The Use of Colour Elements in Âşık Veysel’s Poetry

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 3, 23 - 41, 26.12.2024

Yasemin Sarı Bayer

https://doi.org/10.58239/tamde.2024.03.002.x

Öz

Individuals who are blind from birth lack the experience of visual perception and, as a result, cannot conceptualize or describe colours, however, those who lose their sight later in life retain the ability to visualize and describe colours based on their previous experiences. Âşık Veysel, who lost his eyesight at the age of seven, had prior visual experiences that allowed him to form mental images and describe colours.
This study aims to analyze how Âşık Veysel perceived and represented colours in his poems. By examining his expressions about colour, the study explores his mental imagery of colours he experienced before losing his sight, investigates the role of visual perception in his poetic descriptions, and sheds light on the techniques he employed to address colour in his work.
For the perception of colour to occur in the brain, physical factors such as a light source and functional cone cells in the eye are essential. Despite living most of his life as a visually impaired individual, Âşık Veysel employed vivid and effective language to integrate colour elements into his poetry, necessitating an in-depth investigation into the subject. Based on this, the age at which Âşık Veysel lost his eyesight, visual perception with reference to his possible experiences regarding the act of seeing, colour perception in the visually impaired, the important points of Âşık Veysel's life, and the facts and events related to the subject were evaluated by making a literature review through his poems in which colour elements were included.
The findings reveal that Âşık Veysel’s memory of visual experiences was well-preserved, allowing him to incorporate colour elements into his poetry through two distinct approaches. On one hand, he directly described the colours of nature, and on the other, he used metaphorical expressions to personify colours and enrich his descriptions. His poetry thus reflects both a literal and symbolic engagement with colour, creating a unique and evocative visual language.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Colour, Sight, Experience, Perception

Âşık Veysel Şiirlerinde Renk Unsurları

Öz

Doğuştan görme engelliler, algılama deneyimi bulunmadığından renkleri tanımlayamazlar. Sonradan görme yeteneğini kaybeden bireyler, renkleri zihinlerinde canlandırabilirler. Yedi yaşında görme yetisini kaybeden Âşık Veysel'in, renkleri tanımlamasını sağlayan görsel deneyimleri ve zihninde oluşmuş imgeler bulunmaktaydı.
Bu çalışma, Âşık Veysel'in renkleri şiirlerinde nasıl algıladığını ve yansıttığını analiz etmeyi amaçlamaktadır. Renk konusundaki ifadelerini inceleyerek görme yeteneğini kaybetmeden önce deneyimlediği renklerin zihinsel imgelerinden hareketle; şiirlerindeki betimlemelerinden, rengi ele alış biçimine ve görsel algının rolüne ışık tutmaktadır.
Deneyimlere dayalı olarak beyinde somutlaşan renk algısının gerçekleşebilmesi için fiziksel olarak bir ışık kaynağına ve gözdeki koni hücrelerine gereksinim duyulmaktadır. Yaşamının büyük bir bölümünü görme engelli olarak geçiren Âşık Veysel’in şiirlerinde renk unsurlarını etkili bir dille kullanmış olması, konunun araştırılmasını gerekli kılmaktadır. Buradan hareketle Âşık Veysel’in gözlerini kaybetme yaşı, görme eylemine ilişkin muhtemel deneyimleri referans alınarak görsel algılama, görme engellilerde renk algılaması, Âşık Veysel’in yaşamının önemli noktaları renk unsurlarına yer verdiği şiirleri üzerinden literatür taraması yapılarak konuya ilişkin olgu ve olaylar değerlendirilmiştir.
Bu değerlendirmeler ışığında, görsel deneyimin varlığı nedeniyle belleğinin iyi korunduğu, görme kaybıyla gelişen duyusal farkındalığın geliştirdiği içgörüyle belleğindeki renk unsurlarını iki farklı yaklaşım geliştirerek şiirlerine yansıttığı görülmektedir. Şair, dizelerinde bazen doğayı doğrudan anlatırken, bazen de doğayı betimlerken metaforik bir yaklaşımla renk unsurlarını kişileştirmektedir. Bu nedenle şiirleri hem gerçek hem de sembolik bir renk etkileşimini yansıtarak benzersiz ve çağrışımlı bir görsel dil yaratmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Renk, Görme, Deneyim, Algılama

Kaynakça

• Alıcı, N., & Göker Paktaş, M. (2020). İç mekânda renk algısı ve psikolojiye etkileri. Modular Journal, 3(1), 89-105. http://modular.gedik.edu.tr/tr/pub/issue/55371/740289
• Alkan, E. (2019). Âşık Veysel'de renkler, çiçekler ve tabiat, Erdoğan Alkan ile TRT röportajından (1969). https://kaldahatti.blogspot.com/2019/07/ask-veyselde-renkler-cicekler-ve-tabiat.html
• Alptekin, A. B. (2009). Âşık Veysel. Atatürk Kültür Merkezi.
• Apaydın, H. (2005). Âşık Veysel Şatıroğlu’nda dini tecrübe. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5(2), 179-191. https://dergipark.org.tr/tr/pub/daad/issue/4514/62137
• Aral, N. (2021). Öğrenme sürecinde görsel algılama. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 6(2), 43-52. http://ijeces.hku.edu.tr/tr/pub/issue/65199/983241
• Ay, S. (2005). Âşık Veysel ameliyatı neden istemedi?. Sabah Gazetesi. https://www.sabah.com.tr/yazarlar/ay/2005/11/20/asik_veysel_ameliyati_neden_istemedi
• Aykul, E. (2015). Mutfak tasarımında renk kullanımı ve rengin belirlenmesine etki eden öğelerin belirlenmesi [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. 
• Bâkiler, Y. B. (2022). Âşık Veysel. Yakın Plan Yayınları.
• Balbay, M. (2018). Gönül gözünde binbir renk Âşık Veysel. Halk Kitabevi.
• Bayram, F. (2011). Işık ve aydınlatma: Işığın televizyon ve sinemada işlevsel kullanımı üzerine bir değerlendirme. Erciyes İletişim Dergisi, 1(2), 122-131. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiletisim/issue/5861/77583
• Birer, E., & Kaya, S. (2019). Duyusal kolaj ve mekân. Sanat ve Tasarım Dergisi, (24), 111-125. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanatvetasarim/issue/51009/665626
• Bulut, H. F. (2006). Körler için insan makina arabirimi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Carpenter, P. A., & Just, M. A. (1988). The role of working memory in language comprehension. Carnegie-Mellon University. https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA192721.pdf
• Cereyan, S. (2023). Âşık Veysel'in “Çiğdem Der ki" şiirinde çiçekler: çiğdem, lale, sümbül ve nevruz. Hikmet- Akademik Edebiyat Dergisi, (Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı), 240-251. https://doi.org/10.28981/hikmet.1315053
• Cüceloğlu, D. (1992). İnsan ve davranışı. Remzi Yayınevi.
• Davis, N. (2017, Nisan 11). The vision thing: how babies colour in the world. The Guardian. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2017/apr/11/vision-thing-how-babies-colour-in-the-world
• Gedik, S. (2023). Âşık Veysel'in şiirlerinde sitem. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 992-1004. https://doi.org/10.55666/folklor.1370634
• Goethe, J. W. (2020). Renk öğretisi (İ. Aka, Çev.). Kırmızı Yayınları.
• Graham, P. J. (2014). Russell’s logical construction of the external world. University of California. https://philarchive.org/archive/GRARLC
• Gümüşer, T. (2023). Âşık Veysel’in şiirlerinde doğadaki unsurların kullanımı. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 53-60. http://cujos.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/81141/1376987
• Gürçay, S. (2023). Âşık Veysel şiirlerinde imge ve imajların dünyası. Türk Edebiyatı, (598), 27-34. https://www.academia.edu/105012841/%C3%82%C5%9F%C4%B1k_Veyselin_%C5%9Eiirlerinde_%C4%B0mge_ve_%C4%B0majlar%C4%B1n_D%C3%BCnyas%C4%B1_28_07
• Güzel, C. (2003). Aristoteles’te bilgi, bilim, bilgide kesinlik. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 126-139. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41193/501093
• Harmancı, A. (2019). Turner'ın renkçilik anlayışı: Goethe renk öğretisi’nin Turner resimlerine etkisi. İdil, (58), 739-748. https://idildergisi.com/makale/pdf/1547938310.pdf
• Johnson, S. P. (2010). How infants learn about the visual world. Cognitive Science, 34(7), 1125-1377. https://doi.org/10.1111/j.1551-6709.2010.01127.x
•  Jones, R. (2023). What do blind people see?. Medical News Today. https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-do-blind-people-see#color-perception
• Lui, J., & lersel, M. W. (2021). Photosynthetic physiology of blue, green, and red light: Light intensity effects and underlying mechanisms. Frontiers in Plant Science, 12, 1-14.  https://doi.org/10.3389/fpls.2021.619987
•  Kalinkara, V. (2019). Yaşlılarda renk algısı ve yaşam ortamlarında renk kullanımı. 8. Uluslararası Meslek Yüksekokulları Sempozyumu Umpos’19 Cilt 1 içinde, (ss. 641-650). Sinop Üniversitesi.
• Köktürk, Ş. (2014). Âşık Veysel'de vahdet-i vücut anlayışı. Turkish Studies, 9(4), 749-758. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=7118
• Kuyumcu, E. (2020). Renk kavramlarının Türkçedeki ifade özellikleri. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(1), 513-538. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atdd/issue/53301/724854
• Küçük, S. (2023). Aydınlatma ve ışığın insan yaşam ve sağlığı üzerindeki etkileri. Yeni Yüzyıl Journal of Medical Sciences, 4(3), 95-102. https://doi.org/10.46629/JMS.2023.123
• Lubomirsky, J. (2021). What do blind people see?. https://www.orcam.com/en-us/blog/what-do-blind-people-see
• Manav, B. (2011). Hacimde bir tasarım parametresi olarak renk. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(8), 93-102. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sanatvetasarim/issue/20659/220398
• Odabaşı, E., & Horasanlı, B. (2023). İşitme kayıplı çocuklarda görsel algı. KTO Karatay Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 32-45. https://doi.org/10.59244/ktokusbd.1204472
• Özcan, T. (2017). Âşık Veysel’in “Göklerden Süzüldüm Tertemiz İndim” şiirinin devir nazariyesi bakımından incelenmesi. The Journal of Academic Social Sciences Studies, 64, 119-125. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7362
• Öker, H. (2010). Mikrodalga ortamında polyamid elyafın boyarmaddelerle boyama kinetiğinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Ölçer Özünel, E. (2017). Görmeyenin gözünden gördüklerimiz: Âşık Veysel şiirinde doğa, renk ve imgeler.  K. Pürlü (Ed.), Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri 1. Cilt içinde (ss. 189-197). Esform Ofset Ltd. Şti.
• Özenici, S. (2009). İşleyen belleğin okuma anlama sürecindeki rolü ve işlevi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (22), 467-476. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susbed/issue/61799/924603
• Özsan, M., & Hasret, F. (2017). Görme engelli bireylerin günlük yaşamını kolaylaştırmak adına bir önerme: Braille alfabeli giysiler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 5, 89-94. https://doi.org/10.21923/jesd.62716
• Özyazıcı, K., Baran, E. B., Alagöz, N., Varlıklıöz, K., Arslan, Z., Akto, S., & Sağlam, M. (2021). Duyuların gelişimi ve duyu bütünleme. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 2(4), 209-226. https://doi.org/10.51503/gpd.879070
• Per, M. (2012). Renk teorilerine tarihsel bir bakış. Yedi (8), 17-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yedi/issue/21841/234832
• Sarı, E. (2016). Ünlü halk ozanı Âşık Veysel. Net Medya Yayıncılık.
• Sarı, Y. (2005). Resimsel mekânın görsel çözümlemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Kocaeli Üniversitesi.
• Saysani, A., Corballis, M. C., & Corballis, P. M. (2018). Colour envisioned: Concepts of colour in the blind and sighted. Visual Cognition. 26(5), 380-392. https://doi.org/10.1080/13506285.2018.1465148
• Sazak Pınar, E., Melekoğlu, M. A., Güner Yıldız, N., Düzkantar, A., Cangi, E., Sönmez Kartal, M., Güçyeter, Ş., Erdem, R., Balıkçı, Ö.S., Tutuk, T., Akın Demircan, Z., Örenoğlu Toraman, S. (2018). Tüm Öğretmenlik Programları İçin Özel Eğitime Giriş. Eğitim Yayınevi.
• Selvi, C. (2020). Anlamsal alan kavramı bakış açısı ile Âşık Veysel'de aşk unsuru. G. İbrahimova, & T. Nağıyeva (Ed.), 6th International Euroasia Congress on Scientific Researches and Recent Trends Book of Full Texts Volume I içinde (ss. 105-121). Farabi Publishing House.
• Selvi, C. (2020). Âşık Veysel şiirlerinde yer alan sözlüksel alanlar. International Journal of Language Academy, 8(3), 181-201. https://doi.org/10.29228/ijla.42823
• Selvi, C. (2023). Âşık Veysel’in şiirlerinde yer alan benzetmelerin bağlamsal anlamları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(3), 2091-2125. https://doi.org/10.34083/akaded.1383337
• Skelton, A. E. (2018). Infant colour perception. [Doctoral dissertation, The University of Sussex]. Sussex Research Online.
• Skelton, A. E., Maule, J., & Franklin, A. (2022). Infant color perception: Insight into perceptual development. Child Development Perspectives, 16(2), 90-95.  https://doi.org/10.1111/cdep.12447
• Yalazan, A. (2023). Kör olmasaydım çoban olurdum. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ates-yalazan-arsiv-balikcisi/kor-olmasaydim-coban-olurdum-42238844
• Yaz, E. (2017). Travmatik yaşantıları bağlamında Âşık Veysel ve müzikle terapi. Art-Sanat, (7), 277-289. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuarts/issue/47768/603414
• Yenen Avcı, Y. (2017). Temaların öğretiminde şiir dilinden yararlanma: Âşık Veysel örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(4), 2711-2740. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/411417
• Yıldırım, A. (2023). Âşık Veysel’in “Kara Toprak” şiirini aksiyolojik yönden inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (36), 533-540. https://doi.org/10.29000/rumelide.1369101
• Yıldırım, E. (2012). Türk kültüründe renkler ve ifade ettikleri anlamlar [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yılmaz, A., & Kaya, A. (2023). Görsel iletişim tasarımında görsel algı kuramlarının değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 3009-3032. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1214136