Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Hakkındaki Araştırmalara Bir Bakış

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 29 - 54, 14.07.2017

Fahriye Emgili

Öz

Lozan Görüşmeleri sürerken, 30
Ocak 1923 tarihinde,  Türk ve Yunan
temsilcilerince İmzalanan Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi uyarınca
Türkiye’de ve Yunanistan’da doğup büyümüş yüz binlerce insan, çok kısa bir süre
içinde doğdukları topraklardan ayrılmak zorunda kalmıştır.

Bu
makalenin amacı, Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi hakkında bu güne kadar Türkiye’de
yapılmış çalışmaların bir çizelgesini sunmak ve mübadele olayının teferruatına
girmek değildir; hedef, mübadeleye dâhil edilen göçün öznesi olan mübadilleri
konu alan tarih araştırmalarına ilişkin bir değerlendirme yapabilmektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Yunan Nüfus Mübadelesi, Mübadele Araştırmaları, Türkiye

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Akgün, Seçil, “Birkaç Amerikan Kaynağında Türk-Yunan Mübadelesi Sorunu”, Üçüncü Askerî Tarih Semineri Bildiriler Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), A.T.A.S.E. Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay, Ankara, 1986, ss. 241-277.
• Aktar, Ayhan, “Homogenising the Nation, Turkifying the Economy”, Renée Hirschon (Der.), Crossing the Aegean: An Appraisal of the 1923 Compulsory Population Exchange between Greece and Turkey, Berghahn Books, New York and Oxford, 2003, ss.79-96.
• Aktar, Ayhan, “Nüfusun Homojenleştirilmesi ve Ekonominin Türkleştirilmesi Sürecinde Bir Aşama: Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi, 1923-1924”, Ege’yi Geçerken 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen Rennee Hirschon, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005, ss.111-160.
• Aktar, Ayhan, Damla Demirözü, “Yunan Tarihyazımında Mübadele ve Göç”, Kebikeç, No. 22, 2006.
• Ali, Sabahattin, “Çirkince”, Sırça Köşk, Bilgi yayınları, İstanbul, 1947.
• Alpan, Aytek Soner, “But the Memory Remains: History, Memory and the 1923 Greco-Turkish Population Exchange”, The Historical Review/La Revue Historique, Vol. 9 (2012).
• Altınsay, Saba, Kritimu, Girit’im Benim, Can Yayınları, 2004.
• Arı, Kemal, Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Arı, Kemal, “Migration into İzmir Following the War of İndapendence and its Effects”, The Three of İzmir, Yapı Kredi yay., İstanbul, 1994, ss.273-282.
• Arı, Kemal, “Mübadele ve Ulusal Ekonomi Yaratma Çabaları”, Toplumsal Tarih, Sayı: 68, Ağustos, 1999.
• Arı, Kemal, “1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de ‘Emval-i Metruke’ ve ‘Mübadil Göçmenler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (Temmuz, 1990), ss.627-657.
• Arı, Kemal, “Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikasını Belirleyen Temel Unsurlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Vlll/23 (Mart, 1992), ss.409-420.
• Arı, Kemal, “Cumhuriyet Dönemi’nin İlk Yıllarında Türkiye’de Mübadele, İmar, İskan İşleri ve Mustafa Necati”, Mustafa Necati Sempozyumu (Kastamonu, 9-11 Mayıs 1991), Kastamonu Eğitim Yüksekokulu yay., Ankara, 1991, ss.44-57.
• Arı, Kemal, “Kurtuluş Savaşı Sonrasında İzmir’e Yönelik Göçler ve Etkileri”, Üç İzmir, Yapı Kredi yay., İstanbul, 1992, ss.273-282.
• Arı, Kemal, “Kurtuluş Savaşı’nın Bitiminde Türkiye Dışına Yönelik Göçler ve Sonuçları”, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri: Değişen Dünya Dengeleri İçinde Askeri ve Stratejik Açıdan Türkiye, İstanbul, 23-25 Ekim 1995, Genelkurmay ATASE yay., Ankara, 1995, ss.496-504.
• Arı, Kemal, “Mübadele Araştırmalarına Yönelik Durum Saptaması”, Körfezde Zaman İzmir Araştırmaları Kongresi, Der. Eren Akçiçek, Mustafa Mutluer, Cüneyt Kanat, Ege Üniversitesi İzmir Araştırma ve Uygulama Merkezi, Edebiyat Fakültesi, İzmir.
• Arı, Kemal, “Türkiye’de Mübadele Dönemi Toprak Mülkiyeti ve Tarımda Değişim”, Bilanço 98: 75 Yılda Köylerden Şehirlere, Türkiye İş Bankası yay., İstanbul, 1999, ss.97-114.
• Arı, Kemal, Yunan İşgalinden Sonra İzmir’de ‘Emval-i Metruke ve ‘Fuzuli İşgal’ Sorunu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VIl18 (Temmuz, 1990), ss.691-706.
• Atabay, Cahide Zengin, Mübadelenin Mazlum Misafirleri, Mübadele ve Kamuoyu 1923-1930, Bengi Yayınlan, İstanbul, 2007.
• Balta, E.-Milas, H., “1923 Mübadelesinin Tarihsel Sorunları Bir Destan ve Sözlü Tarih”, Tarih ve Toplum, 1996, Cilt: 25, 5(149), ss.265-266.
• Balta, Evangelia, “Mübadillerin Tarih Yazımı ve Yunan Tarih Yazımındaki Yeri”, https://www.google.com.tr/?gws_rd=ssl#q=M%C3%BCbadillerin+Tarih+Yaz%C4%B1m%C4%B1+ve+Yunan+tarih+yaz%C4%B1m%C4%B1ndaki+Yeri.(Erişim Tarihi, 6.06.2017).
• Belleklerdeki Güzellik, Girit, Maniler, Atasözleri, Deyimler, Tekerlemeler, Ed. Müfide Pekin, Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, 2007.
• Belli, Mihri, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi/Ekonomik Açıdan Bir Bakış, Belge Yayınları, İstanbul, 2006.
• Berber, Engin, Rumeli’den İzmir’e Yitik Yaşamların İzinde, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir, 2002.
• Bilsel, Cemil, Lozan, II, İstanbul, 1998.
• Çalışkan, Abdurrahman, Lozan Antlaşması'na Göre Nüfus Mübadelesi ve Sonrası, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi, 1997.
• Çanlı, Mehmet, “Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi”, Tarih ve Toplum, 130, Ekim 1994, ss.51-59.
• Dinamo, Hasan İzzettin, Ateş Yılları, Yalçın Yayınları, İstanbul, 1968.
• Dündar, Fuat, Modern Türkiye’nin Şifresi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008.
• E.E. Ergir, Giritli Mustafa, İzmir, 2000.
• Emgili, Fahriye, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinin Türkiye Cumhuriyetinin Millî İktisadının Oluşumundaki Etkisi”, TSA / YIL: 18, Özel Sayı S: 3, Ocak/January, Ankara, 2014.
• Emgili, Fahriye, Yunanistan’dan Mersin'e: Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2011.
• Erdal, İbrahim, “Mübadil Göçmenlerin Taşınması Meselesi ve Türk Vapurcuları ile Yapılan Nakil Sözleşmesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu, Mayıs-Kasım 2003, Yıl:16, Sayı:31-32, Ankara, 2003.
• Erdal, İbrahim, “Türk-Yunan Nüfus Değişiminde Mübadillerin Uyum Süreci ve Sosyal-İktisadi Değişimdeki Rolleri”, International Congress of Asian and North African Studies, (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), 10-15 Eylül 2007, Ankara, 2007.
• Erdal, İbrahim, “Türk-Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardımlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C:XXV, Sayı:40, Kasım 2006.
• Erdal, İbrahim, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Gayrimübadil Konusu ve Mübadeleden Iskat (Çıkma) Yolları”, Akademi Günlüğü Dergisi, Nisan 2006, Bahar, Yıl:1, Sayı:2, Ankara,2006.
• Erdem, Ufuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri: 1860-1923, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2014.
• Eren, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri, Nurgök Matbası, 1966.
• Geray, Cevat, Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçmenlerin İskânı (1923-1961), Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Enstitüsü, 1962.
• Gökaçtı, Mehmet Ali, Nüfus Mübadelesi: Kayıp Bir Kuşağın Hikayesi, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, 2008.
• Gülcan, H.İ., Mübadil İnsanlar, Lozan Mübadele Vakfı İnsanları, İstanbul, 2010.
• Hırschon, René, “Ege Bölgesinde Ayrışan Halklar”, Ege’yi Geçerken, 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• İpek, Nedim, Samsun ve Mübadele, TTK Yay, Ankara, 2000.
• Karacan, Ali Naci, Lozan, Der. Hulisi Turgut, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları, 2017.
• Kaplanoğlu, Raif, Bursa’da Mübadele (1923-1930 Yunanistan Göçmenleri), Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, Bursa, 1999.
• Kara, Melike, Girit Kandiye’de Müslüman Cemaati 1913-1923, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Karal, Enver Ziya, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1966.
• Kemal, Yaşar, Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana, Adam Yayınları, İstanbul, 1998.
• Keyder, Çağlar, “Nüfus Mübadelesinin Türkiye Açısından Sonuçları”, Ege’yi Geçerken: 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Keyder, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1989.
• Koraltürk, M., “Mübadelenin İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Rapor”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 6-7, Yıl: 1996-1997, ss.183-198.
• Koufopoulou, Sophia, “Türkiye’de Müslüman Giritliler, Bir Ege Topluluğunda Etnik Kimliğin Yeniden Belirlenmesi”, Ege’yi Geçerken 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Köker, Tolga, “Göçmenlik Dersleri, Türkiye’de Zorunlu Göç Deneyimi”, Ege’yi Geçerken 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005, ss.291-312.
• Kuzucu, L., Krifçe’den Yeşilburç’a Mübadil Yaşamlar, Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008.
• Ladas, S.P., The Exchange of Minorities-Bulgaria, Grecee and Turkey, Macmillan Company, New York, 1932. Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, T.I., C.I, K.I, Yay. Haz. Seha Meray, YKY, İstanbul, 2002.
• Milas, Herkül, “Türk Edebiyatında Nüfus Mübadelesi Metinlerin Arkasındaki Fısıltı”, Egeyi Geçerken 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi, Derleyen Rennee Hirschon, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Mübadele Öyküleri, Mübadelenin 85. Yılı Öykü Yarışması Seçkisi, Der. Müfide Pekin, Lozan Mübadilleri Vakfı Yayınlan, İstanbul, 2009.
• Pekin, Müfide (Der.), Yeniden Kurulan Yaşamlar: 80. Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi; Müfide Pekin (der.), Mübadil Kentler, Lozan Mübadilleri Vakfı, İstanbul, 2012.
• Sepetçioğlu, Tuncay Ercan, “İki Tarihsel “Eski” Kavram, Bir Sosyo-Kültürel “Yeni” Kimlik: Mübadele Nedir, Mübadiller Kimlerdir?”, TSA/ YIL: 18 Özel Sayı S: 3, Ocak/January 2014, ss.49-84.
• Sepetçioğlu, Tuncay Ercan, “Türkiye’de Ana Dili Türkçe Olmayan Göçmen Topluluklara Yaklaşımlara Dair Bir Örnek: Girit Göçmenleri”, ÇTTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Güz), ss.77-108.
• Şeker, Nesim, Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Antlaşması Sonucu Bursa’ya Gelen Göçmenlerin Kentin Sosyal Yapısı Üzerindeki Etkileri (1923-1935), Bursa, 1995.
• Şenışık, Pınar, “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi: Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Devlet Pratikleri ve Dönüşen Kimlikler”, Studies Of The Otoman Domain, C.6, Sayı: 10, Şubat 2016, ss.83-118.
• Tahir, Kemal, Kurt Kanunu, Bilgi Yayınları, İstanbul, 1969.
• Tekeli, İlhan, Göç ve Ötesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2008.
• Tesal, Ömer Dürri, “Türk Yunan İlişkilerinin Geçmişinden Bir Örnek: Azınlıkların Mübadelesi”, Tarih ve Toplum, IX/53 (Mayıs 1988), ss.46-52.
• Üner, Akın, Çalı Harmanı - Mübadele, Erol Yayıncılık, Samsun, 2010. Y. Demirel (Der.), “Mübadele Dosyası”, Tarih ve Toplum, Mart-Haziran 1994, sayılar 123-126.
• Yıldırım, Onur, “The 1923 Population Exchange, Refugees and National Historiographies in Greece and Turkey”, East European Quarterly, 40, No.1 (Mart 2006).
• Yıldırım, Onur, Diplomasi ve Göç: Türk-Yunan Mübadelesinin Öteki Yüzü, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Yılmaz, Elif, Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Ayvalık, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2005.
• Yorulmaz, Ahmet, Girit'ten Cunda'ya, Remzi Kitabevi, 2003.
• Yorulmaz, Ahmet, Kuşaklar ya da Ayvalık Yaşantısı, Remzi Kitabevi, 2002.
• Yorulmaz, Ahmet, Savaşın Çocukları, Girit'ten Sonra Ayvalık, Belge Yayınları, 1998.
• Zengin, Cahide, Türkiye ve Yunanistan Devletleri Arasında Mübadele Meselesi ve Kamuoyu 1918-1930, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 1998.