Disinformation on Social Media: The Case of the COVID-19 Pandemic

Yıl 2022, , 161 - 191, 01.11.2022

Emre Topçu Berk Çaycı

https://doi.org/10.58239/tamde.2022.02.005.x

Öz

With the widespread use of the Internet, a new era has been entered in global communication and information acquisition practices. In particular, social media freely provides an opportunity for the production and consumption of user-derived content. In this way, media contents related to current issues can be freely produced not only by professional journalists, but also by ordinary users. Thus, unlike professional journalism practices, user-derived contents on social media platforms is opened to mass access without going through any filtering process. This situation creates a significant problem regarding the reliability of the news that are circulated on social media and causes the spread of fake news types on social media. While social media platforms enable its users to meet their communication and information needs instantly, thanks to its technological infrastructure that allows the production of user-derived content, it has paved the way for disinformation-containing shares to spread to the society in a short time like a virus. While this situation causes users to be misinformed and directed; endanger human life and public health.

The purpose of this study is to analyze the content of the shared information about the COVID-19 pandemic, the role of social media platforms in the dissemination of false information. Within the scope of the research, analyses related to COVID-19 were examined by filtering with the keywords "corona, coronavirus, pandemic, coronavirus pandemic, epidemic" on the website named teyit.org, which was established to analyze suspicious information. The confirmations made in the 1-year period after 01 December 2019, the date of the first coronavirus case in the world, were examined with quantitative content analysis. With the research, it was concluded that the false news spread on social media about the COVID-19 pandemic caused an information pollution.

Anahtar Kelimeler

Social Media, Disinformation, COVID-19, Information Pollution, Fake News

Sosyal Medyada Dezenformasyon: COVID-19 Pandemisi Örneği

Öz

İnternetin yaygınlaşmasıyla, küresel çapta haberleşme ve bilgi edinme pratiklerinde yeni bir döneme girilmiştir. Özellikle sosyal medya, kullanıcı türevli içeriğin özgürce üretim ve tüketiminin sağlanmasına imkân tanımaktadır. Bu sayede güncel meselelerle ilgili medya içerikleri sadece profesyonel haberciler tarafından değil, sıradan kullanıcılar tarafından da özgürce üretilebilmektedir. Böylelikle sosyal medya platformlarındaki kullanıcı türevli içerikler, profesyonel habercilik pratiklerinden farklı olarak herhangi bir filtreleme sürecinden geçmeden kitlesel erişime açılmaktadır. Bu durum sosyal medyada dolaşıma sokulan haberlerin güvenilirliğiyle ilgili önemli bir sorun oluşturmakta ve sosyal medyada sahte haber türlerinin yayılmasına sebep olmaktadır. Sosyal medya platformları, kullanıcılarının haberleşme ve bilgi edinme ihtiyaçlarını anlık bir şekilde karşılamasını sağlarken, kullanıcı türevli içerik üretimine izin veren teknolojik alt yapısı sayesinde dezenformasyon içeren paylaşımların bir virüs gibi kısa süre içerisinde topluma yayılmasının önünü açmıştır. Bu durum kullanıcıların yanlış enforme edilmesi ve yönlendirilmesine sebep olurken; insan hayatını ve toplum sağlığını tehlikeye atmaktadır.

Bu çalışmanın amacı sosyal medya platformlarının yanlış enformasyonun yayılması sürecinde oynadığı rolü COVID-19 pandemisiyle ilgili paylaşılmış olan enformasyonların içerik analizinin yapılmasıdır. Araştırma kapsamında şüpheli bilgileri analiz etmek amacıyla kurulmuş teyit.org isimli web sitesinde “korona, koronavirüs, pandemi, koronavirüs pandemisi, salgın” anahtar kelimeleriyle filtrelendirilerek COVID-19 ile ilgili gerçekleştirilmiş analizler incelenmiştir. Dünyada ilk korona virüs vakasının görüldüğü tarih olan 01 Aralık 2019’dan sonraki 1 yıllık süreçte yapılan teyitler niceliksel içerik analizi ile incelenmiştir. Araştırmayla COVID-19 pandemisiyle ilgili sosyal medyada yayılan yanlış haberlerin bir enformasyon kirliliğine yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Medya, Dezenformasyon, COVID-19, Enformasyon Kirliliği, Sahte Haber

Kaynakça

• Akyüz, S. S. (2020). Yanlış Bilgi Salgını: COVID-19 Salgını Döneminde Türkiye’de Dolaşıma Giren Sahte Haberler. Akdeniz İletişim Dergisi(34), 422-444.
• Alp, H. (2011). Küreselleşme Sürecinde Medyadaki Dezenformasyon ve Irak İşgali Örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arabacı, A. O. (2020, Mart 14). Kuzey Kore’de Koronavirüs Kapan İki Kişinin İdam Edildiği İddiası . Aralık 10, 2021 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/kuzey-korede-koronaviruse-kapan-iki-kisinin-idam-edildigi-iddiasi adresinden alındı
• Arabacı, A. O. (2021, Eylül 01). ABD Başkanı Biden’ın Naftali Bennett ile Toplantısı Sırasında Uyuduğu İddiası. Eylül 15, 2021 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/analiz-abd-baskani-bidenin-toplanti-sirasinda-uyudugu-iddiasi adresinden alındı
• Arslan Cansever, B. (2016). Bilgi Toplumunda Bir Kavram Kargaşası: Bilgi mi? Enformasyon mu? Sosyoloji Dergisi, 1(1), 41-50.
• Aziz, A. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Nobel.
• Bilgi Kirliliği. (tarih yok). Haziran 25, 2022 tarihinde SİBERAY: https://www.siberay.com/bilgi-kirliligi adresinden alındı
• Binark, M. (2007). Yeni Medya Çalışmalarında Yeni Sorular ve Yöntem Sorunu. M. Binark içinde, Yeni Medya Çalışmaları (s. 23). Dipnot Yayınları.
• Bundred, I. (2019, Aralık 10). Dezenformasyonun “Önlenemez” Yükselişini Önlemek. Eylül 15, 2015 tarihinde Marketing Türkiye: https://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/dezenformasyonun-onlenemez-yukselisini-onlemek/ adresinden alındı
• Çakmak, F. (2019). Medyada Dezenformasyon Sorunsalı ve Manipülasyonun Gücü: İdeoloji ve Söylem Açısından Seçim Haberlerinin Siyasal İletişimdeki Rolü. Selçuk İletişim Dergisi, 12(2), 1127-1154.
• Çataldaş, İ. (2018). Sosyal Medyanın Bilgi Kirliliği Kapsamında Değerlendirilmesi: 15 Temmuz Örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuş, G. (2017, Şubat 25). Sahte haberin 17. yüzyıla dayanan tarihi. Kasım 8, 2021 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/yalan-haberin-17-yuzyila-dayanan-tarihi adresinden alındı
• Çınarlı, İ. (2008). Sağlık İletişimi ve Medya. Nobel Yayın Dağıtım.
• Demirel, S. D. (2018, Şubat). Dijital Medyada Haber Üretim Sürecinde Okuyucu Odaklılık. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 826-829.
• Digital 2022: Another Year of Bumper Growth. (2022, Ocak 26). Haziran 14, 2022 tarihinde We Are Social: https://wearesocial.com/uk/blog/2022/01/digital-2022-another-year-of-bumper-growth-2/ adresinden alındı
• Diker, E. (2020). Kovid-19 Salgını Döneminde Sosyal Medya Kullanımı. TRT Akademi Dergisi, 5(10), 1-249.
• Doğan, O. (2020). Koronavirüs Salgınında Sosyal Medya Kullanıcılarının Sahte Haberler Karşısında Tutumu; İstanbul Örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. İbn Haldun Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Duran, K. N., & Yeniceler, İ. (2019, Eylül). Gelenekselden Yeni Medyaya Geçiş Sürecinde İçerik Üretimi Sürecinin Dönüşümü: Cüneyt Özdemir YouTube Kanalı. e-Journal of New Media, 3(3), 204-205.
• Erkan, G., & Ayhan, A. (2018). Siyasal İletişimde Dezenformasyon ve Sosyal Medya: Bir Doğrulama Platformu Olarak Teyit.Org. Akdeniz İletişim Dergisi(29), 202-223.
• Ertem, Y. E. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Foça, M. A. (2019, Mart 01). Yanlış bilginin en yaygın yedi türü. Haziran 23, 2022 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/sozluk-yanlis-bilginin-en-yaygin-7-turu adresinden alındı
• Gasımlı, L. (2019). Haberde Yönlendirme, Dezenformasyon ve Propaganda: Azeri ve Ermeni Haber Sitelerinde Dağlık Karabağ Sorunlarıyla İlgili Yayınlanan Haberlerin Karşılaştırmalı Analizi [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İldem, T. (2021). Dezenformasyona Karşı Toplumsal Dayanıklılık. Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi.
• İnce, M. (2018). Haber Edinme Aracı Olarak İnternet ve İnternet Haberciliği. Eğitim Yayınevi.
• Kafiliveyjuyeh, S. (2017). Sosyal Ağ Çağında Eşik Bekçisinin Değişen Rolü. Yeni Medya, 2017(3), 28-50.
• Kaya, A. (2018, Ekim 13). Bilgi, Veri ve Enformasyon Arasındaki İlişki Nedir? Haziran 21, 2022 tarihinde TechWorm: https://www.tech-worm.com/bilgi-veri-ve-enformasyon-arasindaki-iliski-nedir/ adresinden alındı
• Keskin, Ö. H. (2020, Mart 18). Yeni Koronavirüsün Coca Cola ile Yayılmaya Çalışıldığı İddiası. Aralık 11, 2021 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/yeni-koronavirusun-coca-cola-ile-yayilmaya-calisildigi-iddiasi adresinden alındı
• Keskin, Ö. H. (2021, Nisan 3). Pfizer-BioNTech Aşısının Yan Etkisinin Ölüm Olduğu İddiası. Aralık 11, 2021 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/cinli-virolog-li-meng-yangin-koronavirusun-insan-yapimi-oldugu-iddiasi adresinden alındı
• Kiraz, E. (2020). Sosyal Medyada Sahte Haberin Yayılmasında Kullanıcı Faktörü. İNİF E-Dergi, 5(1), 9-24.
• Kocabay Şener, N. (2018). “Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişkin İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması. Akdeniz İletişim Dergisi, (Özel Sayı), 355-373.
• Kumbasar, B. (2021). Sağlık İletişimi Perspektifinden Instagram’da COVID-19 Paylaşımlarının Analizi: #COVID-19. Selçuk İletişim Dergisi, 14(1), 113-136.
• Manipülasyon. (tarih yok). Eylül 25, 2021 tarihinde Türk Dil Kurumu Sözlükleri: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Manipülasyon Nedir? Manipülatif İnsanların 7 Özelliği. (tarih yok). Eylül 25, 2021 tarihinde Live to Bloom: https://livetobloom.com/manipulasyon-nedir-manipulatif-insanlarin-7-ozelligi/ adresinden alındı
• Mavnacıoğlu, K. (2015). Kurumsal İletişimde Sosyal Medya Yönetimi. Beta.
• Nedir? (tarih yok). Mart 6, 2021 tarihinde Teyir.org: https://teyit.org/nedir adresinden alındı
• Onursoy, S., Turan, E. A., Yeşilyurt, S., & Astam, F. K. (2020, 09 03). Yalan Habere Karşı Tutum ve Davranışlar: Üç Üniversite Örneğinde Durum Araştırması. Türk Kütüphaneciliği, 34(3), 485-508.
• Ozan, Y., & İpek, İ. (2020). Yeni Koronavirüs Salgını Dolayısıyla Gündeme Gelen Sosyal İzolasyon ve Gönüllü Karantina Döneminde İnternet ve Sosyal Medya Kullanımı. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi(52), 69-94.
• Öztürk, Ş. (2020). Dijital Kültürde Alternatif Medyanın Haber Üretim Süreci ve Gazetecilik Alanının Dönüşmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sanlav, Ü. (2014). Sosyal Medya Savaşları. Hayat Yayıncılık.
• Soğukdere, Ş., & Öztunç, M. (2020). Sosyal Medyada Koronavirüs Dezenformasyonu. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi(5), 59-85.
• Şahin, K. (2016, Ocak 01). Örneklem ile Evren Arasındaki İlişki Nedir? Aralık 25, 2021 tarihinde Kemal Şahin Web Sitesi: https://www.kemalsahin.com/docs/sosyal-bilimlerde-arastirma-ve-veri-analizi-yontemleri/evren-ve-orneklem/orneklem-ile-evren-arasindaki-iliski-nedir/ adresinden alındı
• Taşkıran, İ. (2017). Sosyal Medyada Haber Var. Der Yayınları.
• Tokcan, H. (2015). Bilginin Üretimi ve Kullanımı Açısından Bilgi Yönetimi: Üniversitede Akademik Yöneticilerin Bilgi Yönetimi Algıları Üzerine Bir Uygulama [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toktay, Y. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon, Manipülasyon ve Propaganda Etkisi: Zeytin Dalı Harekatı Örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toprak, E. (2020, Ocak 30). Çin'de İki Günde Hastane İnşa Edildiği İddiası. Aralık 10, 2020 tarihinde Teyit.org: https://teyit.org/cinde-iki-gunde-hastane-insa-edildigi-iddiasi adresinden alındı
• Twitter, yalan haberlerle mücadelede AP ve Reuters'la iş birliği yaptı. (2021, Ağustos 3). Eylül 25, 2021 tarihinde Teknolojik Bilimler: https://teknolojikbilimler.com/twitter-yalan-haberlerle-mucadelede-ap-ve-reutersla-is-birligi-yapti/ adresinden alındı
• Uluk, M. (2018). Hakikat Sonrası Çağda Yeni Medya & Yalan Haber. Dorlion Yayınları.
• Yalçınkaya, Ü. L. (2019). Post-Hakikat Çağında Bilgi Kirliliği ve Haber Sitesi Editörlerinin Rolü: Türkiye Örneği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yüksel, E., & Gürcan, H. İ. (2005). Haber Toplama ve Yazma. Tablet Kitabevi.
• We Are Social. (2022). Digital 2022: Another year of bumper growth. We Are Social UK. https://wearesocial.com/uk/blog/2022/01/digital-2022-another-year-of-bumper-growth-2/
• Nedir? - Teyit. (t.y.). 02 Kasım 2022 tarihinde https://teyit.org/nedir adresinden alındı.
• Live to Bloom (2019). Manipülasyon Nedir? Manipülatif İnsanların 7 Özelliği. https://livetobloom.com/manipulasyon-nedir-manipulatif-insanlarin-7-ozelligi/
• Siberay. (t.y.). Bilgi Kirliliği. 02 Kasım 2022 tarihinde https://www.siberay.com/bilgi-kirliligi adresinden alındı.
• NTV (2018). Twitter yalan habere savaş açıyor: AP ve Reuters işbirliği. 02 Kasım 2022 tarihinde https://www.ntv.com.tr/teknoloji/twitter-yalan-habere-savas-aciyor-ap-ve-reuters-isbirligi,Vc9tirBAEkmdXSUFfxfKMQ adresinden alındı.