Evaluation of Müneccimbaşı Ahmed Dede’s Sharh al-Akhlāq al-ʿAdud

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 311 - 350, 30.06.2020

Asiye Aykıt

https://doi.org/10.5281/zenodo.3904514

Öz

One of the works written in the field of practical (amalī) philosophy during the mu-taaḫḫirun period isal-Akhlāq al-ʿAdudwhich is written byʿAdud al-Din al- Īcī. Many commentar-ies have been written on this work, which has been remarkably effective since it had been composed.One of these commentaries isSharh al-Akhlāq al-ʿAdudwhich was written in the 16th century byMüneccimbaşı Ahmed Dede who is known as a politician, professor, and an Mawlavi Sheikh. In ourstudy, we first evaluated this commentary which is written in the Ottoman geography in terms ofits resources used in the first and second degree. Then, we examined technique of the commentaryboth in terms of style and content, and in terms of the terminological style. In the commentary,Müneccimbaşı systematized his understanding of ethics under the headings of individual-family-po-litical ethics. The author, who lived in the 17th century, succeeded in reflecting the accumulationof religious knowledge, philosophy, theology and mysticism to his work. This attitude can be inter-preted as an effort to solve the moral and political problems experienced in his period by consideringthe ancient heritage. This work which philosophy-kalam and mysticism were handled together is animportant example written in the field of morality during the mutaaḫḫirun period.

Anahtar Kelimeler

Islamic Moral Philosophy, Mysticism, Müneccimbaşı􀀋 Ahmed􀀋 Dede, Morality

Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin Şerhu Ahlâk-ı Adud İsimli Eserinin Değerlendirilmesi

Öz

Amelî felsefe alanında müteahhir dönemde kaleme alınan eserlerden birisi Adudiddîn el-Îcî’nin Ahlâk-ı Adudiyye’sidir. Te’lif edildiği dönemden itibaren oldukça etkili olan bu esere pek çok şerhyazılmıştır. Bu şerhlerden biri siyasetçi, müderris, Mevlevî şeyhi kimlikleriyle bilinen Müneccimbaşı Ahmed Dede tarafından XVII. yüzyılda kaleme alınmış olan Şerhu Ahlâk-ı Adud isimli eserdir. Çalışmamızda Osmanlı coğrafasında kaleme alınan bu şerhi, öncelikle birinci ve ikinci derecede kullandığı kaynakları itibariyle değerlendirmeye tabi tuttuk. Daha sonra hem üslûp ve içerik hemde lugavî ve ıstılahî tahlilleri itibariyle şerh tekniği açısından inceledik. Müneccimbaşı şerhinde ahlâk anlayışını, fert-aile-siyaset ahlakı başlıkları altında sistematize etmiştir. XVII. yüzyılda yaşa-yan müellif, dînî ilimler, felsefe, kelam, tasavvuf alanlarında kendisine intikal eden birikimi eserine yansıtmayı başarmıştır. Bu tavrı, döneminde yaşanan ahlâkî ve siyasî problemleri, kadim mirası ele alarak çözme gayreti olarak yorumlanabilir. Eser felsefe, kelâm ve tasavvufun birlikte ele alındığı müteahhirûn döneminde, ahlâk alanında yazılmış önemli bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Ahlâk Felsefesi, Tasavvuf, Müneccimbaşı Ahmed Dede, Ahlâk, Nefis, Fazîlet

Kaynakça

• Adududdîn el- Îcî. Risâletü’l-Ahlâk. İstanbul: Süleymaniye Kütüphânesi, Şehit Ali Paşa, 2764/1, 1a-8b.
• Anay, Harun. “Devvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/257-262. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Anay, Harun. Celâleddin Devvânî, Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Arıcı, Müstakim. “Adududdîn el-Îcî’nin Ahlâk Risâlesi: Arapça Metni ve Tercümesi”. Kutadgu Bilig. 15/135-172. İstanbul: Dergah Yayınları, 2009.
• Arıcı, Müstakim. “İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî”. Ahlâk-ı Adudiyye Literatürü ve Şerhlerde Yöntem Sorunu. ed. Eşref Altaş. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Aristotales. De Anima. çev. Zeki Özcan. İstanbul: y.y., 2001.
• Aykıt, Asiye. Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin Şerhu Ahlâk-ı Adud Adlı Eseri, Metin Tahkîki ve Değerlendirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Çağrıcı, Mustafa. Ana Hatlarıyla İslam Ahlâkı. İstanbul: y.y., 2000.
• Eflatun. Timaios. çev. Erol Güney, Lütfi Ay. İstanbul: y.y., 2001.
• Fahri, Macit. İslâm Ahlâk Teorileri. çev. Muammer İskenderoğlu, Atilla Arkan. İstanbul: y.y., 2004.
• Fârâbî. Medînetü’l-fâzıla. neşr. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye. çev. Mehmet Aydın vd. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlılar/İlim ve Kültür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/548-556. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Felsefe-Bilim Meselesi”. Türkiye’de/Türkçe’de Felsefe Üzerine Konuşmalar. ed. Cüneyt Kaya. İstanbul: y.y., 2010.
• Görgün, Tahsin. “Adudüddin Îcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/410-414. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ/Nefs. nşr. G. C. Anawati, Said Zayed. Tahran: İntişârât-ı Nâsırı Hüsrev, 1343.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-ahlâk. çev. Abdulkadir Şener vd., Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• İçöz, Elzem. Tasköprîzâde’nin Serhu Ahlâk-ı Adudiyye Adlı Eseri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz/Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Karakaya, Resul. “Adudu’d-din el-Îcî’nin Hayatı, Eserleri ve Kelâmî Görüşleri”, Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Kirmânî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 744, 1a-34a.
• Kutluer, İlhan. Felsefe Tasavvuru. İstanbul: y.y., 1996.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede. Şerhu Ahlâkı Adud. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi, 1868, 1b-143b.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede. Şerhu Ahlâkı Adud. Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi, 1869, 1b-184a.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede. Şerhu Ahlâkı Adud. Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya, 2991, 1a-189b.
• Sözüdoğru, Hatice Arslan. Arabische Historiographie Bei Einem Osmanischen Universalgelehrten des 17. Jahrhunderts: Müneccimbaşı Ahmed Dede (gest. 1113/1702). Ruhr:Universitaet Bochum, Fakultät Für Philologie, Doktorarbeit, 2007.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Hikmetü’l-İşrâk. neşr. Henry Corbin. Tahran: y.y., 1952.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Mevleviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/468-475. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Taşköprîzâde Ahmed Efendi. Şerhu Ahlâkı Adud. İstanbul: Beyazıd Kütüphanesi, Veliyyüddîn Efendi, 786, 1a-39a.
• Tûsî, Nasîruddin. Ahlâk-ı Nâsıri. çev. Anar Gafarov, Zaur Şükürov. İstanbul: y.y., 2007.
• Topalcık, Derya. Kirmânî’nin Şerhu Ahlâk-ı Adudiyye Adlı Eseri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Kirmânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/65-66. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Yıldız, Musa. “Bir Dilci Olarak Müneccimbaşı Ahmed Dede”. 2/2. EKEV Akademi Dergisi. Erzurum: Sosyal Bilimler, 2000.