Dijitalleşme ve Dini Pratikler: Bir Literatür Taraması

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 101 - 122, 04.06.2023

Selman Okumuş

https://doi.org/10.58239/tamde.2023.03.006.x

Öz

Günümüzde dijitalleşme, sadece teknik boyutuyla değil toplumsal hayata etkileriyle de gündelik hayat pratiklerini önemli ölçüde etkilemiştir. İnsanoğlu tarihin her döneminde mevcut olanakları zorlayarak yeni teknolojiler üretmiştir. Üretilen bu teknolojiler, toplumsal dönüşümleri de beraberinde getirmiştir. Özellikle iletişim alanındaki yenilikler, insanların birbirleriyle ve toplumla ilişkilerinde önemli değişimlerin kaynağı olmuştur. 1990’lı yıllardan itibaren hayatımıza giren internet ise zamansız ve mekânsız ortamlar yaratarak gündelik sosyal alanda gerçekleştirdiğimiz bütün etkinlikleri dijital ortama taşımış; yeni bir kültür alanı oluşturmuştur. İnsanlık tarihi boyunca var olan din kavramı ise toplumsal bir kurum olarak sosyal yaşamda önemli etkilere sahiptir. Toplumların iletişim yolculuğu içinde, teknolojideki etkilerden dini iletişim de etkilenmektedir. Kuşkusuz içinde bulunduğumuz dijital dünyada da dini pratikler, bu teknolojiden oldukça etkilenmişlerdir. Özellikle Covid-19 pandemisi döneminde dinin iyileştirici ve destekleyici gücüne ihtiyaç duyan bireyler, dini pratikleri dijital ortamlara taşımışlardır. Bu dönemde dinin manevi gücüne olan ihtiyacın artmasına karşın, yaşanan sosyal ve fiziki izolasyon nedeniyle ibadet mekanlarından uzak kalan bireyler, kendilerine yeni alan olarak dijital ortamları seçmişlerdir. Özellikle etkileşimin yüksek olduğu sosyal medya, dini vaazların/konuşmaların gerçekleştirilebileceği, din pratiklerinin özgürce uygulanabileceği ortamlar olarak tercih edilmiştir. İnsanlar böylece, karşılıklı soru-cevap etkinliklerini gerçekleştirebilecek ve sohbeti takip eden diğer kullanıcılarla iletişim kuracakları bir ortama sahip olmuşlardır. Bu çalışma iletişim teknolojilerindeki değişimlerle dini uygulamalar arasındaki ilişkileri ele alan kuramsal yaklaşımları haritalandırmayı ve dijitalleşme-din ilişkisi çerçevesindeki kuramsal tartışmalara katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dijitalleşme, Din, Gündelik Hayat, Dini Pratikler, Yeni Medya

Digitalization and Religious Practices: A Literature Review

Öz

Digitalization in today's world has not only impacted daily life practices from a technical standpoint but also from a societal perspective. Throughout history, humans have constantly pushed the boundaries of available resources to create new technologies. These technologies have brought about social transformations. Innovations in communication, in particular, have been a significant source of change in how individuals interact with each other and society. Since the 1990s, the internet has entered our lives, creating timeless and location-independent environments, transferring all our everyday social activities to the digital realm, and establishing a new cultural domain. Religion, a concept that has existed throughout human history, holds significant influence as a social institution in social life. In the journey of communication within societies, religious communication is also influenced by technological advancements. Undoubtedly, in the current digital world, religious practices have been greatly impacted by this technology. Especially during the Covid-19 pandemic, individuals in need of the healing and supportive power of religion have shifted their religious practices to digital platforms. Despite the increased need for the spiritual power of religion during this period, individuals who were distanced from places of worship due to social and physical isolation chose digital platforms as a new space. Particularly, social media, with its high level of interaction, has been preferred as an environment where religious sermons/speeches can be delivered and religious practices can be freely conducted. As a result, individuals have gained access to an environment where they can engage in interactive question-and-answer activities and communicate with other users following the conversation. This study aims to map theoretical approaches that address the relationship between changes in communication technologies and religious practices and contribute to theoretical discussions within the framework of the digitalization-religion relationship.

Anahtar Kelimeler

Digitalization, Religion, Everyday Life, Religious Practices, New Media

Kaynakça

• Aksu, H. (2018). Dijitalleşme Nedir?. Pusula.
• Anık, C. (2018). Medya ve Demokrasi İlişkisinin Bağ ve Bağlantıları Üzerine Yeniden Düşünmek. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi. Özel Sayı, 129-138.
• Aslan, A. (2021). Georg Simmel’in Din Teorisinin Temel Yaklaşımları. Marifetname. 8 (2). 503-531. https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.995309.
• Batar, Y. (2020). İletişim Modelleri Işığında Dini İletişimin Doğası/The Nature of Religious Communication in the Light of Communication Models. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi/ Journal of Mesned Divinity Researches, Güz 2020 (2), 417-439.
• Berger, P. L. (2015) Kutsal Şemsiye: Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları, (Ali Coşkun, Çev.), 5.Baskı, Rağbet Yayınları.
• Buğdaycı, A. (2007). Kur’an-ı Kerim’e Göre Üç Semavi Din (Yahudilik-Hristiyanlık-İslamiyet). (Doktora tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Campbell, H. (2013). Digital Religion Understanding Religious Practice in New Media. Routledge.
• Castells, M. (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür. Birinci Cilt: Ağ Toplumunun Yükselişi (Ebru Kılıç, Çev.), İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Certel, H. (2008). Din-İletişim İlişkisi ve Dini İletişim Engelleri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21(2), 127-158.
• Çağlar, Ş. (2017). Şövalyelik Mesleği Gazeteciliğe Sosyal Medya Etkisi. Literatürk.
• Çetin, Ö. (2018). Erich Fromm’da Tanrı Tasavvuru. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 18(3), 75-98. https://dergipark.org.tr/tr/pub/daad/issue/41986/441149
• Dereli, M. D. (2019). Dinî Kimliklerin Siber Uzamda Akışkanlaşması. İnsan ve Toplum. 9(1), 85-116.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2014). Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: DİB https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/340/ekutuphane3.5.1.2.15.pdf?sequence=1&isAllowed.
• Erdoğan, İ. & Alemdar, K. (2002). Öteki Kuram: Kitle İletişimine Yaklaşımların Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi. Erk.
• Giddens, A. (2012), Sosyoloji, Edit. Cemal Güzel, 1.Baskı, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Haberli, M. (2016). İnternet Çağında Din: Konu ve Yaklaşımlar. 2. Uluslararası Osmaneli Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı (s. 1314-1320). Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları.
• Haberli, M. (2020). Dijital Din Araştırmalarında Konu ve Yaklaşımlar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9 (2), 879-902. Retrieved from http://www.itobiad.com/tr/issue/54141/729581.
• Hayta, N. (2020). Medya ve Din İlişkisi Bağlamında ‘Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu ile Dosta Doğru’ Programının İncelenmesi. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 3(1), 127-150. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/mediad/issue/55331/731242?publisher=erciyesmedia
• Kalgı, M. E. (2021). Koronavirüs Salgını ve Dindarlıkla İlgili Yapılmış Ampirik Çalışmaların Analizleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 53, 111-132.
• Kaplan, H., Sevinç, K. & İşbilen, N. (2020). Doğal Afetleri Anlamlandırma ve Başa Çıkma: Covid-19 Salgını Üzerine Bir Araştırma. Turkish Studies.
• Karaçoşkun, M.D. (2012). Modern Psikolojide Dine Yaklaşımlar. Mustafa Doğan Karacoşkun (Ed.). Din Psikolojisi. Grafiker.
• Kaya, R. (1985). Kitle İletişim Sistemleri. Teori.
• Kayseri, Z. (2019). Sosyal Medya Vaizliği: Amerika ve Türkiye Örneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kehrer, G. (1998). Din Sosyolojisi. Din Sosyolojisi (Yasin Aktay, M.Emin Köktaş Der.). İstanbul: Vadi.
• Kocabay Şener, N. (2019). Türkiye’de Medya ve Din Araştırmalarını Yeniden Düşünmek: Eksiklikler Nasıl Doldurulabilir?. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi. 2(1), 53-69. https://dergipark.org.tr/en/pub/mediad/issue/46406/567279?publisher=erciyes
• Maalouf, A. (2009). Çivisi Çıkmış Dünya (Orçun Türkay, Çev). YKY.
• McLuhan, M.&Powers, B. R. (2001). Global Köy: 21. Yüzyılda Yeryüzü Yaşamında ve Medyada Meydana Gelecek Dönüşümler (B. Öcal Düzgören, Çev.). Scala.
• Odyakmaz Acar, N. & Çağlar, Ş. (2021). Media Sociology Under Digital Siege. Digital Siege. Sevimece Karadoğan Doruk, Seda Mengü& Ebru Ulusoy (Ed.), 211-246.  https://doi.org/10.26650/B/SS07.2021.002.11  
• Odyakmaz Acar, N. (2019). Yeni Medya Ekolojisinin Dijital Aktivizme Etkisi. Dijital Aktivizm Üzerine. Hatun Boztepe Taşkıran & Murat Mengü (Ed.), 103-137. Der.
• Okumuş, E. (2016). Toplum Bağlamında Din-Kültür Etkileşimi. Electronic Turkish Studies. 11(7). Erişim: https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=19645 .
• Okumuş, S. (2007). Kur’an’da Cennet Kavramı. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ong, W. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür (Sema Postacıoğlu Banon, Çev). Metis.
• Oruç, M. S. (2021). İletişim Araçları, Siyaset ve Toplumsal Değişim: Harold A. Innis’in Teorik Mirası Üzerinden Bir İnceleme.  İnsan ve Toplum Dergisi. 11 (1), 1-29. https://doi.org/10.12658/M0421
• Özçetin, B. (2018). Kitle İletişim Kuramları. İletişim.
• Öztürk, H. (2002). Sosyolojik Yansımalar. Nobel.
• Poyraz, M. (2016). Kitle İletişim Araçları, Medya ve Din İlişkisi Üzerine. Birey ve Toplum, 6(1), 5-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/birtop/issue/24344/258033
• Sadakaoğlu, M. C. (2020). Paul Virilio’nun Kuramsal Dünyasına Kısa Bir Giriş Denemesi. Social Sciences Studies Journal. 6 (54), 204-214. https://doi.org/26449/sssj/2077
• Sezen, Y. (1998). Sosyoloji Açısından Din: Dinin Sosyal Müesseseler Üzerindeki Tesirleri. MÜİ FV.
• Simmel, Georg. “Zur Soziologie der Religion”. Neue Deutsche Rundschau (Freie Bühne) 9 (1898), 111-123. https://socio.ch/sim/verschiedenes/1898/religion.htm
• Stout, D. E. & Buddenbaum, J. M.  (2008). Approaches to the Study of Media and Religion: Notes from the Editors of the Journal of Media and Religion with Recommendations for Future Research. Religion. 38(3). 226-232. https://doi.org/10.1016/j.religion.2008.05.011
• Şimşek, A. (2019). Dinin Medyatikleşmesi Üzerine Bir Araştırma: Mustafa Karataş-Yusuf Kavaklı, Zekeriya Beyaz Örnekleri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, İ. (2019). Sosyoekonomik Bir Medya Gerçekliği Olarak Televizyon Vaizliği. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi. 2 (1), 123-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mediad/issue/46406/562245
• Tanrıverdi, H. (2018). Din-Kültür İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 8(3), 595-601. https://dergipark.org.tr/en/pub/odusobiad/issue/40617/466884
• Tekinalp, Ş. & Uzun, R. (2004). İletişim Araştırmaları ve Kuramları. Derin.
• Tümer, G. (1994). Din. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim: https://islamansiklopedisi.org.tr/din.
• Vardı, R. (2012). İnternet ve İslam: Din Sosyolojisi Açısından Dini Siteler Üzerine Bir Araştırma. (Doktora Tezi). İstanbul Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Varol, E. & Varol, M.Ç. (2019). Kavram ve Kuramlarıyla Marshall Mcluhan’a Bakış: Günümüzün Egemen Medya Araçları Ekseninde Bir Değerlendirme. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD). 5(1), 137-158.
• Virilio, P. (1996). Hız ve Politika (M.Cansever, Çev.). Metis Yayınları.
• Yanıklar, C. (2014). Sanal Topluluklar ve Geleneksel Topluluklar Arasındaki Farklılıkların Sosyolojik Bir Analizi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 17/1, 158-190. https://doi.org/10.18490/sad.15629
• Yaylagül, L. (2010). Kitle İletişim Kuramları Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar. Dipnot.
• Yurtsever, E.A. (2019). Dijitalleşmenin Karanlık Yüzü. Dijitalleşme Değerler ve Din Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Dicle Üniversitesi.
• Yücel, R. (2017). Yazılı Kültür-Dijital Kültür Bağlamında Mesajın Değişen Yapısı (Örnek Olay: Ana Britannica Ansiklopedisi ile Ekşi Sözlük Karşılaştırılması). Akdeniz Üniversitesi.