Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin Te'vîl'âtü'l-Kur'ân Adlı Tefsiri'nde Vahdet-i Vücûda Delâlet Eden Âyetler Hakkında

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 53 - 70, 30.05.2023

Zehra Özdemir

Öz

Vahdet-i vücûd, İlâhiyat alanının en zor konularından birisidir. Tarih boyunca pek çok araştırmacı ve din âlimi tarafından anlaşılmaya çalışılmıştır. Vahdet-i vücûd diğer adıyla “Tevhîd” ilmi havas ilimlerden değerlendirilebilir. Çünkü her kesimin anlayabileceği, kavrayabileceği ve çalışabileceği yahut ilgi alanına giren bir ilim/konu değildir. Bu çalışmada esas itibariyle vahdet-i vücût denilince akla gelebilecek ilk isim olan Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) en önemli temsilcilerinden Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin (ö. 736/1335) Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde vahdet-i vücûdu ispat için kullandığı âyetler tespit edilmiş, akabinde tespit edilen âyetler kapsamında el-Kâşânî’nin vahdet-i vücûd hakkındaki fikirleri ele alınmıştır. Bu yönüyle çalışmamız tefsir geleneğinde “işârî tefsir” olarak bilinen çalışmalara bir katkı sunmuş olacaktır. Araştırma esnasında “eser içerisindeki âyet tespiti”, “literatür taraması”, “nitelik açısından araştırma”, “nicelik açısından araştırma” ve “kıyaslama tekniği” gibi yöntemler izlenmiştir. Çalışmada bir girişle birlikle Kaşani’nin kısa hayatı ve ilgili eseri hakkında malumat verilmiş, akabinde bu esere göre vücûd nazariyesi, tevhîd kavramı, tevhîdin mertebeleri, ilahî zât, ilahî isimler ve sıfatlar, yaratma, fena vb. vahdet-i vücûdun temel meseleleri incelenmiştir. Tefsir’de otuz kadar âyetin vahdet-i vücûd ile doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilendirildiği tespit edilmiştir. Tespit edilen âyetlerin sayı bakımından Bakara ve İsrâ sûrelerinde diğerlerinden fazla olduğu görülmüştür. el-Kâşânî’nin mezkûr âyetleri vahdet-i vücûdun temel meseleleri arasından varlık nazariyesi, tevhîd ve mertebeleri, İlâhî isimler ve sıfatlar, İlâhî zât, yaratma, fenâ ve kurbiyet bahisleri ile ilişkilendirdiği sonucuna ulaşılabilir. Âyetlerin belli bir oranının İlâhî İsim ve Sıfatlar ile ilgili olduğu tespit edilmiştir. İhlâs sûresi tüm âyetleriyle tevhîdi anlatan tek sûredir ve bu sebeple çalışmada vahdet-i vücûdun temel meseleleri altında değil de müstakil olarak işlenmiştir. el-Kâşânî, konu ile ilgili olarak genel itibariyle şu kanaattedir: Hak’tan başka varlık yoktur, varlık olarak sadece O vardır. Ona göre Yüce Allah, göklerde ve yerde bütün eşya üzerinde var olan şeyler suretinde açığa çıkmıştır. O’nun ulûhiyyeti, en yüce ve en aşağı âleme nispet edilme noktasında eşittir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tasavvuf, el-Kâşânî, Âyet, Vahdet-i Vücûd, Te’vil

About the Verses Indicating Wahdat Al-Wujūd in ʻabd Al-Razzāq Al-Kāshānī's Tafsir Ta'wilat Al-Qur'ān

Öz

Kaynakça

• Alkış, Abdurrahim. Abdürrezzâk Kâşânî ve ‘Şerḥu Fusûsi’l-Hikem’ Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2008.
• Demirci, Mehmet. “Tevhîdden Vahdet-i Vücûda”. Kubbealtı Akademi Mecmûâsı, 1/23-32. 1982.
• Ergül, Necmettin. Kâşânî ve ‘Hakāiku’t-Te’vîl fi Dekāiki’t-Tenzîl’ Adlı Eserinin I. Cildinin (Fatiha-En’am) Tahkîk ve Tahrîci. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Hakk’ın Dâveti Kur’an-ı Kerim Meâli ve Tefsiri. çev. Ömer Çelik. İstanbul: Erkam Yayınları, 2013.
• Kâşânî, Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim b. Ahmed. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Mantık Yayınları, 2015.
• Kâşânî, Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim b. Ahmed. Te’vîlât-ı Kâşânîyye. çev. Ali Rıza Doksanyedi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, 1988.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’ẓ-ẓunûn an esâmiyi’l-kütüp ve’l-fünûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.Basım, 1993.
• Kaya, Mehmet. Kemâlüddin Abdürrezzâk Kâşânî ve Tefsîri Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ın Tefsir Metedolojisi Açısından Tahlîl ve Tanıtımı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kur’ân Yolu Türkçe Meal Tefsir. çev. Hayreddin Karaman – Mustafa Çağrıcı – İbrahim Kâfi Dönmez – Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. çev. Hayreddin Karaman – Ali Özek – İbrahim Kâfi Dönmez – Mustafa Çağrıcı – Sadreddin Gümüş – Ali Turgut. Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâli Kerîm. çev. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Risale Yayınları, 2005.
• Kur’an’ın Anlaşılmasına Doğru Tefsîrî Meal. çev. Ahmet Tekin. İstanbul: Kelâm Yayınları, 2016.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem - Yavuz, Yusuf Şevki. “Mehdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/369-374. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uludağ, Süleyman. “Kâşânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Levh-i Mahfûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/151. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yılmaz, Hasan Kamil. “Cem’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/278-279. İstanbul: TDV Yayınları, 1993