Sünni ve Şii Tefsir Literatüründe İfk Hadisesinin Yorumu: Mevdudi (1903/1979) ve Kummi (ö. 290/903) Örneği

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 128 - 139, 31.12.2024

Enise Erden

Öz

Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamberlik süresi boyunca pek çok iftiraya maruz kalmıştır. Bu iftiralar sadece Hz. Peygamberin kendisiyle de sınırlı kalmamış ailesi ve çevresindekilere de sıçramıştır. İftiraları ortaya atanlar ise çoğunlukla münafıklar ve İslâm’a zarar vermek isteyen gruplar olmuştur. Mekke dönemindeki iftiralar genellikle fiziksel ve sözlü iftiralar iken, Medine dönemine gelindiğinde ise iftiraların Hz. Peygamber’i manevi açıdan yıpratmak için propaganda aracına dönüştüğü ve dedikodu şeklinde yayıldığı görülmüştür. Bu iftiraların başında Hz. Peygamber’in eşi, müminlerin annesi Hz. Âişe’i hedef alan ve ifk hadisesi olarak bilinen olay gelmektedir. İfk hadisesiyle ilgili olarak ismi zikrolunan kişilerden biri de Hz. Peygamber’in bir diğer eşi Hz. Mâriye’dir. Sünni kaynaklarda, iftirayı ortaya çıkaran ve yayanlar hakkında herhangi bilgi geçmemektedir. Şii kaynaklarda iftirayı başlatanlar iki grupta verilmiştir. Bunlardan birincisi Sünni kaynaklarla eşdeğer olarak izah edilmiştir. İkinci grubu ise ifk hadisesinde iftiraya maruz kalan kişinin Hz. Âişe değil de Hz. Mâriye olduğu görüşünde olanlar oluşturmaktadır. Konuyla ilgili daha önce yapılmış çalışmalara bakıldığında ise ilgili çalışmaların bu açıdan eksik veya sınırlı olduğu görülmüştür. Bu çalışmada Sünni tefsirlerde ifk hadisesinin kime atfedildiğinin yanında Şii tefsirler çerçevesinde ifk hadisesinin nasıl değerlendirildiği ve bu değerlendirmelerin var olan farklılıklarının hangi gerekçelere dayandığı, tespit edebildiğimiz kadarıyla izah edeceğiz. Çalışmanın sınırlandırılması gereğince Şii müfessirlerden Kummi (ö. 290/903), Tabersi (ö. 548/1154) ve Tabatabai’nin (1904/1981) tefsirleri ve Sünni müfessirlerden de başta Mevdudi (1903/1979) olmak üzere, Zemahşeri (ö. 538/1144), İbn Kesir (ö. 671/1273) ve Seyyid Kutub’un (1906-1966) tefsirleri esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sünnî, Şii, İfk, Hz. Âişe bint Ebu Bekir, Hz. Mâriye bint Şem’un.

Interpretation of the Ifk Incident in Sunni and Shiite Literature: The Example of Mawdudi (1903/1979) and Kummi (ö. 290/903)

Öz

Kaynakça

• Aydar, Hidayet. Hanım Müffesirler, İstanbul: Ensar Basımevi,1. Basım, 2015.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdülmuîd Han. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Bulut, Mehmet. Ehli Sünnet ve Şia’da İsmet İnancı, İstanbul: Risale Yayınları, 1984.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 5 Cilt. İzmir: Işık Yayınları, 2013.
• Ebu’l- A’la Mevdudi, Tefhimul’l Kur’an, çev. Nazife Şişman. 3. Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları. 2020.
• Erkocaaslan, Recep. “Hz. Mâriye bint Şem’ü’!a Atılan İftira ve Sünni-Şii Geleneklerdeki Rivayet Farklılıklarının Sebepleri”. Dergipark 43/(Mart/ 2021),11-26.
• Fayda, Mustafa.”Âişe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Oca. 24.
• İbn Sa'd, a.g.e,VII, 212; İbn Hacer, a.g.e.,IV, 391; Ahmed b. Abdullah el- Taberî, a.g.e., s. 140
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 13. Basım, 2005.
• Kış, Osman. “Hz. Peygamber ve Hanımlarının Aile İçi İlişkileri”, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Kummî, Ebü’l-Hasan. Tefsîru’l-Ḳummî. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî, 2014.
• Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t Tefasir, Ensar Yayınları.2020.
• Öz, Mustafa - İlhan, Avni. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/201-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Peker, Hülya. “Münafık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Oca. 24.
• Pekgöz, Emine.”Hz. Peygamber’in Cariyesi Mâriye”. Siyer Araştırmaları Dergisi, 1 (Ocak-Haziran 2017), 69-92.
• Peköz, Emine. “Mâriye bt. Şem‘ûn”. Müminlerin Anneleri. ed. Adnan Demircan. 559-578. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Şerîf el-Murtazâ. Emâli’l-Murtażâ: Gurerü’l-fevâʾid ve dürerü’l-ḳalâʾid. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 2 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1954.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Kum: Cemâ‘atü’l-müderrisîn fî hav-zeti’l-ilmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Târık b. İvazullah, Abdülmuhsin b. İbrâhim el-Hü-seynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tabersî, Ebû Alî. Mecmaʿu’l-beyân li-ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Âmilî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Uraler, Aynur. “Mâriye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Oca. 24.