Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet

Yıl 2005, Sayı: 5, 107 - 140, 01.05.2005

Feridun M. Emecen

Öz

Mühimme defterleri, Osmanlı bürokrasisi tarafından tertip edilen defter serileri arasında başı çekmektedirler. Bu defterler, yüksek bir karar organı olan Osmanlı Divanı'ndan çıkan kararların birer suretlerinin bir araya getirilmesiyle oluşmuştur. Divan'a intikal eden pek çok meseleye dair kararları ihtiva ettiklerinden birçok araştırma sahasını ilgilendiren bilgileri bu defterlerde bulmak mümkündür. Bu yönüyle Mühimme defterleri, erken tarihlerden itibaren modern tarih çalışmaları içinde kullanılmaya başlanmış ve söz konusu defterler, farklı sahalardan gelen pek çok araştırmacının sıklıkla başvurduğu bir kaynak serisi hüviyeti kazanmıştır. Öte yandan Mühimme defterlerindeki kayıtlar, yüksek bir karar organı vazifesi yapan Divan'dan günümüze kalan belgeler niteliğini taşıdıklarından hukuk tarihi açısından da özel bir önem taşımaktadırlar. Bu yazıda defter serisinin mahiyeti hakkında bir tanıtımdan sonra, bu tür defterlerin ne zaman ve hangi şartlarda ortaya çıktığı, gerek şekil gerekse muhteva açısından geçirdiği tekâmül safhaları, defter türleri ve bunlara dayalı yapılan incelemelerle, buradaki kayıtların nasıl anlaşılması gerektiği hususları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mühimme, ahkam, şikayet, divan, bürokrasi

The Principal Series of Registers of Ottoman Divan: Ahkâm-i Mîrî, Ahkâm-i Kuyûd-i Mühimme and Ah

Öz

Among the various register series of the Ottoman bureaucracy, Mühimme registers, undoubtedly have a leading position. These registers compile the copies of the orders of the Ottoman Divan, functioning as a supreme court. Since they include orders related to a very wide range of issues discussed at the Divan, it is possible to find relevant information on almost all aspects of Ottoman history in these registers. Due to their unique position, Mühimme registers have been of intensive use from the very beginning of modern studies dedicated to Ottoman history and they soon gained a predominant position among the basic sources of Ottoman history. In addition, Mühimme registers are of special importance for the researchers dealing with Ottoman law of history. This article concerns itself with, after a brief introduction to the properties of the registers under discussion, the time and the conditions under which these registers first emerged, their developmental stages both in form and content, their various types, the studies constructed on Mühimme registers and the true nature of the data preserved in the registers.

Anahtar Kelimeler

Mühimme, Ahkam, Şikayet, Divan, Bureaucracy