Mehmet Görmez’in İdeolojik Sünnet ve Hadis Tartışmalarına Yaklaşımının Değerlendirilmesi (“Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu” Adlı Eseri Özelinde)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 87 - 101, 30.05.2023

Ahmet Emin Seyhan

Öz

İslâm dünyasında olduğu gibi Türkiye’de de sünnet ve hadise dair tartışmalar devam etmekte, hakikatin küçük bir kısmına bakarak karar veren ama resmin tamamını göremeyen kişi veya gruplar ifrat-tefrit çizgisinde hareket etmekte ve mu’tedil yoldan uzaklaşmaktadır. Müslümanların büyük bir kısmı ise ifrat-tefrit söylemlerinin etkisinde kalmakta ve yanlış kararlar alabilmektedir. Bu itibarla yıllardır sünnet ve hadisin doğru anlaşılması için çaba sarf eden, bu konuda kitaplar telif eden ilim adamlarının çalışmalarında ortaya koyduğu fikirlerden haberdar olmak önem arz eder. Ülkemizde Diyanet İşleri Başkanlığı yapmış, aynı zamanda üniversitede yıllarca hadis dersleri vermiş Mehmet Görmez, Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu adlı eserinde sünnet ve hadis tartışmalarının doğru zeminde yapılmasına katkı sunmak amacıyla önemli tespit ve değerlendirmelerde bulunmuştur. Çünkü Görmez, asırlardır süren bu tartışmaların en önemli sebeplerinden birinin “anlama ve yorumlama konusundaki usûl ve yöntem eksikliği” olduğunu fark etmiş, konuyu doktora tezi olarak çalışmış, bu çalışma 1996 yılında “TDV İslâm Araştırmaları ödülüne” layık görülmüş, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu ismiyle neşredilmiştir. Görmez, sünnet ve hadis tartışmalarının doğru zeminde yapılması için çeyrek asır önce tezinde önerdiği “sünnet ve hadisi anlama yöntemini” tezin devamı niteliğinde olan Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu’nda uygulamış ve kırk iki ilkeden oluşan yeni bir usûl teşebbüsünde bulunmuştur. O, İslâm’ın on dört asırlık deliller sistemini ve deliller hiyerarşisini bozmadan, Kur’ân-sünnet ilişkisini ve akıl-nakil münasebetini kaybetmeden, İslâm’ın küllî kâideleri ışığında, Kur’ân’ın öncülüğünde, risâlet-i Muhammediyye’nin evrensel örnekliği çerçevesinde ve bütüncül bir bakışla meseleye yaklaşılmasını önermiştir. Görmez, Resûlullah’ın evrensel ve çağlar üstü mesajını doğru anlayamayan Müslümanların hiçbir sorunlarını halledemeyeceklerine inanmış, eserini yazmaktaki gayesini ise “bir örneklik olarak Hz. Peygamber’in sünnetini ve bu örnekliği bütün zamanlara taşıyan hadis rivâyetlerini bir bütünlük içinde anlama ve yorumlama çabalarına katkı sunmak” olarak açıklamıştır. Bu makalede Mehmet Görmez’in ideolojik sünnet ve hadis tartışmalarına yaklaşımı, ifrat-tefrit çizgisinde hareket eden kesimlerin temel söylemleri ve onun orta yolda buluşmak için yaptığı tavsiyeler değerlendirilmiştir. Makalenin hacmini zorlamamak amacıyla Görmez’in diğer görüşleri çalışma dışında tutulmuştur. Makalenin amacı, günümüzde de devam eden söz konusu tartışmaların olumsuz etkilerine dikkat çekmek, mu’tedil yolda buluşmak için yapılması gerekenlere işaret etmek, tenkit ahlâkının önemini vurgulamak, yedi yıl Diyanet İşleri Başkan yardımcılığı ve yedi yıl da Diyanet İşleri Başkanlığı yapmış, Müslümanların yaşadıkları coğrafyalara sayısız ziyaretler gerçekleştirerek bilgi, görgü ve tecrübelerini artırmış bir ilim adamının sünnet ve hadisin doğru anlaşılması için yazdığı kitaptaki uyarılarını analiz etmektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Mehmet Görmez, Ehl-i Hadis, Ehl-i Kur’ân.

An Assessment of Mehmet Görmez’s Approach to the Ideological Discussions on Sunnah and Hadith (As Specific to his Work titled “Sunnah and Hadith Knowledge Guide”)

Öz

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah. “Ehl-i Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Birışık, Abdulhamit. “Kur’âniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/428-429. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Erdoğan, Mehmet. Vahiy-Akıl Dengesi Açısından Sünnet. İstanbul: İFAV Yayınları, 2001. Erul, Bünyamin. “Hadislerin Anlaşılması Meselesi (İslâm Geleneğinde Hadisleri Farklı Okuma Biçimleri)”. Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Toplantısı (Tebliğ ve Müzakereler), 02-06 Ekim 2002. 95-114. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisi Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• İbn Asâkîr. Ebû Muhammed. Târihu Dimaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Kitabiyat, 2002.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet, -Eleştirel Bir Yaklaşım-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999. Kılıçer, M. Esat. “Ehl-i re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/520-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Köycü, Erdoğan. “Sahâbenin Model Davranışlarının (İ’tidâl) Oluşumunda Hz. Peygamberin (s.a.s.) Rolü”. Uluslararası İslam ve Model İnsan Sempozyumu Bildiri Kitabı, 26-27 Nisan 2018. 1/396-404. Kahramanmaraş: y.y., 2018.
• Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Polat, Salahattin. Metin Tenkîdi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015. Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/508-512. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özafşar, Mehmet Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı Mihne Olayı ve Haşeviye Olgusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1999.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2021. https://www.umranhareketi.com/sayfa.php?detay=ihtilaf-ahl%C3%A2ki-br-prof.-dr.-mehmet-gormez-47e3 (Erişim tarihi 22.01.2023).