâru’t-Terbiye ve’t-Turâs, ts.
• Ebû Muhammed İzzuddîn Abdulazîz b. Abdisselâm b. Ebi’l-Kāsım es-Sulemî ed-Dımaşkī. Tefsîru’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. İbrahim Vehbi. Beyrȗt: Dâr ibn Hazm, 1996.
• Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-Nesefî. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakāʾiku’t-Teʾvîl. thk. Yusuf Ali Budeyvi. Beyrȗt: Dâru’l-Kelam’il-Tayyib, 1998.
• Ebu’l-Ferec İbnu’l-Cevzî. Zâdu’l-Mesîr fî ’İlmi’t-Tefsîr. Beyrȗt: Mektebi’l-İslâmiyye, 1987.
• Ebu’s-Senâ Şihâbuddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî el-Âlûsî. Rûhu’l-Meʿânî fî Tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm ve’s-Sebʿi’l-Mesân. thk. Ali Abdulbari Atiyye. Beyrȗt: Dâru’l Kutub’il İlmiyye, 1410.
• Es-Sâbûnî, Muıhammed Ali. Safvetu’t-Tefâsîr. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu’cem-u Mekâyîsi’l-Luğa. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrȗt: Daru’l-Cil, ts.
• Heyet. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 4 Cilt. Ankara: DİBY, 2012.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib el-Endelüsî. el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-
• Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. Abdusselam Abduşşafi Muhammed. Beyrȗt: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kuraşî ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk.
• Sâmî b. Muhammed es-Selâme. Dâru’t-Taybe li’Neşr ve’l Tevzi’, 1999.
• İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kurʾân. thk. Safvân Adnan Dâvûdî. Beyrȗt: Dâru’ş-Şâmiyye, 1991.
• İsmail Hakkı Bursevî. Rûhu’l-Beyân. Beyrȗt: Dâru’l-Fikr, 1127.
• Mevdudî,Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l Kur’an. çev. Kurul. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretu İbn İshak ve es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Suhayl Zâkkâr. Beyrȗt: Dâru’l-Fikr, 1978.
• Muhammed et-Tâhir b. Muhammed İbn Âşûr. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• Muhammed İbn Ahmed el-Kurtubî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mırsrıyye, 1964.
• Mukātil b. Süleymân. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehhate. Beyrȗt: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423.
• Mustafa Asım Köksal. İslam Tarihi. İstanbul: Işık Yayınları, 2008.
• Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Muhammed el-Beyzâvî. Envâru’t-Tenzîl ve Esrârut-Teʾvîl. thk. Muhammed Abdrurrahman Maraşlı. Beyrȗt: Dâru İhyâi’t-Turâs’il-Arabiyye, 1418.
• Önkal, Ahmet. “Hicret”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 17./458-462. İstanbul: DİBY, 1998.
• Seyyid Kutub. Fi zilâli’l-Kur’ân. Beyrȗt: Dâru’l Şaruk, 1972.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Tefsîru’l Hatîb eş-Şirbînî. Beyrȗt: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1971.
• Uberman, Matan- Shay, Shaul “Hijrah According to the Islamic State: An Analysis of Dabiq” JSTOR, (Eylül 2016) 16-20.
• Vehbe ez-Zuhaylî. et-Tefsîru’l-Munîr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekavîl fi Vucûhi’t-Te’vîl (Tefsiru’l-Keşşâf). Beyrȗt: Dâru’l Marife, 2009.