Hüseyin b. Hasan El-Hüseynî El-Halhâlî’nin Risâle Fî İsbâti’l-Vâcib Adlı Eserinin Tahkik Ve Tahlili

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 375 - 455, 30.06.2022

Hatice Toksöz , Ümran Özgür

https://doi.org/10.5281/zenodo.6768555

Öz

Bu çalışma Hüseyin b. Hasan el-Hüseynî el-Halhâlî’nin (ö. 1014/1605) Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı risalesini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada henüz literatürde bilinmeyen ve üzerine çalışma yapılmamış olan Hüseyin Halhâlî’nin bu risalesinin tahkikinin yapılarak İslam düşünce tarihi literatürüne kazandırılması hedeflenmiştir. Belirlenen bu hedefler doğrultusunda çalışma, müellifin hayatı, risalenin nüshaları ve risalenin müteallık olduğu problemleri kapsamaktadır. Halhâlî’nin Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı eseri Allah’ın varlığının ve birliğinin ispatını, sıfatlarını ve fiillerini konu edinir. Halhâlî’nin bu risalesi muhteva ve yöntem açısından Sadreddin Muhammed b. İbrahim b. Muhammed eş-Şîrâzî’nin (ö. 903/1498) Risâle fî İsbâti’l-vâcib’i ve Celâleddîn Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde adlı eserine benzer niteliktedir. Hatta ismi mezkûr risale, bazı kütüphane kataloglarında Devvânî’nin Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eserinin hâşiyesi; bazılarında da Devvânî’nin ikinci risalesi Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde adlı eserin şerhi olarak geçmektedir. Ancak Halhâlî’nin bu risalesinin Devvânî’nin her iki eseri ile ilişkisi muhtevi olduğu problemler bakımındandır. Bu ilişki, Halhâlî’nin Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı risalesinin Devvânî’nin Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eserinin muhtevi olduğu problemlerin bazılarını içermesi; ikinci olan Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde adlı risalesi ile de şekil ve muhteva bakımından bir benzerlik şeklindedir. Halhâlî’nin bu risalesi İslam düşünce geleneğinin müteahhir döneminde yeni bir tür olarak telif edilen isbât-ı vâcib başlıklı eserler içinde ele aldığı konular itibarıyla dikkat çekici bir niteliğe sahiptir. Müellif, isbat-ı vâcib problemini filozoflardan hareketle tartışırken, ilâhî sıfatlar ve ilâhî fiillerde Eş’ârî ve Mutezile bilginlerinin yaklaşımlarını ön plana almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hüseynî Halhâlî, İsbâti’l-Vâcib, Burhan, Bir, İlim, İrade, Kudret, Fiil., Hüseynî Halhâlî, İsbâti’l-Vâcib, Burhan, Bir, İlim, İrade, Kudret, Fiil.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

Bu çalışma, TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi kapsamında yürütmekte olduğumuz 218K264 no’lu projenin desteği ile üretilmiştir.

Teşekkür

Katkı ve yardımlarından dolayı Yusuf Arıkaner ve Mehmet Bulgen’e teşekkür ederim.

A Critical Edition and Analysis of The Risâlah of Huseynî al-Halhâlî’s Entitled Risâlat Ithbât al-wâjib

Öz

The study aims to examine the risâlah called “Risâlat Ithbât al-wâcib”, which belongs to Huseynî al-Halhâlî (d. 1014/1605). In the study, it is aimed to analyze this treatise of Huseynî al-Halhâlî, which is not yet known in the literature and has not been studied, and to be brought to the literatüre of the history of Islamic thought. In line with these determined targets, the study covers the life of author, the copies of treatise and problems that the treatise is related to. His work Risâlat Ithbât al-wâcib deals with the proof of the existence and unity of God and his attributes and actions. This treatise of Halhâlî is similar in terms of content and method to Jalâl al-Dîn al-Dawânî’s Risâlat Ithbât al-Wâjib al-jadîda and Sadr al-Dîn al-Dashtakî’s Risâla fî Ithbât al-Wajib wa-sifâtihî. In fact, this treatise is the annotation of al-Dawânî’s Risâlat Ithbât al-Wâjib al-qadîma in some library cataloques; and in some, this treatise is the annotation of al-Dawânî’s Risâlat Ithbât al-Wâjib al-jadîda. However, the relationship between this treatise of Halhâlî and both of al-Dawânî’s work is in terms of the problems it contains. This treatise of Halhâlî has a remarkable quality in terms of the subjects it deals with in the Works titled Ithbât al-Wâjib which were written in the period of Islamic thougt tradition.

Anahtar Kelimeler

Huseynî al-Halhâlî, Ithbât al-Wajib, Proof, Wahid, Knowledge, Will, Power, Actions., Huseynî al-Halhâlî, Ithbât al-Wajib, Proof, Wahid, Knowledge, Will, Power, Actions.

Proje Numarası

Bu çalışma, TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi kapsamında yürütmekte olduğumuz 218K264 no’lu projenin desteği ile üretilmiştir.

Kaynakça

• el-Halhâlî, Hüseyin b. Hasan el-Hüseynî, Risâle fî İsbâti’l-vâcib, S.K. Yazma Bağışlar Kol., no: 2099; S.K. Hekimoğlu Kol., no: 647; S. K., Laleli Kol., no: 2429; Adana İl Halk Kütüphanesi, no: 876; Ragıb Paşa Kütüphanesi, Ragıp Paşa Kol., no: 1377.
• Devvânî, Celâleddin, Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-cedîde, Seb’u Resâil içinde, nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî, Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub, 2002, s. 117-170.
• Deştekî, Sadreddin eş-Şîrâzî, Risâle fî İsbâti’l-Vâcib, S. K. Çorlulu Ali Paşa Kol., müs. Himmet b. Ali el-Karamani, no: 304, vr. 126b-142b.