ʻAlāʼ ad-Dīn ʼAḥmad al-Ḥujandī And The Textual Criticism And Analysis Of His al-Quṣārā fī as-Ṣarf

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 301 - 357, 31.12.2020

Naim Yaman

https://doi.org/10.5281/zenodo.4394262

Öz

This study deals with ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ḥujandī’s life and his book titled al-Quṣārā fī as-Ṣarf which is a summary on the topics of Ṣarf. The first section of this study contains information about ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ḥujandī’s life, his personality as a scholar, his works and his students. The next section is comprised of the naming of al-Quṣārā fī as-Ṣarf, whether or not it was authored by al-Ḥujandī, its contents, the studies covering it, possible evaluations about the book, its existing manuscripts, the main manuscripts and method used for the textual criticism. The last section contains the book’s criticism.

The book was regarded as important by language scholars at the time of writing and later on and was commented on many times. In this criticism, parts that were difficult to understand have been clarified with the help of those commentaries. The aim of this study is to give information about ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ḥujandī who stood out with his knowledge in the areas of Arabic language and fiqh, and to fill the void in this space with the analysis and criticism of his al-Quṣārā which helped students learn the matters of ṣarf in an easy manner.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, ṣarf, ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ḥujandī, al-Quṣārā fī as-Ṣarf, ʿAlī ibn Bālī, Sharḥ al-Quṣārā

Alâeddîn Ahmed el-Hucendî ve el-Kusârâ fi’s-sarf Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili

Öz

Bu çalışmada Alâeddîn el-Hucendî’nin (öl. 741/1340’tan önce) hayatı ve sarf ilmine dair muhtasar olarak kaleme aldığı el-Kusârâ fi’s-sarf adlı eseri inceleme konusu olmuştur. Çalışmanın ilk kısmında Alâeddîn el-Hucendî’nin hayatı, ilmi kişiliği, eserleri ve öğrencilerine dair bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölüm olarak ifade edebileceğimiz kısmında da el-Kusârâ fi’s-sarf’ın isimlendirilmesi, Hucendî’ye aidiyeti, muhtevası, eser üzerine yapılmış çalışmalar, esere dair yapılabilecek değerlendirmeler, mahtût olarak bulunan nüshaları, tahkikte kullanılan esas nüshalar ve tahkikte takip edilen yönteme yer verilmiştir. Son bölümde ise eserin tahkiki yapılmıştır.

Eser yazıldığı dönemden itibaren dil alimleri tarafından önemli görülmüş ve eser üzerine bir çok şerh yazılmıştır. Nitekim eser tahkik edilirken anlaşılmasında güçlük çekilen kısımlar bu şerhlerden yararlanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Bu makale ile Arap dili ve fıkıh ilmiyle temayüz etmiş Alâeddîn el-Hucendî hakkında bilgi vermek ve talebelerin sarf ilmini kolay bir şekilde öğrenmelerini sağlayan el-Kusâra adlı eserin tahkik ve tahlili yapılmak suretiyle bu alandaki boşluğun doldurulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, Sarf ilmi, Alâeddîn el-Hucendî, el-Kusârâ fi’s-sarf, Ali b. Bâlî, Şerhu’l-Kusârâ

Kaynakça

• AC, Almajid Center. Erişim 15 Nisan 2020. http://www.almajidcenter.org/search_details.php?keyword=%D8%B4%D8%B1%D8%AD%20%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&how=1&by=1
• AC, Almajid Center. Erişim 15 Nisan 2020. http://www.almajidcenter.org/search_details.php? pag=1&keyword=%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&how=1&by=1&
• AC, Almajid Center. Erişim 16 Nisan 2020. http://www.almajidcenter.org/search_details.php? pag=1&keyword=%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&how=1&by=1&
• Akşehîrî, Ali b. Osman. Telhîsu’l-esâs fi’t-tasrîf. thk. Muhammed Ali el-Mâlih. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1435-2013.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm. Hediyyetü’l-ârifîn. 2 Cilt. Beyrut-Lübnan: Daru İhyâi’t-turasi’l-Arabî, ts.
• Bakkâlî, Hasan b. Ali. Minassatü’l-azârâ fî şerhi’l-Kusârâ. İran-Kaşan: Sultânî, Âtıfî, IRN-015-0186.
• Bİ, el-Bâhisu’l-İlmî. Erişim 15 Nisan 2020. https://k-tb.com/search_manuscrit? q=%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&type+search=%D8%A8%D8%AD%D8%AB+%D8%B9%D8%A7%D9%85
• Çelebî, Mustafa b. Abdillah Kâtip. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-funûn. 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Çelebî, Mustafa b. Abdillah Kâtip. Süllemü’l-vüsûl ilâ Tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmûd Abdulkâdir el-Arnâvût. 6 Cilt. İstanbul: IRCICA, 2010.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 16 Nisan 2020. http://www.islamansiklopedisi.org.tr/muhtasar
• Gacek, Adam. Arapça El Yazmaları İçin Rehber. çev. Ali Benli - M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiu’ş-şurûhi ve’l-hevâşi. 3 Cilt. Abu Dabi: el-Mu’cemu’s-sekâfî, 2004.
• Turath. Merkezü Melik Faysal Hizânetü’t-türâs-Fehresü mahtûtât. Erişim 09 Aralık 2020. https://app.turath.io/book/5678
• Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. Ebvâb fi’l-ferâiz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-III, 136b-155a.
• Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. el-Burhâniyye fi’l-ferâiz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-V, 159b-191b.
• Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. el-Kusâra fi’s-sarf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphânesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27, 247b-249a.
• Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. eş-Şemsiyye fi’l-ferâiz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-IV, 155b-158b.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. eş-Şâfiye fî ilmeyi’t-tasrîfi, ve’l-hatti. thk. Salih Abdülazîm eş-Şâir. Kahire: el-Mektebetü’l-âdâb, 1431-2010.
• İbnü’l-Kâdî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Miknâsî ez-Zenâtî. Dürretü’l-hicâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t- turâs, 1491-1971.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâ’i-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kostantînî, Ali b. Bâlî. Şerhu’l-Kusârâ fi’s-sarf. Ankara: Milli Kütüphâne, Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2, 8b-70b.
• KP, Ketab Pedia. Erişim 14 Nisan 2020. https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%d9%85%d9%86%d8%b5%d8%a9- %d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b0%d8%a7%d8%b1%d9%8a-%d9%81%d9%8a-%d8%b4%d8%b1%d8%ad- %d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b5%d8%a7%d8%b1%d9%8a/
• KP, Ketab Pedia. Erişim 16 Nisan 2020. https://ketabpedia.com/%D8%AA%D8%AD%D9%85%D9%8A%D9%84/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%8A-%D9%81%D9%8A- %D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%B1%D9%81/
• Kurtuluş, Rıza. “Hucend”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 8 Aralık 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/hucend
• Müberred, Ebu’l Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktadab. thk. Muhammed Abdulhâlik Azîme. 4 Cilt. Beyrut: Âlimu’l-Kutub, ts.
• Nafi’i, Wildan. “İlmu’s-sarf neşetüh ve tadavvuruh”, El-Wasathiya: Jurnal Studi Agama 4/2 (Aralık 2016), 35-52.
• PU, Princeton University. Erişim 16 Nisan 2020. https://catalog.princeton.edu/catalog/6268585
• PU, Princeton University. Erişim 16 Nisan 2020. https://catalog.princeton.edu/catalog/6268586
• PU, Princeton University. Erişim 16 Nisan 2020. https://catalog.princeton.edu/catalog/6268587
• PU, Princeton University. Erişim 16 Nisan 2020. https://catalog.princeton.edu/catalog/6268588
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Davü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü dâr-i Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Beyrut-Lübnan: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddîn. Buğyetü’l-vuât fî tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• YEK, Yazma Eserler Kurumu. Erişim 15 Nisan 2020. http://www.yazmalar.gov.tr//basit-arama?q=kusara
• Ziriklî, Hayreddîn, el-A‘lâm Kâmûs-u terâcim. 8. Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-İlm li’l-melâyîn, 2002.