Wealth Tax Law of the Single-Party Era Policies: A Critical Assessment

Yıl 2025, Sayı: 1, 26 - 34, 30.09.2025

Mehmet Şirin Bakir

Öz

The Republic of Turkey, established following the collapse of the Ottoman Empire, initially faced significant economic challenges. Debts inherited from the Ottoman Empire and the devastation caused by wars severely strained the country's economy. During the Second World War, the conscription of young men for military service led to a decline in production, and defense spending further strained the economy. To overcome these economic difficulties and tax those who had become wealthy during the war, the government introduced a wealth tax in 1942. This study aims to examine the socio-political effects of the Wealth Tax Law in the context of minorities and to compare criticisms made from different perspectives. The Wealth Tax Law, which corresponds to an important turning point in the history of the Republic of Turkey and remains a subject of debate to this day, has been fraught with numerous negative aspects from its inception to its conclusion. The negative attitudes of government officials of the period towards minorities were reflected both in the content of the law and in its implementation. The principles of equality and justice in taxation were violated by distinguishing between Muslim Turks and non-Muslims in determining tax rates for taxpayers and in the collection phase. This caused significant damage to the minorities' sense of belonging and trust in the country. The study will examine the assessments and criticisms made regarding the drafting and implementation of the law, considering its effects and the consequences it produced.

Anahtar Kelimeler

Wealth Tax , Minorities , Discrimination , Juctice , Critical Approach

Tek Parti Dönemi Politikalarında Varlık Vergisi Kanunu: Eleştirel Bir Değerlendirme

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla kurulan Türkiye Cumhuriyeti başlangıçta büyük ekonomik sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Osmanlı’dan kalan borçlar, savaşların getirdiği yıkım ülke ekonomisini zor sokmuştur. II. Dünya Savaşı yıllarında da tedbir amaçlı genç erkeklerin silahaltına alınmasıyla üretimde düşüşler meydana gelmiş, üstüne üstlük savunma harcamaları da ekonomiyi iyice darboğaza sokmuştur. Hükümet bu ekonomik zorlukları aşmak ve savaş ortamında zenginleşenleri vergilendirmek için 1942 yılında varlık vergisini çıkartmıştır. Bu çalışmada Varlık Vergisi Kanunu’nun sosyo-politik etkilerinin azınlıklar bağlamında ele alınması ve farklı boyutlardan yapılan eleştirilerin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde önemli bir dönüm noktasına tekabül eden ve günümüzde halen tartışmaları devam eden kanunlardan biri olan Varlık Vergisi Kanunu, başlangıcından sonuna kadar içerisinde birçok olumsuzluk barındırmıştır. Dönemin hükümet yetkililerinin azınlıklara yönelik olumsuz tutumları hem kanunun içeriğine hem de uygulama safhasına yansımıştır. Mükelleflere yönelik vergi oranlarının belirlenmesinde ve tahsil aşamasında Müslüman Türk ve Gayrimüslim ayrımı yapılarak vergide eşitlik ve adalet ilkeleri zedelenmiştir. Azınlıkların ülkeye olan aidiyet ve güven duygularında önemli hasarlar meydana gelmiştir. Çalışmada kanunun yapımına ve uygulanmasına yönelik yapılan değerlendirme ve eleştiriler ele alınarak etkileri ve meydana getirdiği sonuçları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Varlık Vergisi , Azınlıklar , Ayrımcılık , Adalet , Eleştirel Yaklaşım

Kaynakça

• Akar, R. (1992). Varlık vergisi: Tek parti döneminde azınlık karşıtı politika örneği. Belge Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Akar, R. (2000). Aşkale yolcuları varlık vergisi ve çalışma kampları, Belge Yayımları: İstanbul/Türkiye.
• Akar, R. (2009). Aşkale yolcuları varlık vergisi ve çalışma kampları. Doğan Kitap: İstanbul/Türkiye.
• Aktar, A. (1996). Varlık vergisi ve İstanbul. Toplum ve Bilim Dergisi, sayı 71.
• Aktar, A. (2001). Varlık vergisi ve türkleştirme politikaları. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Aktar, A. (2006). Varlık vergisi ve türkleştirme politikaları. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Aktar, A. (2012). Varlık vergisi ve türkleştirme politikaları. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Ata, F. (2014). Varlık vergisinin Amerikan kamuoyuna yansıması, New York Times Gazetesi
• Arslan, İ. Ö. (2006). Vergi yükümlüsünün hakları: bir katalog tasarımı [Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Coşar, N. (2003). Varlık vergisi konusundaki yolsuzluk söylentileri. S.B.F. Dergisi, 58(2), ss. 1-27. Cumhuriyet Gazetesi, 28.12.1942
• Çavdar, T. (2003). Türkiye ekonomisinin tarihi (1900-1960). İmge Kitabevi Yayınları: Ankara/İstanbul.
• Dokuyan, S. (2014). Savaş ekonomisi ve varlık vergisi üzerine bir değerlendirme. Eskişehir Osmangazi ÜniversitesiSosyal Bilimler Dergisi, 15(2), s. 23-55.
• Duru, B. (2008). 1941: Kıtlık yılında milli korunma kanunu uygulamaları. Güler B. A. (ed.), Açıklamalı yönetim zamandizini 1940-1949 İçinde. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi: 3; Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması: Ankara/Türkiye.
• Şaul, E. (1999). Balat'tan Bat-Yam'a. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Erkan, H. (2015). Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne Türk ekonomisinde temel dönüşümler–Cumhuriyet öncesi ve sonrası Türk Ekonomisi. http://www.konrad.org.tr/Wirtschaft%202007%20tr/06Erkan.pdf
• Giray, F. (2010). Maliye tarihi. Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Ezgi Kitabevi: Bursa/Türkiye.
• Grand Master (1992), Varlık vergisi. Nisan, C. 6.
• Güçlü, M. (1990). Varlık vergisi kanununun çıkarılması, uygulanması, kaldırılması ve sonuçları (11 Kasım 1942-15 Mart 1944) [Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• İnci, İ. (2012). İkinci dünya savaşı yıllarında Türkiye’de varlık vergisi uygulaması. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2. s. 272-290.
• Karabulut, K. (2005). 11 teşrinisani 1942 tarihli varlık vergisine bir bakış. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, ss. 325-339.
• Karluk, R. (2013). Temel sektörlerde gelişmeler II: sanayi sektörü. Eraslan, C. (Ed.), Türkiye Ekonomisi (s. 128-157) içinde. Saray Matbaacılık: Ankara/Türkiye.
• Kızılkaya, A. (2016). Ekonomik ve siyasal boyutlarıyla varlık vergisi. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(12), ss. 84-95.
• Koraltürk, M. (2011). Erken cumhuriyet döneminde ekonominin türkleştirilmesi. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Korkmaz, E. (2004). Krizin bilançosu: zengin devlet fakir millet. Enes Matbaası: İstanbul/Türkiye.
• Kovancılar, B., Kayalıdere, G. (2012). Türkiye’de varlık vergisi uygulamasının sosyo-politik ve ekonomik sonuçları. Çelebi, A. K. (ed.), Mali Sosyoloji Üzerine Denemler (133-158) içinde. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. Hermes Matbaacılık: Ankara/Türkiye.
• Lewis, B. (1984), Modern Türkiye’nin doğuşu, TTK Yayınları: Ankara/Türkiye.
• Lewis, B. (2008). Modern Türkiye’nin doğuşu. Arkadaş Kitabevi: İstanbul/Türkiye.
• Mutluer, K., Heper, F., Dönmez, R. (2004). Vergi hukuku. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 1536: Eskişehir/Türkiye.
• Nadi, N. (1964). Perde aralığından. Cumhuriyet Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Oran, B. (1969). İç ve dış politika ilişkisi açısından ikinci dünya savaşında Türkiye'de siyasal hayat ve sağ-sol akımlar. A.Ü. SBF Dergisi, 24(3), s. 227-275.
• Pamuk, Ş. (1988). İkinci dünya savaşı yıllarında devlet, tarımsal yapılar ve dönüşüm. Pamuk, Ş.&Toprak, Z. (ed.), Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923-2000) (s. 91-108) içinde. Yurt Yayınları: Ankara/Türkiye.
• Ökte, F. (1951). Varlık vergisi faciası, Nebioğlu Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Resmi Gazete, 12 Kasım 1942, Sayı 5255, Kanun No 4305.
• Seyidoğlu, H. (1992). Ekonomik terimler ansiklopedik sözlük. Güzem Can Yayınları: Ankara/Türkiye.
• Semerci, N. (2019). Eleştirel düşünme engelleri (ELDEN) ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 8(1), s.281-299.
• Tutar Serter, Y. (2017). Tek parti döneminde azınlık politikası ve varlık vergisi. Route Educational and Social Science Journal, 4(8), s. 28-40.
• Sofracı, İ. E. (2013). Tarihsel perspektiften varlık vergisi uygulamasına bir bakış. Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi XV(I-2), s.317-334.
• Şahin, M. ve Özenç, Ç. (2008). Varlık vergisi ve toplumsal etkileri. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 45(516), s. 87-98.
• Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 24.01.1943.
• Tezel, Y. S. (1986). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Tezel, Y. S. (1994). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul/Türkiye.
• Tokgöz, E. (2001). Türkiye'nin iktisadi gelişme tarihi (1914-2001). İmaj Yayıncılık: Ankara/Türkiye.
• Yalçın, O. (2012). Varlık vergisi kanunu ve uygulaması. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 1(1), s. 313-354.
• Yerasimos, S. (1977). Az gelişmişlik sürecinde Türkiye - I. Dünya savaşından 1971’e. (çev. B. Kuzucu), Bilim Araştırma Dizisi 3: İstanbul/Türkiye.
• Yoruldu, M. (2020). Türk mali tarihinde varlık vergisi uygulaması ve sosyo-ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(29), s.2300-2315.
• Zurcher, E. J. (1999). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları: İstanbul/Türkiye.