Şâzz Kırâatlerin Mahiyeti Ve Çeşitleri

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 17 - 37, 30.05.2023

Yusuf Ziya Kurtuluş

Öz

“Yedi Harf” ruhsatıyla birlikte Hz. Peygamber’in hayatında başlayan kırâat farklılıkları gerçeği, ciddi kırılmalar geçirmekle birlikte yüz yıllar boyunca bu alanda emek veren herkesi meşgul eden bir unsur olmuştur. Bu süreç içerisinde kırâatler kritik müdahalelere maruz kalmıştır. Kırâat tarihi açısından en büyük müdahale şüphesiz ki kırâatleri tasnif hareketi olmuştur. Bu müdahaleler sonucunda iki farklı kategori ortaya çıkmıştır. Sahih ve şâzz kategorisi. Çalışma-nın temelini oluşturan şâzz kavramı Kırâat İlmi içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Kırâat farklılıklarının ortaya çıkışı ile paralellik arz eden bu konu, kırâatlerin sıhhati nokta-sında sahih ve şâzz kategorisi içerisinde değerlendirilmektedir. Bu çalışma özel olarak şâzz kırâatlerin mahiyetini odak noktasına alıp ortaya çıkışını, çeşitlerini ve bu alanda şâzz kırâat imamı olarak isim yapan şahsiyetleri konu edinmektedir. Çalışmada şâzz kırâatlerin, kırâat olarak kabul edilip edilmeyeceği veya fıkıhta delil olarak kullanılıp kullanılamayacağına cevap aranmıştır. Çalışma sadece şâzz kavramı etrafında efradını cami, ağyarını mâni olacak şekilde sınırlı tutulmuştur. Bu amaçla şâzz kırâatler için yapılan farklı tasnifleri bir araya getirmek, şâzz olarak nitelendirilen şâzz kırâat ayrımlarına yer verilerek konunun daha iyi anlaşılması sağlanacaktır. Bu çalışmanın bir hedefi de budur. Ayrıca çalışmada, tarihsel yöntem kullanıla-rak şâzz kavramının ilk ne zaman kullanılmaya başladığı ve son evreye kadar geçirmiş olduğu süreç bu yöntemle tahlil edilerek ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Âhâd, Zayıf, Şâzz Kırâat, Şâzz Kırâat İmamları

The Nature And Types Of Shâzz Qırâ’ats

Öz

Kaynakça

• Acar, Mehmet Maşuk. “Kıraatlerin Sınırlandırılmasının Şâz Kıraatler Üzerindeki Etkisi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 9/1 (10 Ocak 2023), 322-343. https://doi.org/10.5281/zenodo.7513491
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ - ʿÂdil Murşid v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾesse-setu’r-Risâle, 1421/2001.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Muhaysın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/209-210. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Mücâhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/214-215. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Şenebûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/376-377. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Atik, M. Kemal. Câmiu’l-beyân fi’l-Kırâati’s-Seb’i’l Meşhûra ve Kırâat İlmi Yönünden Tah-lili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1982.
• Bâzemûl, Muhammed b Ömer b Salim. el-Kıraa Ve Eseruha Fi’t-Tefsir Ve’l-Ahkâm. : Dârü’l-Hicre, ts.
• Birışık, Abdulhamit. “Hasan-ı Basrî (Tefsir İlmindeki Yeri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/301-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Birışık, Abdulhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buḫârî el-. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dı b el-Bug a . 7 Cilt. Dımaşk: Da ru I bn Kes̱îr; Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Cemâleddîn b. Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Yûsuf b. Aḥmed b. ʿAbdullâh İbn Yûsuf، Cemâleddîn İbn Hişâm. Metnu Ḳaṭru’n-Nedâ ve Bellu’ṣ-Ṣadâ. b.y.: y.y., ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî el-. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhanmmed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1992.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ya-yınları, 2012.
• Çakici, İrfan. “İlk Dört Asırda Şâz Kıraatlere Yöneltilen Eleştiriler Üzerine Bir İnceleme”. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi 4/7 (30 Nisan 2021), 266-287.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân ilimleri ve Kur’ân-ı Kerim tarihi. İstanbul : Dergah Yayınları, 2021.
• Dağ, Mehmet. -İhticac bağlamında- geleneksel kıraat algısına eleştirel bir yaklaşım. An-kara: Türkiye Diyanet Vakfı İstanbul : İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2022.
• Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminde Şâzz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”. Marife: Bilimsel Birikim (Marife: Dini Araştırmalar Dergisi) VII/2 (2007), 57-110.
• Dânî, Ebû ʿAmr ʿOs̱mân b. Saʿîd ed-. et-Teysîr fi’l-Ḳırâʾâti’s-Sebʿ. thk. Ḫalef Maḥmûd Sâlim. Hâil: y.y., 1436/2015.
• Demircigil, Bayram. Hasan-ı Basri kıraati ve Kur’an tefsirine katkısı. İstanbul : İFAV (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı), 2021.
• Demircigil, Bayram. “Hasan-ı Basrî Kıraatinin Fıkhî Hükümlerle İlişkisi”. Akademik Ba-kış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 63 (31 Ekim 2017), 173-189.
• DİA. “Hasan-ı Basrî (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/293. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ebû Muḥammed el-Vâsiṭî, ʿAbdullâh b. ʿAbdilmuʾmin b. el-Vecîh b. ʿAbdullâh b. ʿAlî b. el-Mubârek. el-Kenz fi’l-Ḳırâʾâti’l-ʿAşr. thk. Ḫa lid el-Meşheda nı . 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’s̱-S̱eḳâfeti’d-Dînîyye, 1425/2004.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kıraat Eğitiminde Şâz Kıraatler ve Yûsuf Efendizâde’nin Ko-nuya Dair Tepkisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/1 (30 Haziran 2019), 67-81. https://doi.org/10.33420/marife.553572
• Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥmân el-Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî el-. Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Havuz, Hasan Hüseyin. “Teysîr/Şâtıbiyye ve Tayyibe Tarikleri Çerçevesinde İbn Mücâhid’in Kitâbü’s-Sebʿa Adlı Eserindeki Tariklerin Farklılığı Meselesi -Âsım Kıraati Özelinde Bir Değerlendirme-”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/2 (30 Aralık 2022), 519-549. https://doi.org/10.51447/uluifd.1126632
• İbn Cinnî, Ebû’l-Fetḥ ʿOs̱mân b. Cinnî el-Mevṣılî el-Bağdâdî. el-Muḥteseb fî Tebyîni Vucûhi Şevâẕi’l-Ḳırâʾât ve’l-Îḍâḥi ʿanhâ. 2 Cilt. b.y.: Vezâratu’l-Evḳâf, 1420/1999.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr ʿAbdullâh b. Suleymân b. el-Eşʿas̱ el-Ezdî es-Sicistânî. Kitâbu’l-Meṣâḥif. thk. Muḥammed b. ʿAbduh. Kahire: y.y., 1423/2002.
• İbn Ḫâleveyh, Ebû ʿAbdullâh el-Ḥuseyn b. Aḥmed b. Ḫâleveyh. el-Ḥuccetu fi’l-Ḳırâʾâti’s-Sebʿa. thk. ʿAbdu’l-ʿÂl Sâlim Mekrem. Beyrut: y.y., 1401.
• İbn Ḫâleveyh, Ebû ʿAbdullâh el-Ḥuseyn b. Aḥmed b. Ḫâleveyh. İʿrâbu’l-ḳırâʾâti’s-sebʿa ve ʿilelihâ. thk. Abdurraḥman b. Suleyman el-ʿUs̱eymîn. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫâncî, 1413/1992.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ru-veyfiʿî. Lisân’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Mucâhid, Aḥmed b. Mûsâ b. el-ʿAbbâs et-Temîmî Ebû Bekir el-Bağdâdî. Kitâbu’s-Sebʿa fi’l-Ḳırâʾât. thk. Şevḳî Ḍayf. Mısır: y.y., 1400.
• İbn ʿAṭiyye, Ebû Muḥammed ʿAbdulḥaḳ b. Ğâlib b. ʿAbdirrahman b. Temmâm el-En-delûsî. el-Muḥarreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. thk. ʿAbdusselâm ʿAbduşşâfî Muḥammed. Beyrut: y.y., 1422.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. en-Neşr fi’l-Ḳırâʾâti’l-ʿAşr. 2 Cilt. b.y.: y.y., ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. Ğâyetu’n-Nihâye fî Ṭabaḳâti’l-Ḳurrâʾ. 3 Cilt. Bergstraesser: Mektebetu İbn Teymiyye, 1351/1932.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muḥammed. Muncidu’l-Muḳriʾîn ve Murşidu’ṭ-Ṭâlibîn. b.y.: y.y., 1420/1999.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. 1 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• I şeri , Yunus. “Sıhhat Açısından Kıraat Çeşitlerinin Kavramsal Anlamda Değerlendiril-mesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (15 Aralık 2022), 471-489. https://doi.org/10.18505/cuid.1073516
• Kâdî, Abdulfettah el-. el-Kırââtü’ş-Şâzze ve Tevcîhuhâ min Lügatil’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1401.
• Karaçam, İsmail. Kur’an Tilavetinin Esasları. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Vakfı, 2018.
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî el-. el-Câmiʿ li-Âḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed el-Berdûnî-İbrahim İṭfeyyiş. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1384/1964.
• Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Mertoğlu, M. Suat. “Yezîdî, Yahyâ b. Mübârek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/524-525. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Öğmüş, Harun. “Resm-i Mushaf Bağlamında Kur’an ve Kıraat Ayrımı (Harekenin Tekâmülüne Kadarki Süreç Çerçevesinde Bir Değerlendirme)”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/39 (22 Ağustos 2015), 9-28.
• Önder, Muharrem. “Şâz Kıraatlar ve İslâm Hukuku Açısından Değeri”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 163-194.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an Kıraatlerinin Tarihsel Serencamına Genel Bir Bakış”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003), 201-224.
• Paluvî, Hâmid b Abdülfettâh el-. Zübdetü’l-irfan fi vücuhi’l-Kur’an. thk. Halil İbrahim Üren. İstanbul: Hacıveysizade İlim ve Kültür Vakfı, 2020.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn er-. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Bey-rut: Dâru İḥya i’t-Tura s̱i’l-ʿArabî, 1420.
• S̱aʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed b. I bra hı m es̱-. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Heyet. 33 Cilt. Cidde: y.y., 1436/2015.
• Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. el-İtḳân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebû’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: el-Heyʾetu’l-Mıṣriy-yeti’l-ʿAmme li’l Kuttâb, 1394/1974.
• Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b Cerir b Yezid - Türki, Abdullah b. Abdülmuhsin et-. Câmiü’l-Beyân an Te’vili Ayi’l-Kur’an. 24 Cilt. Daru Hicr: y.y., 2001.
• Temel, Nihat. Kıraat ve tecvid ıstılahları. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Vakfı (İFAV), 1997.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sunenu’t-Tirmiẕî. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir - Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Muṣṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1395/1975.
• Uğur, Mücteba. “A‘meş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/54. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayın-ları, 2005.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr ez-. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1407.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ’ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1943.
• Zerkeşî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî ez-. el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. 4 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿAra-biyye, 1376/1957.