Ebu’l-Hasen ed-Dîneverî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 110, 31.12.2020

Şaban Kütük

https://doi.org/10.5281/zenodo.4394244

Öz

Hanefi mezhebine ismini veren Ebu Hanîfe hakkında birçok biyografi eseri kaleme alınmıştır. Bu eserler mezhebin imamları ve ashabı hakkında oldukça zengin malumat içermektedir. Bu biyografik eserlerden birisi de Ebu’l-Hasen ed-Dîneverî’nin (ö. 469/1076) Menâkıbu Ebî Hanîfe adlı eseridir. Mesâisini hadis ilmine yoğunlaştıran Dîneverî Horasan, İsfahân, Bağdat gibi birçok İslam beldesini dolaşmış ve Gazne’de vefat etmiştir. Biyografik kaynaklarda Dîneverî’nin eser telif ettiğine dair bir bilgi yoktur. Fakat ona nispet edilen bir eseri günümüze ulaşmıştır. Bu eser Ebu Hanîfe’nin menakıbına dairdir. Bu eserin ismi, yazma nüshanın başında Kitâbu Menâkıbi imâmi’l-eimme Ebî Hanîfe en-Numân b. Sâbit ve fedâilihi ve vefâtihi ve ahbâri ashâbih şeklinde olup eserdeki rivayetlerin tamamına yakını senetlidir ve orta hacimde bir eserdir. Bu çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm Dîneverî’nin hayatı ve eserlerine dairdir. Çalışmanın ikinci bölümü Menâkıb’ın incelenmesine ayrılmıştır. Üçüncü bölüm ise şu ana kadar tahkiki yapılmamış bu eserin iki nüshasının kullanıldığı tahkik kısmından oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Menâkıb, Ebu Hanife, Dîneverî, Hanefi mezhebi, biyografi

Teşekkür

Katkı ve yardımlarından dolayı Hamza el-Bekri, Muhammed Fâl eş-Şinkîtî, Huzeyfe Çeker, Okan Kadir Yılmaz ve Abdurrahman Yıldırım’a teşekkür ederim.

A Critical Edition and Analysis of Manāqib Abī Hanīfah by Abu al-Hasan ad-Dīnavarī

Öz

There are a number of hagiographical works on the eponymous of the Hanafi school, Abu Hanîfah. These works provide rich informations for us about his life and his intellectual thinking. One of such works is Manāqib Abî Hanîfah by Abu al-Hasan al-Dīnavarī. al-Dīnavarī spent much of his life for ilm al-hadith and travelled to a lot of cities such as Khorasan, Esfahan and Baghdad. He died in 1076 at Ghaznah. There is no information in sources that he compiled a book. Yet, there is an extant work attributed to al-Dīnavarī. This work is about Abū Hanīfa; his life, his virtues etc. This work is entitled in the first page of the manuscript Kitāb Manāqib Imam al-A’immah Abī Hanīfah al-Nu‘mān ibn Thābit wa Fadāilih wa Vefātih wa Akhbâr Ashâbih. The work has about 250 traditions and almost all of them have chains. This study consists of three parts. The first one is about al-al-Dīnavarī’s life and his works. The second part is dedicated to an analysis of the book. The last part is the critical edition of Manāqib Abî Hanîfah based on two manuscripts.

Anahtar Kelimeler

Manāqib, Abu Hanīfah, al-Dīnavarī, the Hanafī school, hagiography

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
• Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2018.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut – Muhammed Kamil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• el-Belhi, Hüseyin b. Muhammed b. Hüsrev. Müsnedü’l-imami’l-a‘zam Ebi Hanife. thk. Latîfürrahman el-Behrâicî. 2 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1431/2010.
• el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Müsned. thk. Mahfûzurrahman Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1430/2009.
• el-Buharî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât.
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemu’l-Buldân. thk. Ferîd Abdülaziz el-Cündî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• el-Hârisi, Abdullah b. Muhammed b. Yakub. Müsnedü’l-imami’l-a‘zam Ebi Hanife. thk. Latîfürrahman el-Behrâicî. 2 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1431/2010.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. nşr. Dâru’l-Fikr. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1416/1996.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Müsnedü Ebî Hanife. thk. Nazar Muhammed el-Feryâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1415/1994.
• el-Kureşi, Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyâü’l-manevî şerhu Mukaddimeti’l-Gaznevî. thk. Ebu’l-Kümeyt Muhammed Mustafa el-Hatîb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1442/2020.
• el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed b. Muhammed el-Mısrî. el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakâti'l-Hanefiyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 5 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1413/1993.
• el-Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Alî. Bihârü’l-envâri’l-câmiʿa li-düreri ahbâri’l-eʿimmeti’l-ethâr. nşr: İhyâü’l-Kütübi’l-İslâmiye. 110 Cilt. Kum: İntişârât-i Nûr-i Vahiy, 1430/2009.
• el-Mekki, Ebu’l-Müeyyid el-Muvaffak b. Ahmed b. Muhammed el-Hârizmî. Menâkıbu Ebî Hanîfe (Bezzâzî’nin Menâkıbu Ebî Hanîfe’si ile birlikte). nşr.? 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-Arabi, 1401/1981.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr. el-İntikâ’ fi fezâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâ Mâlik, Ebî Hanîfe ve’ş-Şâfiî. thk. Abdülfettah Ebu Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1415/1995.
• et-Tirmizi, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1419/1998.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble – Müessesetü Ulûmi’l-Kurân, 1427/2006.
• İbn Ebi’l-Avvâm, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Muhammed b. Ahmed es-Sa‘di. Fedâilü Ebî Hanîfe ve ahbâruh ve menâkıbuh. thk. Latîfürrahman el-Behrâicî. Mekke: el- Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1431/2010.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Ravzatü’l-ukalâ ve nüzhetü’l-fuzalâ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd . Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1397/1977.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. Şuayb Arnavut vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Neccâr, Ebû Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen b. Hibetillâh el-Bağdâdî. Zeylu Târîhi Bağdâd. 5 Cilt. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1425/2004.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî. et-Takyîd li-marifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. thk. Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. 1374-75/1955-56.
• es-Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2. Basım, 1405/1985.
• es-Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. Menâkıbu’l-İmâm Ebî Hanîfe. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 1342, 1a-91a.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk.Tarık b. İvazullah – Muhsin el-Hüseyni. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• et-Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecîd. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnavut vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu İslam. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1424/2003.