Beyzâvî'nin Tefsirinde “Bunu, şu şekilde okuyanların kıraati de destekler.” İfadesi Bağlamında Tilavet Fenomeni

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 78 - 87, 30.11.2023

Murat Kayacan

Öz

Kıraat ilmi, Kuran'daki farklı okuyuşları ve bunların nasıl yorumlanması gerektiğini incelemektedir. Bu farklı okuyuşlar, Kuran'ın farklı ağız ve lehçelerde okunma sına ve farklı vurgu
ve telaffuz şekillerine sahip olmasıyla ilişkilidir. Bu makale kıraat konusunu, tefsirin yanında Eş ʿ ar î kelam ı ve Şâ fi î f ı kh ı nda da m ü mtaz bir yere sahip olan Nâsırüddîn Ebû Saîd el Beyzâvî’nin ö . 685/1286) Envârü’t tenzîl ve esrârü’t te’vîl adlı eseri bağlamında ele alacaktır. Söz konusu tefsir, bir îcaz (ihtisar) hârikası ve Beyzâvî'nin tefsircilik yeteneğini en iyi gösteren kaynak olarak
kabul edilir. Bu eserde Beyzâvî önceki önemli tefsir kitaplarını başarılı bir şekilde öz etlemiş ve kendi yorumlarını sunmuştur. Ayrıca, ayetlerin yorumlarına ek olarak, dilbilgisi kurallarına dayalı açıklamalarıyla da büyük bir tefsir bilgisi sergilemiştir. Bu eserde kıraat konusu epeyce bir yer tutmaktadır. Bu nedenle eserde kıraatlerin birb irlerini destekleyici rolü, eserde altı defa geçen
“Bunu … şeklinde okuyanın okuyuşu da destekler. ويؤيده قراءة من قرأ )” ifadesi ile sınırlı olarak ele alınacaktır. Bu araştırma, Beyzâvî'nin tefsirindeki kıraatin yeri konusunda literatürdeki belirgin boşl uğun doldurulmasına mikro düzeyde bir inceleme ile katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu konunun daha önce özellikle de söz konusu ifade bağlamında ele alınmamış olması, araştırmanın özgünlüğünün kanıtı olarak görülebilir. Her ne kadar metnin daha geniş tasarım ını ve amacını göz ardı edebileceği için her zaman risk taşıdığı söylense de araştırma sırasında metinlerarasılık yöntemi kullanılmıştır. Zira bu yöntem, daha kapsamlı bir perspektif sunmak için gayet işlevseldir. Ek olarak metinler arasındaki ilişkileri, etkileşimleri ve referansları incelemek, farklı metinler arasındaki benzerlikleri, alıntıları, göndermeleri ve temasları analiz etmeye yardımcı olmaktadır. Bu makalede ayrıca Beyzâvî'nin tefsirinde kıraatin rolü, onun kıraat literatürünü tefsir alanında ne şekilde kullandığı, onun dikkat çektiği kıraat farklılıkları konusunda diğer tefsirlerde ve kıraat konulu eserlerdeki tercihler ve açıklamalar ele alınarak tefsir ve kıraat literatürüne katkıda bulunulmuştur. Elde edilen bulgulara göre, " ويؤيده قراءة من قرأ " ifadesini kullanan Beyzâvî, kıraate odaklanırken kıraatin sahibini belirtme konusuna daha az yoğunlaşmaktadır. Kıraatler hakkında bilgi verirken bu tür belirsiz ifadeler kullanmak sadece ona özgü değildir ve diğer alimlerin eserlerinde de bu tür ifadel er bulunur. Farklı kıraatlerin aynı anlamları destekleme rolünü vurgulamak için Beyzâvî, söz konusu ifadeyi Medine’de inen bir surede üç kez (al Baqara) ve Mekke’de inen farklı surelerde (Yūnus, al Ra ʻ d ve al Kahf) üç kez kullan ı r. Di ğ er tefsir bilginleri ile kar şı la ş t ı r ı larak, gelecek ara ş t ı rmalarda Beyzâvî'nin bazı kıraat imamlarının kıraatlerini özellikle belirleyip belirlemediği ve bu kıraatler arasında tercihlerde bulunup bulunmadığı araştırabilir. Ayrıca, Beyzâvî''nin tefsirinde anlamı etkileyen veya etkilemeyen kıraatlerin yeri de incelenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Kur’an, Beyzâvî, Envârü’t tenzîl.

The Phenomenon of Recitation in Bayḍāwī’s Tafsir in the Context of the Expression “And it is supported by the recitation of those who recited.”

Öz

Kaynakça

• Alūsī, Abū al Thanāʾ Shihāb al Dīn . Rū ḥ al maʻānī fī tafsīr al Qurʼān al ʻa ẓ īm wa al sabʻ al mathānī . critical ed. ʻAlī ʻAbd al Bārī ʻA ṭ īyah. 16 Volume. Beirut: Dār al Kutub al ʻIlmīyah, 1415/1994.
• Baghawī, al Ḥ usayn ibn Masʻūd . Maʻālim al tanzīl fī tafsīr al Qurʼān . critical ed. ʻAbd al Razzāq al Mahdī. 5 Volume. Beirut: Dār I ḥ yāʼ al Turāth al ʻArabī, 1420.
• Bayḍāwī, Nā ṣ īr al Dīn . Anwār al tanzīl wa asrār al taʼwīl . critical ed. Mu ḥ ammad ʻAbd al Ra ḥ mān al Marʻashlī. 5 Volume. Beirut: Dār I ḥ yāʼ al Turāth al ʻArabī, 14 18. Calverley, Edwin Elliott James W. Pollock (eds.). Nature Mand and God in Medieval Islam . 2 Volume. Leiden: Brill, 2002.
• ʻIzzat, Darwazah Mu ḥ ammad. al Tafsīr al ḥ adīth . 10 Volume. Cairo: Dār I ḥ yāʼ al Kutub al ʻArabīyah, 1383.
• Ibn al Jawzī, Abū al Fara j. Zād al masīr fī ʻilm al tafsīr . critical ed. ʻAbd al Razzāq al Mahdī. 4 Volume. Beirut: Dār al Kitāb al ʻArabī, 1422/2001.
• Ibn ʻĀshūr, Muḥammad al Ṭ āhir. al Ta ḥ rīr wa al tanwīr . 30 Volume. Tūnis: al Dār al Tūnisīyah li al Nashr, 1984.
• Ibn Kathīr, Abū al Fidāʼ. Tafsīr al Qurʼān al ʻa ẓ īm . critical ed. Sāmī ibn Mu ḥ ammad Salāmah. 8 Volume. Saudi Arabia: Dār Ṭ aybah lil Nashr wa al Tawzīʻ, 1420 1999.
• Ibn Zanajalah, ʻAbd al Ra ḥ mān ibn Mu ḥ ammad, Abū Zurʻah. Ḥ ujjat al qirāʼāt . critical ed. Saʻīd al Afghānī. Beiru t: Dār al Risālah, n.d.
• Ibrahim, Lutpi. ‘al Bay ḍ āwī’s Life and Works’. Islamic Studies 18/4 (1979), 311 321.
• Kātib Jalabī, Muṣṭ afá ibn ʻAbd Allāh. Kashf al Ẓ unūn ʻan Asāmī al Kutub wa al Funūn . 6 Volume.Baghdād: Maktabat al Muthanná, 1941.
• Khaṭīb, ʻAbd al Karīm Yūnus . al Tafsīr al Qurʼānī li al Qurʼān . 16 Volume. Cairo: Dar al Fikr alʻ Arabī, n.d.
• Kiraz, Celil. ‘Saçaklızâde Mehmed Efendi’nin Beyzâvî’ye Yönelik Eleştirileri’. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2006), 319 367.
• Lane, Andrew J. ‘You Can’t Tell a Book by Its Author: A Study of Muʿtazilite Theology in al Zamakhsharī’s (d. 538/1144) Kashshāf’. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 75/1 (2012), 47 86.
• Maḥallī, Jalāl al Dīn Mu ḥ ammad ibn A ḥ mad al Suyū ṭ ī, Jalāl al Dīn ʻAbd al Ra ḥ mān ibn Abī Bakr . Tafsīr al Jalālayn . Cairo: Dār al Ḥ adīth, n.d.
• Nasafī, Abū al Barakāt ʻAbd Allāh ibn A ḥ mad ibn Ma ḥ mūd Ḥ āfi ẓ al Dīn . Madārik al tanzīl wa ḥ aqāʼiq al taʼwīl . critical ed. Yūsuf ʻAlī Badawī. 3 Volume. Be irut: Dār al Kalim al Ṭ ayyib, 1419/1998.
• Nīsābūrī, Niẓām al Dīn al Ḥ asan ibn Mu ḥ ammad ibn Ḥ usayn al Qummī . Gharāʼib al Qurʼān waraghāʼib al furqān . critical ed. Zakarīyā ʻUmayrāt. 6 Volume. Beirut: Dār al Kutub al ʻIlmīyah, 1416.
• Qannawjī, Ṣ iddīq Khān . Fat ḥ u al bayān fī maqā ṣ id al Qurʼān . 15 Volume. Beyrut: al Maktabatu al ʻ A ṣ rīyah li al Ṭ abāʻah wa al Nashr, 1412/1992.
• Qurṭ ubī, Abū ʿAbdallāh Mu ḥ ammad b. A ḥ mad . al Jami ʻ li ahkam al Qurʾān . critical ed. A ḥ mad al Baraddūnī Ibrāhīm A ṭṭ afayyish. 20 Volume. Cairo: Dar al Kutub al Mi ṣ rīyah, 2nd Ed., 1384/1964.
• Rāzī, Fakhr al Dīn . Mafatih al ghayb . 32 Volume. Beirut: Daru Ihyai al Turas al Arabi, 3rd Ed., 1420/1999.
• Saleh, Walid A. ‘The Gloss as Intellectual History: The Ḥ āshiyahs on al Kashshāf’. Oriens 41/3/ 4 (2013), 217 259.
• Shāṭibī, Abū Mu ḥ ammad . Ḥ irz al amānī wa wajh al tahānī fī al qirāʼāt al sabʻ . critical ed. Mu ḥ ammad Tamīm al Zuʻbī. Damascus: Dār al Ghawthānī li al Dirāsāt al Qur’āniyyah, 1426/2005.
• Suyūṭī, ʻAbd al Ra ḥ mān ibn Abī Bakr, Jalāl al Dīn . Bu ghyat al wuʻāh fī ṭ abaqāt al lughawīyīn wa al nu ḥḥ āh . critical ed. Mu ḥ ammad Abū al Fa ḍ l Ibrāhīm. 2 Volume. Lebanon: al Maktabah al ʻ A ṣ rīyah, no date.
• Suyūṭī, ʻAbd al Ra ḥ mān ibn Abī Bakr, Jalāl al Dīn . Nawāhid al abkār wa shawārid al afkār . 3 Volume. Saudi Arabia: Jāmiʻat Umm al Qurá Kullīyat al Daʻwah wa U ṣ ūl al Dīn, 1424/2005.
• Ṭabarī, Mu ḥ ammad ibn Jarīr . Jāmiʻ al bayān fī tafsīr al Qurʼān . critical ed. ʻAbd Allāh ibn ʻAbd al Mu ḥ sin al Turkī. 26 Volume. Beirut: Dār Hijr lil Ṭ ibāʻah wa al Nashr wa al Tawzīʻ wa al ʼİʻlān, 1422/2001.
• ʻUlaymī, Mujīr al Dīn ibn Mu ḥ ammad. Fat ḥ al Ra ḥ mān fī tafsīr al Qurʼān . critical ed. Nūr al Dīn Ṭ ālib. 7 Volume. Beirut: Dār al Nawādir, 1430/2009.
• Witherington, Ben. Torah Old and New Exegesis, Intertextuality, and Hermeneutics . Minneapolis: Fortress Press, 2018.
• Zamakhsharī, Abū al Qāsim Mahmūd ibn ‛Umar . al Kashshāf ʿan ḥ aqāʾiq gavamid at tanzīl wa uyun al aqawil fî vucûhi’t ta’wil . 4 Volume. Beirut: Dār al Kitab al ʻArabī, 3rd Ed., 1407/1986.
• Zuḥaylī, Wahbah ibn Mu ṣṭ afá . al Taf sīr al munīr fī al ʻaqīdah wa al sharīʻah wa al manhaj . 30 Volume. Dimashq: Dār al Fikr al Muʻā ṣ ir, 2nd Ed., 1418/1997.
• Zurqāni, Muḥ ammad ʻAbd al ʻA ẓ īm . Manāhil al ʻIrfān fī ʻulūm al Qurʼān . 2 Volume. Cairo: Ma ṭ baʻat ʻĪsá al Bābī al Ḥ alabī wa Shurakāh, 3rd Ed., n.d.