Ibn Sīnā’s Kitāb aqsām al-hikma wa tafsīlihā: Critical Edition and Turkish Translation

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 40, 30.06.2020

M. Cüneyd Kaya

https://doi.org/10.5281/zenodo.3904471

Öz

Ibn Sīnā’s (d. 428/1037) Kitāb aqsām al-ĥikma wa tafśīlihā (better known as Risāla fī aqsām al-ʽulūm al-ʽaqliyya), is his only independent work on the classification of the philosophical/intellectual sciences. It has been widely used by both classical and modern authors to establish the conception of philosophy and philosophical sciences of Ibn Sīnā in particular and even the falāsifa in general. Although there is no clue about the date of composition of this treatise, its innovative features both in form and in substance imply that he wrote it in his relatively mature period. These are: (i) Ibn Sīnā establishes a hierarchy among the theoretical sciences by dividing them as “basic” (aśl) and “derivative” (farʽ). (ii) He greatly extends the scope of metaphysics by adding new fields to it both as basic and derivative. In fact, this new conception of metaphysics could be easily read as the table of contents of his al-Šifā’: al-Ilāhiyyāt. (iii) In the context of practical philosophy, he divides politics into two parts, devoting one of them to prophecy (nubuwwa) and šarīʽa. (iv) He presents a relatively detailed explanation of the relationship between revelation (waĥy) and intellect (ʽaql) where he discusses the nature of the life in hereafter and in the concluding part of the treatise at the end. Kitāb aqsām al-ĥikma wa tafśīlihā has been published many times, and edited twice so far -by Halide Yenen in 2008, and by Muḥsin Kadīwar in 2009. This article presents a critical edition of the treatise based on the two copies of it that are contained in the following relatively early-dated collective manuscripts: (i) İstanbul University, Rare Books Library AY 4755, ff. 83b-91b, and (ii) Bursa İnebey Library, Hüseyin Çelebi 1194, ff. 152b-155b. Kadīwar already used the first copy in his edition, but, since he constructed a new “copy” based on four copies he used, the characteristics of this precious copy remain vague. On the other hand, the second one has never been used in the editions of Kitāb aqsām al-ĥikma wa tafśīlihā. The aim of this article is to present a critical edition of the treatise using these two copies and to translate it into Turkish. Since both the previous editors and independent studies have already examined its content in a detailed manner, here I restrict myself to highlighting the above-mentioned innovations by Ibn Sīnā, which together refer to its being a product of the author’s mature career.

Anahtar Kelimeler

Ibn Sīnā, classification of sciences, philosophical/intellectual sciences, Aqsām al-ĥikma, Risāla fī aqsām al-ʽulūm al-ʽaqliyya

İbn Sînâ’nın Kitâbu aksâmi’l-hikme ve tafsîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme

Öz

İslam felsefe geleneğinin en etkili ismi olarak kabul edilen İbn Sînâ’nın (ö. 428/1037), felsefî/aklî bilimler tasnifine dair Kitâbu aķsâmi’l-ĥikme ve tafśîlihâ’sı (literatürde yaygın olarak bilinen ismiyle Risâle fî aķsâmi’l-‘ulûmi’l-‘aķliyye’si), onun bu alana dair kaleme aldığı bilinen “yegâne” müstakil eser olarak hem klasik hem de modern dönemde sadece İbn Sînâ’nın değil, genel olarak felâsifenin felsefe tasavvurunun ve bilimler tasnifinin tespit ve yorumlanmasında da doğrudan veya dolaylı olarak kendisine sıklıkla müracaat edilen bir eser olmuştur. İbn Sînâ tarafından ne zaman kaleme alındığını bilmediğimiz Aķsâmü’l-ĥikme’nin hem tasnif hem de muhteva itibarıyla içerdiği yenilikler, onun, eş-Şeyhu’r-reîs’in yetişkinlik döneminde kaleme alındığı ihtimalini güçlendirmektedir. Teorik bilimleri kendi içinde asl (temel bölüm) ve ferʻ (alt bölüm) şeklinde hiyerarşik bir tarzda tasnif eden İbn Sînâ, bir yandan metafiziğin (el-ilmü’l-ilâhî) kapsamını genişletip derinleştirirken, bir yandan da peygamberlik ve dini, pratik felsefenin bir alt dalı olan siyaset içinde değerlendirmenin imkânlarına işaret etmektedir. Ayrıca İbn Sînâ’nın metafiziğin bir alt dalı olarak ortaya koyduğu “dönüş yeri bilimi” kapsamında ölüm sonrasında mükâfat ya da cezanın cismanî mi, ruhanî mi olacağı tartışması bağlamında akıl ile vahiy/din ilişkisine dair ortaya koyduğu uzlaşmacı tavır da Aķsâmü’l-ĥikme’nin ayırt edici yönleri arasında sayılmalıdır. Pek çok defa basılan ve iki tenkitli neşri bulunan Aķsâmü’l-ĥikme’nin bu çalışmada sunulan tenkitli neşri, İbn Sînâ’nın eserlerine dair görece erken tarihli mecmualar içinde yer alan iki nüshasına dayanmaktadır: (a) İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi A[rapça] Y[azmalar], nr. 4755, vr. 83b-91b ve (b) Bursa İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, nr. 1194, vr. 152b-155b. Bu nüshalardan ilki, mevcut tenkitli neşirlerden birinde kullanılmış, ancak tercihli bir tenkitli neşir yöntemi kullanıldığı için söz konusu kıymetli nüshanın özellikleri belirsiz hâle gelmiştir. İkinci nüsha ise şimdiye kadar Aķsâmü’l-ĥikme’nin herhangi bir neşrinde kullanılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, öncelikle bahsi geçen iki nüshayı dikkate alarak Aķsâmü’l-ĥikme’nin daha sıhhatli bir tenkitli neşrini ve buna dayalı olarak Türkçe tercümesini ortaya koymaktır. Gerek risalenin söz konusu iki tenkitli neşrinin girişlerinde, gerekse müstakil çalışmalarda risalenin içeriğine dair ayrıntılı değerlendirmeler yapıldığından, burada risalenin ön plana çıkan yönlerine değinmekle yetinilecektir.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, bilimler tasnifi, felsefî/aklî bilimler, Aķsâmü’l-ĥikme, Risâle fî aķsâmi’l-‘ulûmi’l-‘aķliyye

Kaynakça

• Akkanat, Hasan. “İbn Sina’nın Aklî Bilimlerinin Bölümleri Adlı Risalesinin Çevirisi ve İncelemesi”. Dinî Araştırmalar 31 (2008), 195-234.
• Alper, Ömer Mahir. “İslam Felsefe Geleneğinde Metafiziğin Konusu Sorunu: Özgünlük Açısından Bir İnceleme”. İslam Felsefesinin Özgünlüğü. ed. Mehmet Vural, Ankara: Elis Yayınları, 2009, 47-83.
• Aydın, Fuat. “Nâmûs/Nomos Cebrail mi Tevrat mı? ‘Bed’ü’l-vahy’ Hadisindeki Nâmûs Kavramı Üzerine”. Dîvân: İlmî Araştırmalar 15 (2003/2), 53-85.
• Gohlman, William E.. The Life of Ibn Sina: A Critical Edition and Annotated Translation. Albany, New York: State University of New York Press, 1974.
• Gutas, Dimitri. İbn Sînâ’nın Mirası. ed. ve çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Gutas, Dimitri. Avicenna and the Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden & Boston: Brill, 2014.
• İbn Sînâ. “Âhiret Hakkında”. çev. Mahmut Kaya. Felsefe ve Ölüm Ötesi. 47-56. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• [İbn Sînâ]. “Aklî Bilimlerin Bölümleri”. çev. Ahmet Kamil Cihan. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), 207-217.
• Janssens, Jules. An Annotated Bibliography on Ibn Sînâ: Second Supplement (1995-2009). Tempe, Arizona: Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies, 2017.
• Kaya, Mahmut. İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi. İstanbul: Ekin Yayınları, 1983.
• Kaya, M. Cüneyt. “Şukûk alâ Uyûn: Uyûnu’l-mesâil’in Fârâbî’ye Aidiyeti Üzerine”. İslam Araştırmaları Dergisi 27 (2012), 29-68.
• Kaya, M. Cüneyt. “Peygamber’in Yasa Koyuculuğu: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 27 (2009), 57- 91.
• Kedîver, Muhsin. “İbn Sînâ ve Tabakabendî-i Hikmet: Tahlîl, Tahkîk ve Tashîh-i Risâletü aksâmi’l-hikme”. Câvidân-hıred (Sophia Perennis) 1 (2009), 35-137.
• Mahdi, Muhsin. “Avicenna: On the Divisions of the Rational Sciences”. Medieval Political Philosophy. ed. Ralph Lerner - Muhsin Mahdi. New York: Cornell University Press, 1963, 95-97.
• Michot, Jean R. (Yahya). “Un important recueil avicennien du VIIe/XIIIe s.: la majmûʻa Hüseyin Çelebi 1194 de Brousse”. Bulletin de Philosophie Médiévale 33 (1991), 121- 129.
• Reisman, David C. “Avicenna at the ARCE”. Princeton Papers: Interdisciplinary Journal of Middle Eastern Studies IX (2001), 131-182.
• Reisman, David C. The Making of the Avicennan Tradition: The Transmission, Content, and Structure of Ibn Sīnā’s al-Mubāhatāt (The Discussions). Leiden & Boston: Brill, 2002.
• Sidarus, Adel. “Un recueil de traités philosophiques et médicaux à Lisbonne”. Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften 6 (1990), 179-189.
• Tarán, Leonardo - Gutas, Dimitri. Aristotle Poetics: Editio Maior of the Greek Text with Historical Introductions and Philological Commentaries. Leiden & Boston: Brill, 2012.
• Yenen, Halide. “İbn Sînâ’da İlimler Tasnifi ve Risâle fî Aksâm el-Hikme”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi 14 (2008), 59-95.