Auteur Sinema Bağlamında Türkiye’de Yönetmen Sineması Kitapları Literatürü: Bir Tasnif Denemesi

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 36, 643 - 670, 17.12.2020

Havva Yılmaz

Öz

Auteur kuramı kısaca sinemayı edebiyat, mimari, resim, müzik gibi bağımsız bir sanat dalı, yönetmeni de bu sanat dalında üretim yapan sanatçı olarak değerlendiren bir yaklaşımdır. II. Dünya Savaşı sonrası kültürel ikliminde Cahiers du Cinema (Sinema Defterleri) dergisi etrafında Andre Bazin önderliğinde toplanan bir grup genç film eleştirmeni, Holywood filmlerine yönelik analizleri ile sinemaya “yazar yönetmen” kavramını kazandırırlar ve süregiden bir tartışma başlatırlar. Sinemada yönetmenin rolünü problematize eden bu tartışma ile sinema tarihini yönetmenler üzerinden ele almak ve sosyolojik bir bağlama oturtmak mümkün hale gelmiştir. Öte yandan sinemayı bir sanat dalı olarak gören, özgün bir diline sahip yönetmenleri diğerlerinden ayırmak üzere “auteur yönetmen” tabiri de ortaya çıkmış ve hangi yönetmenin bu sınıfa gireceği tartışılır olmuştur. Türkiye’de de karşılık bulan tartışmada genel kabul Türkiye’de auteur sinemanın Lütfü Ö. Akad ve Metin Erksan filmleriyle başladığı yönündedir. Bu çalışmada, bu bilgiler ışığında, Türk sineması literatürü içerisinde yönetmen sineması üzerine kaleme alınmış kitaplar incelenerek, mevcut tartışmaya ve Türk sinemasında yönetmen olgusunun mahiyetine ilişkin genel tartışma zeminine katkı sunulmaya çalışılacaktır. Ağırlıklı olarak Türk Sineması Araştırmaları Projesi kapsamında oluşturulan veritabanında yer alan verilere dayanarak, önce kısaca kavramsal ve tarihsel bağlama yer verilecek, ardından Türkiye’de yönetmen sineması kitapları literatürüne ilişkin bir tasnif denemesi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk sineması, yönetmen sineması, auteur kuramı

Literature of Auteur Cinema Books in Turkey: A Categorization Attempt

Öz

Auteur theory is an approach that considers cinema as an independent art branch such as literature, architecture, painting, music, and the director as an artist producing in this art branch. In the cultural climate of the post-World War II, a group of young film analyzer gathered around the magazine Cahiers du Cinema (Cinema Notebooks) under the leadership of Andre Bazin, with their analysis of Hollywood movies, introduce the concept of “writer-director” to cinema and start an ongoing discussion. Within this discussion, which problematizes the role of the director in cinema, it has become possible to deal with the history of cinema through directors and to contextualize the subject in a sociological ground. On the other side, the term “auteur director” emerged to distinguish the directors who regard cinema as a branch of art and who have a unique language from the others, and it has been debatable which director will enter this group. The discussion is also resonated in Turkey, and it is mostly accepted that the auteur cinema started with the films of Lutfi Ö. Akad and Metin Erksan in there. In this study, in the light of this information, books written on director cinema in Turkish cinema literature will be examined, and it will be proposed to contribute to the prevalent debate and the general discussion on the features of the phenomenon of director in Turkish cinema. Predominantly based on data contained in the database created within the scope of the Turkish Cinema Research Project, first, the conceptual and historical context will be given briefly, then there will be an attempt to classify books related to literature of auteur/director cinema in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Turkish cinema, auteur cinema, auteur theory

Kaynakça

• Akpınar, Ertekin (2005), 10 Yönetmen ve Türk Sineması: Tür - Anlayış – Farklılık, İstanbul: Agora Kitap.
• Alpan, Cem (2011), İstanbul Film Festivali’nin 30 Yılından 20 Yönetmen, İstanbul: İstanbul Kültür Sanat Vakfı.
• Atam, Zahit (2010), “Yeni Sinemanın” Dört Kurucu Yönetmeni: Yeşim Ustaoğlu, Zeki Demirkubuz, Derviş Zaim, Nuri Bilge Ceylan, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE İletişim Bilimleri Ana Bilim Dalı Sinema Bilim Dalı.
• Dorsay, Atilla (1988), Yılmaz Güney Kitabı, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Güngör, Arif Can (2014), “Auteur Kuramı ve Metin Erksan Sineması” içinde International Journal of Social Science (30), İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Yönetimi Bölümü.
• Kıraç, Rıza (2014), Sinemamızın Yüzüncü Yılında 100 Yönetmen, İstanbul: Say Yayınları.
• Kayalı, Kurtuluş (1994),Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması, Ankara: Ayyıldız Yayınları.
• Özden, Zafer. (2000), Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi, İstanbul, Afa Yayınları.
• Özgüç, Agâh (1988), Kronolojik Türk Sinema Tarihi (1914-1988), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü Sinema Dairesi Başkanlığı.
• Özgüç, Agâh (1995), Türk Film Yönetmenleri Sözlüğü, İstanbul: Afa Yayınları.
• Özön, Nijat (1963), Sinema Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarris, Andrew (1962), Notes on the Auteur Theory. Erişim Tarihi: http://dramaandfilm.qwriting.qc.cuny.edu/files/2011/06/Sarris-Notes-on-the-Auteur-Theory.pdf
• Sarris, Andrew (1963), “The Auteur Theory and The Perils of Pauline” içinde Film Quarterly (16/4) University of California Press, Erişim Tarihi: 3 Ekim 2020.
• Scognamillo, Giovanni (1973), Türk Sinemasında 6 Yönetmen, İstanbul: Türk Film Arşivi Yayını.
• Uğur, Ufuk (2017), “Auteur Yönetmen Yaklaşımının Türk Sinemasına Yansımaları: Demirkubuz Sineması” içinde MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi (6/3), Ordu: Ordu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sinema ve Televizyon Bölümü.
• Yeres, Artun (2005), 65 Yönetmenimizden Yerlilik, Ulusallık, Evrensellik Gerilimde Sinemamız, İstanbul: Donkişot Güncel Yayınlar.