Mütercim Âsım Efendinin Kâmûsu’l-Muhît İsimli Sözlüğündeki Kıraat ve Tefsir Kavramlarına Genel Bir Bakış

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 103 - 116, 31.12.2024

Hatice Gök

Öz

Kıraat ilminin konusu Kur’an’ın tilavetidir. Amacı ise; Allah’ın kelâmı olan Kur’an’ın hatalardan uzak tutularak okunmasıdır. Amacı Kur’an’daki kapalı manaları izah ederek onun manalarının anlaşılmasını sağlamak olan tefsir ilminin konusu ise Kur’an’ın anlaşılmasını hedefleyen yöntem ve tekniklerdir. Kıraat ve tefsir alimleri, muhatapların Kur’an’ı hatasız okuyabilmesi, manasını anlayabilmesi ve Kur’an kavramalarının anlaşılması için önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır. Bu çalışmalar kimi zaman salt lügat düzeyinde kavramsal çalışmalar şeklinde olmuş, kimi zaman da anlaşılmasında güçlük çekilen durumlarda tefsir ilminin bilgi ve yöntemlerinden istifade edilmiştir. Tarihî süreç içerisinde gelişen, özellikle Arap dilini muhafaza amacı ile başlayan lügat çalışmaları esnasında dilbilimciler de Kuran’a temel başvuru kaynağı olarak müracaat etmişlerdir. Karşılıklı ihtiyaçtan doğan bu münasebet dilbilimcilerle kıraat ve tefsir alimlerini iş birliği yapmaya sevk etmiştir. Netice itibariyle dilbilimciler kavramlarını Kur’an ile destekleyip zenginleştirirken, İslam alimleri de hem lafız hem de tilavet çeşitliliği ve Kur’an’ın anlaşılması ve hatadan korunması noktasında dilbilimsel çalışmalara başvurmuşlardır. Bu çalışma ile Osmanlı Tu rkçesi’nin o nemli eserlerinden biri olan ve Mu tercim A sım Efendi tarafından tercu me edilen el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti Kâmûsu’l-Muhît (Kâmus Tercümesi) adlı so zlu g u ndeki kıraat ve tefsir kavramlarını ele alış biçimi incelenmiştir. Mu tercim A sım Efendi tercu me so zlu g u nde, klasik Arap lu gat geleneg inden yararlanarak, kıraat ve tefsir kavramlarını hem literal hem de teknik anlamda açıklamalar sunmaktadır. Makalede o ncelikle Mu tercim A sım Efendi’nin hayatı, ilmı kişilig i ve eserleri tanıtılmış; daha sonra genelde lu gatlerin ilim dallarına, o zelde ise A sım Efendi’nin Kâmûsu’l-Muhît isimli so zlu g u nu n kıraat ve tefsir ilmine kaynaklık deg eri incelenmiştir. Kavramlardan o rnekler verilerek bahsi geçen lu gatın kavramları açıklama tarzı araştırılmıştır. Sonuç olarak, Kâmûsu’l-Muhît tercu mesinin, kıraat ve tefsir ilimlerinin dilsel temellerinin anlaşılmasında rol oynadıg ı vurgulanmış ve bu eserin ilgili ilimlere kaynaklık deg eri o ne çıkarılmıştır. Çalışma, I sla mı ilimlerde dilsel çalışmaların o nemini bir kez daha ortaya koyarak, bu alanlardaki yeni yaklaşımlar için bir o neri sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Dilbilim, Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît

A General Overview Of The Concepts Of Qıra’at And Tafsir İn The Kamusu’l-Muhit Dictionary Of Mütercim Asım Efendi

Öz

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu Abdulkerim- Güçlü Ayla. Gaziantep Meşhurları. Ankara: Anıl Matbaa ve Ciltevi, 2004.
• Aksoy Ömer Âsım. Mütercim Âsım. Türk Dil Kurumu Yayınları, ts.
• Aksoy Ömer Âsım. “Mütercim Âsım’a Dair Notlar”. Türk Dili Aylık Fikie ve Edebiyat Dergisi 5/50 (1955), 100-1013.
• Antepli Seyyid Mütercim Ahmed Âsım Efendi - Yılmazer, Ziya. Âsım Efendi Tarihi(Osmanlı Tarihi1218-1224/1804-1809). Mega Basım Yayın San ve Tic.A.Ş., İstanbul., 2015.
• Bulut Ali. “Kur’an Filolojisiyle İlgili Üç İlim Dalı (Garibü’l-Kur’an, Meani’l-Kur’an, İ’rabu’l-Kur’an) ve Bu Dallarda Eser Veren Müellifler (Hicri İlk Üç Asır)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12-13 (2001), 391-408.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi vd. (ed.). Osmanlı Müellifleri. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Ankara., 2016.
• Dağlıoğlu Hikmet Turhan. “Âsım”. İslam Türk Ansiklopedisi. 1-2/594-606. İstanbul: Asari İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı, 1940.
• Duran Abubekir. Mütercim Âsım Efendi Hayatı (1755-1819) Ve Târîh-İ Âsım’da Fransa Meselesi. Istanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2016.
• el-İsfehânî Râğıb. Müfredât Kurân Kavramları Sözlüğü. Pınar Yayınları, ts.
• Eren Ali Cüneyt. “Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 1 (2009), 129-151.
• Görenpınar İsmail. al-Okyânûs ’l-Basît fî Tercemati ’l-Kâmûsu ’l-Muhît- “Ğayn” Maddesi al-Ğuddat- al-Ğadrat Giriş – Metin - Sözlük – Dizin. Erzincan, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• İpek, Muhammet Selim. “Kur’an’a Yönelik Yapılan Sözlük Çalışmaları”. Ekev Akademik Dergisi 53 (2012), 47-53.
• Kaçalin Mustafa Sinan. “Mütercim Âsım Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/200-202. Ankara: TDV Yayınları, ts.
• Karslı İlyas. Mütercim Âsım Efendi ve Arap Lügatçılığındaki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, 2000.
• Kılıç Hulusi. “el-Kâmûsul-Muhît”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 287-288. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kızıklı Zafer. “Arapçada Dil Bilimlerinin Tarihsel Ve Kavramsal Temelleri”. Ekev Akademik Dergisi 30 (2007), 249-262.
• Kirişçioğlu Fatih. Mütercim Âsım Efendi’nin Kâmus Tercümesindeki Uzuv İsimleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988.
• Köprülü Mehmet Fuad. “Âsım”. İslam Ansiklopedisi. 1/665-673. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, 1997.
• Küçükaşçı MustafaSabri. “Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/40-43. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kütükoğlu, Bekir. “Vak’anüvis”. TDV İslam Ansiklopedisi. 457-461. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Muhtar Cemal. “İslamda Sözlük Çalışmaları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1985).
• Mütercim Âsım Efendi vd. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2013.
• Mütercim Âsım Efendi vd. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2013.
• Mütercim Âsım Efendi vd. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2013.
• Mütercim Âsım Efendi vd. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2014.
• Mütercim Âsım Efendi vd. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2014.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûs Tercemesi. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûs Tercemesi. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûs Tercemesi. İstanbul: Cemâl Efendi Matbaası, 1305.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûs Tercemesi. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Mütercim Âsım Efendi vd. Okyânusu’lL-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsi’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Özuslu Ergün. “Gaziantep’te Hat Sanatının Gelişimi ve Gaziantepli Hattatlar”. GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi SIRAT 4/1 (2023), 69-94.
• Özuslu Ergün. “Mütercim Âsım Efendi’nin (1755-1819) Eserleri ve Kayıp Aile Kabristanı”. GİBTÜ İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1 (2020), 100-118.
• Sütçü Tevfik. “Türkçe Sözlükçülük Tarihinde Mütercim Âsım ve Kâmus Tercümesi”. Tarih Okulu Dergisi 16 (2013), 541-553. https://doi.org/DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/Joh375
• Şahiner Necmeddin. Türk Dilinin Mimarı Antebli: Mütercim Seyyid Ahmed Âsım. Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Taberânî Süleyman b. Ahmed Ebu’l Kâsım. Mu’cemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebet-ü İbn-i Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Taşkesenlioğlu Lokman. “Mütercim Âsım ve Türk Dili Ve Edebiyatı Açısından Önemi”. Dergipark 9,84-94 (2020). https://doi.org/10.32579/mecmua.690520
• Uzun Ayşe. Hicrî İlk Dört Asırda Tefsir- Sözlük İlişkisi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.