Yenidenyazımda Kipsel Dönüşüm Bağlamında Göstergelerarası Bir İnceleme: Yazından Sinemaya “Âşıklar Bayramı”

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 3, 66 - 82, 26.12.2024

Gizem Kunduracı

https://doi.org/10.58239/tamde.2024.03.005.x

Öz

Kemal Varol'un 2019'da yazdığı "Âşıklar Bayramı" romanı, Anadolu'nun köklü âşıklık geleneği içinde yetişmiş bir baba ile oğlunun hikâyesini anlatmaktadır. Âşık edebiyatı, halk şairlerinin saz eşliğinde, gündelik konuşma diline yakın bir üslupla ve hece vezniyle oluşturdukları sözlü edebiyat ürünlerini kapsar. Bu gelenekte şairler sadece kendi eserlerini değil, başka âşıkların eserlerini de sazları eşliğinde icra eder ve halk hikâyeleri anlatırlar.
Özcan Alper, 2022'de bu romanı sinemaya uyarlamış ve aynı adla beyazperdeye taşımıştır. Bu uyarlama, göstergelerarası bir aktarım örneğidir. Her iki eserde de âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı, anlatının merkezinde yer alan temel motiflerdir. Roman sinemaya uyarlanırken, yazılı metnin durağan yapısından görsel-işitsel bir anlatıma geçiş yapılmış, yani kipsel bir dönüşüm gerçekleşmiştir. Bu süreçte romanın anlatım olanakları, sinemanın kendine özgü gösterim ve temsil olanaklarıyla zenginleştirilmiştir. Alt metin olan roman bazı değişikliklere uğramış, konu ve izlekler sinema sanatının gerektirdiği biçimde yeniden yorumlanmıştır.
Yenidenyazım kavramı, bir ana metnin farklı bir düzlemde (sinema, resim, bilgisayar oyunu vb.) yeniden oluşturulmasını ifade eder. Bu süreçte metinler arasında bir söyleşim ilişkisi kurulur. Çalışma, geleneksel âşık edebiyatının çağdaş edebiyat ve sinemadaki yansımalarını incelemeyi, iki eser arasındaki metinlerarası ilişkileri değerlendirmeyi ve anlatıların konu ve izlek bakımından nasıl işlendiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, yüzyıllardır süregelen âşıklık geleneğinin modern sanatlarda nasıl temsil edildiği ve dönüştüğü incelenmekte, roman ve film geleneksel ile moderni buluşturan bir köprü görevi görmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kipsel Dönüşüm, Göstergelerarasılık, Medyalararasılık, Kemal Varol, Özcan Alper

Intersemiotic Examination in the Context of the Transmodalization in the Rewriting “Âşıklar Bayramı” from Literature to Cinema

Öz

Minstrel literature refers to oral literature products created mostly in a simple language based on daily conversation style, on the basis of syllabic meter and accompanied by instrument. Bards who tell folk stories and perform their own or other poets’ verse pieces with instrument accompaniment are called minstrels within the framework of this literary plane. Kemal Varol's (b. 1977) novel Âşıklar Bayramı (2019) is a father-son narrative based on the story between an artist father and his son who grew up in the tradition of minstrelsy in Anatolia. The movie named Âşıklar Bayramı (2022), which was transformed from a novel into a scenario and represented on the cinema level and directed by Özcan Alper (b. 1975), is an intersemiotic transfer plane in the direction of transforming the form in the novel on the basis of transmodalization application based on rewriting. In these two levels of expression and representation, minstrel tradition and minstrel literature are a thematic motif in terms of creating figuration and story. By recreating a particular text, narrative or plane of representation with the hypertext (or hyper-narrative, hyper-aesthetic element, etc.) and imitating or parodying the hypotext (hypo-narrative, hypo-aesthetic element, etc.) in terms of subject, theme, story or figuration. The relationship between rewriting, which is based on expression/representation on a new level, is the relationship between literature, also known as adaptation, and cinema, painting, computer games, etc. It also includes the conversational relations between sign planes. The representation of the source text or sign plane (hypotext) in the form of transforming the mode of expression in the new expression/representation plane is called transmodalization. The hypotext, Âşıklar Bayramı (2019), which has been transferred and transformed from literature, which is a static narrative plane, to cinema, which is an audio-visual dynamic narrative, display and representation plane, has undergone some changes during this transformation and transfer. The narrative possibilities of the novel have been expanded with the presentation and representation possibilities of cinema. On the intersemiotic plane, the forms of transmission and representation of certain topics and themes are emphasized and come to the fore depending on the type of narrative. In the analysis, by considering the form of re-representation in the form of transmodalization, which is a type of rewriting, on this basis, the forms of representation of minstrel literature and minstrelsy tradition, which is a field of traditional folk literature, in contemporary literature and cinema will be determined. The dialogic interests between the narratives will be identified and classified, and the narrative represented in the novel and cinema will be evaluated in terms of subject and theme.

Anahtar Kelimeler

Transmodalization, Intersemiotics, Intermediality, Kemal Varol, Özcan Alper

Kaynakça

• Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınları.
• Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık/Ggöstergelerarasılık. Kanguru Yayınları.
• Aktulum, K. (2021). Bir çözümleme yöntemi olarak sanatta göstergelerarasılık. Folklor/Edebiyat, 27(107), 661-686.
• Bakhtin, M. M. (1981).  The dialogic ımagination: Four essays (Ed.: Michael Holquist; Trans.: Caryl Emerson-Michael Holquist). University of Texas Press.
• Bakhtin, M. M. (2014). Karnavaldan romana: edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar (Cem Soydemir, Der. Sibel Irzık, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bahtin, M. M. (2005). Rabelais ve dünyası (Çiçek Öztek, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Cebeci, O. (2008). Komik edebi türler: Parodi, satir, ironi. İthaki Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). “Elektronik kültür ortamında âşık tarzı şiir geleneği bağlamında Çukurovalı aşıklar üzerine tespitler”. III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Adana Ofset.
• Alper, Ö. (Yönetmen). (2021). Âşıklar Bayramı [Film]. OGM Pictures.
• Varol, K. (2022a). Âşıklar bayramı. İletişim Yayınları.
• Varol, K. (2022b). Babamın bağlaması. Everest Yayınları.
• Pamuk, O. (2013). Kara kitap. Yapı Kredi Yayınları.
• Genette, G. (1997a), Palimpsests: Literature in the second degree (Trans.: Channa Newman, Claude Doubinsky). University of Nebraska Press.
• Genette, G. (1997b). Paratexts: Theresolds of interpretation (Trans.: Jane E Lewin, Foreword.: Richard Macksey). Cambridge University Press.
• Kafka, F. (2019). Babaya mektup (Çev.: Cemal Ener). Can Yayınları.
• Kristeva, J. (1980). Desire in language: A semiotic approach to literature and art (Ed.: Leon S. Roidiez; Trans.: Thomas Gora, Alice Jardine, Leon S. Roidiez). Columbia University Press.
• Saussure, de F. (1998). Genel dilbilim dersleri. (Berke Vardar, Çev.). Multilingual Yayınları.
• Toptaş, H. A. (2020). Kuşlar yasına gider. Everest Yayınları.
• Tekin, L. (2018). Sürüklenme. Can Yayınları.
• Yücel, T. (2008). Yapısalcılık (Hazırlayan: Faruk Duman). Can Yayınları.