Mimarlık, Tarihyazımı ve Rasyonalite: XX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Modern Türk Mimarisinde Biçime Dayalı Sembolik Söylem Meselesi

Yıl 2009, Sayı: 13, 131 - 152, 01.05.2009

Yusuf Civelek

Öz

Cumhuriyet dönemi Türk mimari edebiyatında mimari biçim ile içerik arasında ilişkileri
kuran, değiştiren ve yeniden kuran sembolik bir söylem meydana getirilmiştir.
XIX. yüzyılın son çeyreğinde Avrupa’dan esinlenilen tarihselci düşüncenin ateşlediği
yeni sentez ve modernleşme arayışları, Osmanlı mimarisinde ilk Batılı anlamda
mimari nazariyenin yerleşmesine vesile olmuştur. Bu nazariyenin meyvesi olan Milli
Mimari tarzı, 1920’lerin Türkiye’sinde de hâkim mimari olmuştur. Ancak, aynı
zamanda eskinin sentez arayışlarından vazgeçilerek yeni bir medeniyet oluşturma
ülküsü benimsenmiş, dolayısıyla her alanda gerçekleştirilen inkılâpların mimarinin
estetiğinde de aranması kaçınılmaz olmuştur. Bu amaç doğrultusunda 1930’larda
benimsenen Modern mimarinin temel vazifesi, reddedilen modernleşme modelinin
zıddını temsil etmek olduğundan, sembolik anlam, adeta mimari biçimin asli içeriğine
dönüşmüştür. Bu sebeple, Türkiye’de Batılı anlamda mimari nazariye, yerleşmeye
fırsat bulamadan, yerini geçmişin ve şimdinin şekilleri arasında zıtlıklar kurma esasına
dayalı bir sembolik söyleme bırakmak zorunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mimari Biçim, Mimari Nazariye, Mimari İçerik, Sembolik Söylem, Modernizm, Milli Mimari

Architecture, Historiography and Rationality: The Question of the Symbolic Discourse Based on Form in Modern Turkish Architecture in the first half of the 20th century

Öz

A symbolic discourse has been created in Turkish architectural literature during the
Republican period, which has constituted, changed and reconstituted the relationship
between content and form. The Western historicist notions that ignited the
search for new syntheses and modernization in the Ottoman Empire during the last
quarter of the 19th century, also caused for the first time the architectural thinking
based on a Western theoretical basis. The National Architecture ideal, which is the
fruit of such theoretical basis, became the dominant architectural style of Turkey
also in 1920s. However, the Ottoman search for synthesis was dropped at this time,
and the idea of creating a new civilization was adopted. Therefore, reforms made in
every field for this purpose quickly involved architectural aesthetics as well. Because
the Modern architecture, which was adopted as the official architectural style in
1930s, was charged with a mission to represent the opposite of what was rejected,
symbolic meaning became the main content of architectural form. Consequently,
architectural theory in Western norms could not find the opportunity to flourish and
was subordinated by a symbolic discourse that was based on constructing oppositions
between the shapes of the past and today

Anahtar Kelimeler

Architectural Form, Architectural Theory, Architectural Content, Symbolic Discourse, Modernism, National Architecture